Wikipedia

Synagoga w Lesku

Synagoga w Lesku – główna synagoga leskiej gminy żydowskiej znajdująca się przy obecnej ulicy Berka Joselewicza 16[2].

Synagoga w Lesku
Obiekt zabytkowy nr rej. A-142 z 30.09.1959
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Miejscowość

Lesko

Budulec

murowana

Data budowy

1626–1654 (inne źródła – pierwsza połowa XVIII w.[1])

Data likwidacji

II wojna światowa

Tradycja

ortodoksyjna

Obecnie

Muzeum Żydów Galicji

Położenie na mapie Leska
Mapa konturowa Leska, w centrum znajduje się punkt z opisem „Lesko, synagoga”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Lesko, synagoga”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Lesko, synagoga”
Położenie na mapie powiatu leskiego
Mapa konturowa powiatu leskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Lesko, synagoga”
Położenie na mapie gminy Lesko
Mapa konturowa gminy Lesko, w centrum znajduje się punkt z opisem „Lesko, synagoga”
Ziemia49°28′13,9″N 22°19′51,5″E/49,470528 22,330972
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

Synagoga została zbudowana w latach 1626–1654 na miejscu starej bożnicy na stoku wzgórza przy wałach miejskich. W 1838 przebudowano szczyty, dach oraz wystrój wnętrza. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę, w której urządzili magazyn. Po wojnie zostały ściany bez okien, zniszczone przypory i puste wnętrze[2].

Po zakończeniu wojny synagoga przez 10 lat stała opuszczona do chwili, gdy w 1957 doszło do zawalenia dachu. Od tego czasu lokalne władze miejskie zainteresowały się losem budynku i przystąpiły do stopniowej renowacji przeprowadzanej w latach 1960–1963, następnie w latach 70. XX w., podczas której przywrócono jej wygląd przedstawiony na akwaforcie Kajetana Kielisińskiego z roku 1838. Podwyższono dach, i przywrócono dawny kształt szczytów i wieżyczki. Dostawiono też od zachodu inny niż poprzednio dwukondygnacyjny budynek kryty dachami o kalenicach prostopadłych do ścian sali głównej[1][2].

Po remoncie w synagodze umieszczono galerię sztuki i od 1995 Muzeum Żydów Galicji[1].

  •  
    Elewacja północna
  •  
    Elewacja frontowa
  •  
    Elewacja tylna

Architektura edytuj

Murowany o ścianach z otoczaków rzecznych i kamieni ciosanych z niewielkim dodatkiem cegły, wzmocnionych przyporami. Budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta w stylu manierystyczno-barokowym. Linia szczytów zwieńczona jest wazonami, co jest niezgodne z ówczesnymi przepisami budowy synagog i dlatego jest jedynym przykładem kościelno-pałacowych szczytów na synagodze w Polsce. Przestrzeń między szczytami przekryto dachem dwuspadowym krytym gontem o niewielkich okapach. Na szczycie elewacji zewnętrznej ściany zachodniej znajdują się tablice Dekalogu z 10 przykazaniami oraz napis:

"O jakimże lękiem napawa to miejsce ! Nic tu innego, tylko dom Boży i brama nieba" (Rdz 28:17).

W późniejszym okresie do południowo-zachodniego narożnika dobudowano wieżę, w której znajdują się oryginalne zaokrąglone schody. Pod wieżą znajduje się pomieszczenie 2,5 × 2,5 m z kolebkowym sklepieniem, które służyło jako więzienie dla Żydów. Podczas powojennej przebudowy wieża została podwyższona[2].

Budynek składa się z jednonawowej sali głównej na planie prostokąta o wymiarach 14,8 × 10,6 i z przybudówki na zachodniej ścianie, w której dawniej znajdował się babiniec. Później babiniec znajdował się na piętrze, z którego kobiety miały wgląd na salę główną. Przekryciem sali głównej było podwieszone sklepienie z otynkowanych desek z otrzcinowaniem. Przedsionek od sali modlitewnej oddzielają żelazne, XIX-wieczne, kute drzwi osadzone w kamiennym portalu. W przedsionku po obu stronach znajdowały się dawniej modlitewnie rzemieślników[1][2].

  •  
    Wnętrze
  •  
    Wnętrze
  •  
    Tablice Dekalogu

Wystrój wnętrza nie zachował się do dnia dzisiejszego. We wnętrzu na ścianie wschodniej zachowała się oprawa Aron ha-kodesz, w postaci dwóch kolumn zwieńczonych trójkątnym szczytem. Jest uproszczoną kopią arki z synagogi Złotej Róży we Lwowie. Pośrodku pierwotnie stała żeliwna, altanowa bima. Obecnie wykradzione fragmenty bimy można zobaczyć jako balustrady balkonów domu przy placu Konstytucji 3 Maja oraz domu przy ulicy Unii Brzeskiej. Zostały wyniesione z synagogi przed 1947[1][2].

Płaszczyzny ścian podzielone są dwoma gzymsami, poziomymi na ścianie wschodniej, na północnej wygiętymi faliście pod parami arkad, nad niskimi otworami łączącymi salę z przylegającym babińcem, na trzy kondygnacje. Pomiędzy gzymsami znajdują się półkoliste wnęki na cytaty z Tory (fryz arkadowy). Płaszczyzny ponad drugim gzymsem (trzecia płaszczyzna) zawieraj otwory okienne ujęte kanelowanymi półkolumnami i prawdopodobnie pokryte były malowidłami przedstawiającymi sceny biblijne[1][2].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f Maria Piechotka i Kazimierz Piechotka: Bramy Nieba Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata i Muzeum Historii Żydów Polskich POLINWarszawa, 2017, s. 503-506, język polski, ISBN 978-83-942344-2-3
  2. ↑ a b c d e f g Synagoga w Lesku (ul. Berka Joselewicza 16).. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-11-21].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Synagoga_w_Lesku&oldid=71240294”