Tojad niski
Tojad niski, t. bukowiński, t. tauryjski (Aconitum bucovinense Zapał.) – gatunek (w niektórych ujęciach systematycznych podgatunek) rośliny z rodziny jaskrowatych[4]. Takson rodzimy, w Polsce uznany za wymierający[5].
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
tojad niski | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Aconitum bucovinense Zapał. Consp. Fl. Galic. Crit. ii. 230 (1908)[3]. | |||
| Synonimy | |||
| |||
Rozmieszczenie geograficzne edytuj
Występuje tylko w Karpatach Południowych i Wschodnich. W Karpatach Południowych występuje w Górach Fogaraskich, górach Bucegi, Górach Sybińskich, Piatra Craiului, Retezat oraz w Bihorze. W Karpatach Wschodnich występuje w Bieszczadach, w Czarnohorze, w Karpatach Marmaroskich, Gorganach, na Świdowcu, na Połoninach Hryniawskich, w Górach Bystrzyckich, Górach Czywczyńskich, Górach Rodniańskich i na Bukowinie. W Polsce występuje tylko w Bieszczadach Zachodnich. Znane są tutaj tylko cztery jego stanowiska: na Haliczu 1260 m n.p.m.), Hnatowym Berdzie (1150 m), na Połoninie Caryńskiej (1220 m) i na Połoninie Wetlińskiej[6].
Morfologia edytuj
- Łodyga
- Wzniesiona.
- Liście
- Łodygowe są 3-5-dzielne, złożone z lancetowatych odcinków. Podkwiatki obustronnie owłosione, równowąskie do jajowato-lancetowatych[6].
- Kwiaty
- Zebrane w wyprostowaną wiechę o sterczących ku górze, owłosionych szypułkach. Kielich ciemnoniebieski, gęsto owłosiony (włoski proste i gruczołowate). Płatki korony przekształcone w główkowate miodniki (czasem odgięte w tył), ostrogi miodników główkowate i zakrzywione. W każdym kwiatku 3 nagie lub owłosione na grzbiecie słupki[6].
- Nasiona
- Czterościenne, o powierzchni gładkiej lub niewyraźnie, poprzecznie pomarszczonej[6].
Biologia i ekologia edytuj
Bylina, hemikryptofit, oreofit. Rośnie na półkach i w szczelinach skalnych, w ziołoroślach i zaroślach. Kwitnie od lipca do sierpnia. Liczba chromosomów 2n=32[6].
Zagrożenia i ochrona edytuj
Roślina podlega w Polsce ochronie ścisłej. Kategorie zagrożenia taksonu:
- Kategoria zagrożenia w Polsce według CzK (2001 r.): EN – zagrożony (endangered); 2014 r.: CR – krytycznie zagrożony[7]
- Kategoria zagrożenia w Polsce według CzL (2006): E – wymierający, krytycznie zagrożony; 2016: CR[8]
Wszystkie dziko rosnące w Polsce okazy znajdują się na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego (BPN). Jest też uprawiany w ogrodach botanicznych w Warszawie-Powsinie i w Krakowie. Wyhodowano rezerwową populację w eksperymentalnym ogródku BPN w Suchych Rzekach, po czym reintrodukowano ją na Połoninie Caryńskiej[6].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2012-05-06].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ a b c d e f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.