Wikipedia

Szreńsk

wieś w województwie mazowieckim

Szreńsk – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie mławskim, w gminie Szreńsk[5][6], na Mazowszu, nad rzeką Mławką. Siedziba gminy Szreńsk oraz rzymskokatolickiej parafii św. Wojciecha. Dawniej prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1383 roku położone było w XVI wieku w województwie płockim[7], zdegradowane w 1869 roku[8]. Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Mostowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ciechanowskiego.

Szreńsk
wieś
Ilustracja
Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

mławski

Gmina

Szreńsk

Liczba ludności (2011)

1164[2][3]

Strefa numeracyjna

23

Kod pocztowy

06-550[4]

Tablice rejestracyjne

WML

SIMC

0127953[5]

Położenie na mapie gminy Szreńsk
Mapa konturowa gminy Szreńsk, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Szreńsk”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Szreńsk”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Szreńsk”
Położenie na mapie powiatu mławskiego
Mapa konturowa powiatu mławskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Szreńsk”
Ziemia53°00′38″N 20°07′24″E/53,010556 20,123333[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Nagrobek Feliksa Srzeńskiego
Pieta ze Szreńska
Stara zabudowa drewniana w centrum

Szreńsk leży 20 km na pd.-za. od Mławy i ok. 100 km na pn.-za. od Warszawy. Jest stolicą historycznej krainy ziemi zawkrzeńskiej.

Historia edytuj

Pierwsze ślady osadnictwa w Szreńsku pochodzą z przełomu IX i X wieku, w tym czasie w rozlewisku rzek Mławki i Szronki powstał gród otoczony wałami ziemno-kamiennymi. Prawdopodobnie gród powstał po przeniesieniu osadnictwa z lewego, położonego wyżej brzegu rzeki Mławki. Był to ośrodek dużego okręgu grodowego. Gród wielokrotnie był niszczony co było związane z jego lokalizacją na terenach granicznych z Prusami. W wieku XII, najprawdopodobniej za panowania Bolesława Krzywoustego, gród został powiększony, wzmocniony przez podwyższenie wałów a wokół niego wyrosła osada i w takim kształcie Szreńsk przetrwał następne 100 lat do najazdu Prusów, gdy został ponownie zniszczony. Odkryte w wyniku badań archeologicznych zabytki wskazują, że mieszkańcy grodu zajmowali się garncarstwem, kowalstwem, hodowlą bydła i rolnictwem. W wieku XIII Szreńsk został ponownie odbudowany. Po raz pierwszy w źródłach pisanych Szreńsk pojawia się w 1240 roku. Przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim Szreńskowi nadał Siemowit IV w roku 1383 w Płońsku, w tym samym dokumencie potwierdza wcześniejsze nadanie Szreńska Stanisławowi Gradowi z Kowalewa, który zmienia nazwisko na Szreński i w rękach rodu Szreńskich pozostaje Szreńsk przez 170 lat. W pierwszej połowie XVI wieku Feliks Srzeński, ostatni z rodu, w miejscu dawnego grodziska wybudował okazały zamek obronny, z murami obwodowymi, czterema basztami, budynkiem mieszkalnym i budynkiem bramnym oraz kaplicą, przebudował kościół parafialny (1531 zakończenie budowy). Kościół bez większych zmian przetrwał do dzisiaj i stanowi perłę późnego gotyku północnego Mazowsza. W 1554 Szreńsk przeszedł na własność biskupa płockiego Andrzeja Noskowskiego. W 1656 miasto zajęli Szwedzi, a na zamku stacjonował szwedzki garnizon. Na około trzy tygodnie przed bitwą pod Warszawą do Szreńska przybył z wizytacją oddziałów Karol X Gustaw. W latach 1768-1771 zamek w Szreńsku wykorzystywali Konfederaci barscy pod dowództwem Józefa Sawy Calińskiego, który ranny w bitwie pod Szreńskiem 26 kwietnia 1771, dostał się do niewoli rosyjskiej. Po II rozbiorze Polski Szreńsk wszedł w skład Prus, a jego właścicielem został Karol Ludwik Erhard Knobloch, na którego polecenie zostały rozebrane gotyckie fortyfikacje zamku, a część mieszkalną przebudowano na klasycystyczną rezydencję, m.in. dobudowując jeden trakt od zachodu. Pałac przetrwał do pożaru w 1948 r., obecnie pozostaje w ruinie. W roku 1869 Szreńsk stracił prawa miejskie, a wniosek o ich przywrócenie został w 2020 odrzucony z uwagi na sprzeciw mieszkańców i rolniczy charakter miejscowości[9].

Zabytki edytuj

  • Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Szreńsku – XVI-wieczny gotycki kościół z cegły gotyckiej z widocznym wzorem zendrówki, prezbiterium jest sklepione świetnie zachowanym sklepieniem gwiaździstym a kaplica Św. Anny kryształowym.
  • Mur ceglany otaczający kościół zbudowany w XVI w. Cechą charakterystyczną muru są nisze po jego wewnętrznej stronie.
  • Dzwonnica drewniana z końca XVIII w.
  • Kaplica cmentarna z drugiej polowy XIX w.
  • W centrum Szreńska znajduje się skwerek, w którego środku leży duży kamień. Na nim wisi herb Szreńska. Na skwerze znajduje się również flaga Unii Europejskiej i flaga Polski.
  • Tablica pamiątkowa na środku rynku w miejscu dawnego ratusza.
  • Ruiny zamku (przebudowanego w pocz. XIX w. na rezydencję - pałac), oficyny dworskiej i park zamkowy. Pałac eksploatowany po 1945 r. jako szkoła, spłonął w 1948 r., nieodbudowany - pozostaje w ruinie
Osobny artykuł: Zamek w Szreńsku.
  • Kościół parafialny pw. św. Wojciecha i NMP, XVI-XVIII, (nr rej.: A-118 z 23.03.1962[10])
    • Drewniana dzwonnica
  • Kaplica cmentarna pw. św. Barbary, ul. Żuromińska, 1886 (nr rej.: A-1203 z 20.08.2013[10])
  • Zespół zamkowy, XVI, XIX, (nr rej.: A-87 z 6.08.1959[10])
    • Zamek (ruina)
    • Wozownia (ruina)
    • Park
  • Dom, Rynek, XVIII (nie zachowany), (nr rej.: 667/62 z 12.04.1962 [10])
  • Wiatrak koźlak, ul. Wiatraczna 12, XIX, (nr rej.: A-333 z 16.11.1998[10])

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 135990
  2. ↑ Wieś Szreńsk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-10-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-09-26].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1258 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 188.
  8. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 76-77.
  9. ↑ Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy
  10. ↑ a b c d e Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 63 [dostęp 2015-10-07].

Bibliografia edytuj

Marek Piotrowski, Szreńsk - miasto zapomniane, Warszawa 1986, wyd. Społeczny komitet obchodów 600-lecia Szreńska, Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych im. Stanisława Herbsta, Ciechanowskie Towarzystwo Naukowe, ISSN 0208-8894
Katalog Zabytków Sztuki, Zesz. 9. Mława i okolice (d. pow. mławski), opr. I. Galicka, H. Sygietyńska i M. Kwiczala, 1985

Zobacz też edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szreńsk&oldid=72531531”