Sworoń
Sworoń – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Osiek[5][6].
| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo |
Sworoń[2] |
| Wysokość |
150,8 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
199[3] |
| Strefa numeracyjna |
15 |
| Kod pocztowy |
28-221[4] |
| Tablice rejestracyjne |
TSZ |
| SIMC |
0802260[5] |
Położenie na mapie gminy Osiek  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu staszowskiego  | |
 50°28′57″N 21°25′46″E/50,482500 21,429444[1]
| |
| Strona internetowa | |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego. W bezpośrednim sąsiedztwie wsi przebiegają wały wiślane, z kolei po przeciwległej stronie przebiega szerokotorowa linia kolejowa nr 65 (tzw. LHS); a przez wieś biegną cztery drogi gminne, tj. nr 4233023 do Trzcianki, nr 4233018 do Trzcianki-Kolonii, nr 4233034 do Matiaszowa i nr 4233025 do Nakola.
Na tym terenie funkcjonowała szkoła podstawowa już w okresie międzywojennym, ale głównie dla osadników (kolonistów) niemieckich, z kolei w okresie II wojny światowej też dla dzieci polskich poddanych intensywnej germanizacji (uczonych tylko przez nauczyciela Niemca, w tym też religii i katechezy). Po wojnie przekształcono ją w szkołę początkową, później VIII–klasową szkołę podstawową, która funkcjonowała do 2008 roku. Jednak z początkiem nowego tysiąclecia ze względu na ujemny przyrost demograficzny, rozpoczęto proces jej całkowitej likwidacji (początkowo z jej dalszego utrzymywania zrezygnowała gmina Osiek, zapewne powodem tego były zbyt wysokie koszty); rodzice jednak powołali stowarzyszenie przyjaciół szkoły (w celu zachowania szkoły niepublicznej w wiosce). Jednak po spadku liczby uczniów po niżej 5, utrzymywanie tegoż stowarzyszenia stało się zbyt kosztowne dla rodziców, jak i gminy, która też subsydiował to stowarzyszenie; a tańszym rozwiązaniem okazało się dowożenie przeniesionych uczniów z rejonem szkolnym do Publicznej Szkoły Podstawowej w Ossali. Budynek szkoły wraz z salą gimnastyczną z końca lat 90. XX wieku postanowiono przeznaczyć na Dom Opieki dla samotnych osób w podeszłym wieku.
Historia edytuj
Wieś pojawia się pod koniec XVI wieku - nie wymieniona w regestrze poborowym województwa sandomierskiego z 1578 roku, za to wzmiankowana w inwentarzu z roku 1589 wchodzącego w skład Archiwum Skarbu Koronnego (LVI, S 5/II, s. 326) jako leżąca na prawym brzegu Wisły. Późniejsze dokumenty mówią o zmianie przebiegu Wisły przez co Sworoń został odłączony od wsi Przykop i znalazł się na lewym brzegu Wisły. Jako że Przykop należał do klucza osieckiego, tłumaczy to dlaczego Sworoń włączono do parafii Osiek podczas gdy wszystkie sąsiadujące z nim wsie na lewym brzegu Wisły należały do parafii Niekrasów.
Wieś wymieniana w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod koniec XIX wieku.
SWOROŃ, (w) roku 1662 Swaroń, wieś włościańska, nad rzeką Wisłą, powiat sandomierski, gmina Tursko, parafia Osiek. odległość od Sandomierza 33 wiorst, ma 25 domów, 168 mieszkańców, 142 mórg. W 1827 roku było (tu) 25 domów, 103 mieszkańców. Nie wymieniona w spisach poborowych z XVI wieku, pojawia się dopiero w spisie z 1662 roku (w parafii Osiek), liczy 60 głów[7].
Na podstawie ww. informacji z 1890 roku – Sworoń, to wieś włościańska nad rzeką Wisłą, w ówczesnym powiecie sandomierskim, w gminie Tursko, ale w parafii Osiek, a nie w parafii Niekrasów. Leży w odległości 33 wiorst od Sandomierza. Ma 25 domów, 168 mieszkańców i 142 morgi rozległości ogółem. W 1827 roku było tu 25 domów i 103 mieszkańców.
W 1886 roku parafia Osiek należy do dekanatu sandomierskiego i liczy 3 895 dusz[8].
Kolejna wzmianka o Sworoniu z 1867 roku, wskazuje, że wchodził on w skład gminy Tursko, z urzędem gminy w Strużkach. Wówczas to sądem okręgowym dla gminy był IV Sąd Okręgowy w Staszowie (tam też była stacja pocztowa). Gmina miała 8 781 mórg rozległości ogółem (w tym 5 083 mórg włościańskich) i 4 613 mieszkańców (w tym 1,4 proc. pochodzenia żydowskiego, tj. 63 żydów). W skład gminy wchodziły jeszcze: Antoszówka, Dąbrowa, Luszyca, Matyaszów, Nakol, Niekrasów, Niekurza, Okrągła, Ossala, Pióry, Rudniki, Szwagrów, Strużki, Trzcianka, Tursko Małe, Tursko Wielkie, Tursko Wola, Zaduska Kępa i Zawada[9].
W 1986 roku rozpoczęto budowę Kopalni Siarki Osiek, na złożu siarki rodzimej w obrębie sołectw: Mikołajów – Trzcianka – Sworoń. W wyniku tych działań, tj. od roku 1992 do 2006, całkowicie zlikwidowano tylko jedno sołectwo Mikołajów z niewielkimi zmianami terytorialnymi dla Sworonia.
Demografia edytuj
Współczesna struktura demograficzna wioski Sworoń na podstawie danych z lat 1995-2009 według roczników GUS-u, z prezentacją danych z 2002 roku[10]:
Tabela 1.1 Poziom populacji wioski w przedziałach wiekowych[10] WYSZCZEGÓLNIENIE J.
m.POPULACJA MIESZKAŃCÓW
(w przedziałach wiekowych w 2002 roku)OGÓŁEM 0-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80 + I. OGÓŁEM os. 126 12 19 18 15 15 13 18 12 4 — odsetek % 100 9,5 15,1 14,3 11,9 11,9 10,4 14,1 9,6 3,2 1. WEDŁUG PŁCI A. Mężczyzn os. 65 4 11 12 9 8 7 8 5 1 — odsetek % 51,6 3,2 8,8 9,5 7,1 6,3 5,6 6,3 4 0,8 B. Kobiet os. 61 8 8 6 6 7 6 10 7 3 — odsetek % 48,4 6,3 6,3 4,8 4,8 5,6 4,8 7,8 5,6 2,4
Rysunek 1.1 Piramida populacji — struktura płci i wieku wioski[10]
Tabela 1.2 Poziom populacji wioski w grupach wiekowych[10] WYSZCZEGÓLNIENIE J.
m.POPULACJA MIESZKAŃCÓW
(w grupach wiekowych w 2002 roku)OGÓŁEM Mężczyzn Kobiet I. OGÓŁEM os. 126 65 61 — odsetek % 100 51,6 48,4 1. W WIEKU A. Przedprodukcyjnym os. 27 14 13 — odsetek % 21,4 11,1 10,3 B. Produkcyjnym os. 69 41 28 — odsetek % 54,8 32,6 22,2 a. mobilnym os. 48 29 19 — odsetek % 38,1 23 15,1 b. niemobilnym os. 21 12 9 — odsetek % 16,7 9,6 7,1 C. Poprodukcyjnym os. 30 10 20 — odsetek % 23,8 7,9 15,9
Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne edytuj
W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Sworonia zawarty w tabeli 1.
| Nazwa wsi — miasta | Nazwy części wsi — miasta |
Nazwy obiektów fizjograficznych — charakter obiektu |
|---|---|---|
| I. Gromada TURSKO WIELKIE | ||
|
|
|
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 133975
- ↑ Przemysław Rękas: Wykaz sołectw Gminy Osiek. [w:] Władze / Osiedle w Osieku i sołectwa [on-line]. Osiek, 2005-07-13, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta i Gminy Osiek [dostęp 2010-06-21]. (pol.).
- ↑ Wieś Sworoń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-10-22], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1224 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Por. Sworoń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 728.
- ↑ Por. Osieck (11), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 626.
- ↑ Por. Tursko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 656.
- ↑ a b c d Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS, 2011, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2011-03-10]. (pol.).
- ↑ Por. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 65, 77-96.
Literatura edytuj
- Bielec Jan (red.), Szwałek Stanisława: Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce. Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska. T. III: P - Ż. Warszawa: GUS, 1982.
- Chlebowski Bronisław (red. naczelny), Walewski Władysław (red.): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Według planu Filipa Sulimierskiego i z pomocą zgromadzonych przez niego materyałów. Nakładem Władysława Walewskiego. T. XI. Warszawa: Druk „WIEKU” Nowy-Świat Nr. 61, 1890.
- Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970.
- Sulimierski Filip (red. naczelny), Chlebowski Bronisław (red.), Walewski Władysław (red.): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Nakładem Władysława Walewskiego. T. VII. Warszawa: Druk „WIEKU” Nowy-Świat Nr. 61, 1886.
- Sulimierski Filip (red. naczelny), Chlebowski Bronisław (red.): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Nakładem Władysława Walewskiego do końca tomu X. Od tomu XI, z zasiłku Kasy pomocy dla osób pracujących na polu naukowem imienia D-ra Mianowskiego. T. XII. Warszawa: Druk „WIEKU” Nowy-Świat Nr. 61, 1892.