Toledo (Hiszpania)

Historyczne miasto Toledo^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Hiszpania
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, II, III, IV
Numer ref.	379
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1986; na 10. sesji
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Toledo
Herb	Flaga
Państwo	Hiszpania
Wspólnota autonomiczna	Kastylia-La Mancha
Burmistrz	Emiliano García-Page
Powierzchnia	232,10 km²
Wysokość	529 m n.p.m.
Populacja (2007); • liczba ludności; • gęstość	; 83 108 (2011); 358,07 os./km²
Kod pocztowy	45001-45009
Tablice rejestracyjne	TO
	Położenie na mapie Hiszpanii Toledo
	Położenie na mapie Europy Toledo
	Położenie na mapie Kastylii-La Manchy Toledo
	39°51′23″N 4°01′30″W/39,856389 -4,025000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Toledo (łac. Toletum, arab. ‏طليطلة‎ Ṭulayṭulah) – miasto w środkowej Hiszpanii (ok. 70 km na południe od Madrytu), ok. 83 tys. mieszk. (2011) i pow. 232,1 km². Leży na wzgórzu w zakolu rzeki Tag. Stolica wspólnoty autonomicznej Kastylia-La Mancha i prowincji Toledo. Ośrodek przemysłu lekkiego, spożywczego i rzemiosła artystycznego. Znany ośrodek turystyczny, kultu religijnego – siedziba prymasów Hiszpanii. Jeden z najcenniejszych klejnotów hiszpańskiej architektury. Wielu znanych ludzi i artystów urodziło się lub mieszkało w Toledo, m.in. Al-Zarkali, Garcilaso de la Vega, Eleonora z Toledo, Alfons X Mądry i El Greco.

Do 1561 Toledo było stolicą Królestwa Kastylii.

Historia edytuj

Osada założona przez Iberów;
W 192 p.n.e. zdobyta przez Rzymian, nazwana Toletum, była centrum administracyjnym i handlowym prowincji Hispania Tarraconensis;
Od V w. pod władzą Wizygotów, od rządów Liuvigilda (Leovigilda) w VI w. stolica ich państwa i centrum religijne (nadal arcybiskup Toledo jest prymasem Hiszpanii);
400-702: 18 synodów biskupów w Toledo
711–1085, pod panowaniem Maurów; Toledo było wielkim ośrodkiem rzemiosła, szczególnie produkcji broni i jedwabiu. Pozostawało jednak w cieniu Kordoby i Sewilli. W czasach kalifatu kordobańskiego przeżywało swój „złoty wiek”, odznaczający się koegzystencją muzułmanów, żydów i chrześcijan;
1036–85, po rozpadzie kalifatu kordobańskiego stolica jednego z najbogatszych państw (taifa) muzułmańskiego Al-Andalus, obejmującego centralną część Półwyspu Iberyjskiego;
W 1085 zdobyte podczas rekonkwisty przez króla Alfonsa VI, zostało stolicą Kastylii;
W 1492 wygnanie Żydów;
1520–21, ośrodek powstania miast kastylijskich przeciwko próbie ograniczania wolności miast przez Karola V;
Od 1561, po przeniesieniu stolicy do Madrytu utrata znaczenia gospodarczego i politycznego;
W 1609 wypędzenie morysków;
VII–IX 1936 obrona Alkazaru przez zwolenników Francisco Franco przed siłami republikańskimi (w czasie wojny domowej 1936-39), później miasto opanowane przez frankistów.

Puerta del Sol

Zabytki edytuj

Katedra Najświętszej Marii Panny, po katedrze w Burgos, najbardziej znacząca budowla gotycka w Hiszpanii. Budowana w latach 1227-1493 na miejscu pierwszej katedry, zamienionej w czasach władzy Maurów na meczet. Na fasadach widać wpływy francuskiego gotyku. Wieża południowa nieukończona, jedynie zamknięta barokową kopułą.; wieża północna o wys. 90 m.

Przed wejściem do katedry krużganek z XIV w., przebudowany w XV–XVI i XVIII w. We wnętrzu, 5-nawowym, o dług. 112 m i szer. 56 m o wystroju barokowym – 22 kaplice, m.in.:

- Capilla de San Juan, mieszcząca przebogaty skarbiec a w nim słynną monstrancję o wys. ok. 3,0 m, najważniejszy element procesji w Boże Ciało;
- Capilla Mayor, ze wspaniałymi bogato rzeźbionymi ścianami ołtarza, po obu stronach którego znajdują się grobowce królów, książąt i biskupów;
- Capilla Mozarabe, w której odprawiana jest msza według liturgii mozarabskiej (według obrządku Wizygotów, żyjących pod panowaniem Maurów);
- Capilla Santiago, z mistrzowsko rzeźbionym grobowcem A. de la Luna i jego żony;
Chór, z należącymi do najpiękniejszych na świecie stallami w stylu gotyckim i renesansowym;
Zakrystia, z obrazami El Greco i Goi;
Alkazar, twierdza z XI wieku, po ciągłych uszkodzeniach odbudowywany. W trakcie oblężenia w 1936 r. całkowicie zniszczony. Odbudowany zgodnie z planami z czasów Karola V. Wewnątrz muzeum z pamiątkami po wojnie domowej;
Castillo de San Servando, średniowieczny zamek nad brzegiem Tagu;
Kościoły:
- San Tome z XIV w., dawny meczet w stylu mudejar, znany z obrazu El Greco Pogrzeb hrabiego Orgaza;
- San Juan de los Reyes z XV/XVI w., zbudowany w stylu izabelińskim początkowo miał zostać miejscem pochówku Królów Katolickich, zamiar zmieniono po zdobyciu Grenady;
- San Roman z XII w., obecnie muzeum ze zbiorami z czasów Wizygotów;
- Santo Cristo de la Luz z X/ XII w. przebudowany z meczetu, w stylu mudejar;
- Santiago del Arrabal z XII w., w stylu mudejar;
- klasztor del Cristo de la Vega z XI w. w stylu mudejar;
- Santa Maria la Blanca z XII w., przekształcona z synagogi na kościół w XV w., z pięknymi wnętrzami w stylu mudejar; podobno najstarszy istniejący budynek synagogi w Europie;
- Synagoga El Transito z 1356, mieści muzeum Żydów sefardyjskich;
- meczet Tornerías Mosque z XI w;
Pałace, m.in. Palacio de Fuensalida z XV w.; pałac arcybiskupi z XVI/XVII w.; Galiana Palace z XIII w stylu mudejar;
Ratusz z XVII w.;
'Hospital de Tavera – Museum Duque de Lerma z XVI w. w stylu renesansowym;
Ruiny budowli rzymskich i średniowiecznych, m.in. bramy: Puerta Vieja de Bisagra z XI w., Puerta Nuevade de Bisagra z XVI w., Puerta del Sol z XIV w., w stylu mudejar, Puerta del Cambron – muzułmańska i XVI w;
Mosty , m.in. Puente de Alcantara z IX w.;
Muzea:
- Museo-Hospital de Santa Cruz, w dawnym renesansowym szpitalu z XVI w. Druga pod względem ważności (po Prado w Madrycie) galeria malarstwa hiszpańskiego;
- Casa del Greco, rezydencja magnacka z XIV/XV w., dom El Greco; posiada obrazy mistrza oraz innych malarzy ze szkoły Murilla i Velazqueza;
- Muzeum Archeologiczne, ze znaleziskami z czasów rzymskich i wizygockich.

Alkazar w Toledo.
Katedra w Toledo (XIII w.)
Zamek templariuszy Malpica.
Synagoga Santa María la Blanca w Toledo (XII w.)
Ratusz w Toledo (XVII w.)
Kościół Santo Cristo de la Luz w Toledo (999 r.)
Kościół Santiago del Arrabal w Toledo (XIII w.)
Klasztor San Juan de los Reyes w Toledo (XV w.)
Klasztor San Juan de los Reyes w Toledo, krużganki.
Historyczny dworzec kolejowy w Toledo.
Santa Cruz Hospital (XVI w.) w Toledo, dziedziniec.
Dom El Greco w Toledo.
Kościół San Román w Toledo (XII w.)
Puerta de Alfonso VI w Toledo.
Puerta del Cambrón w Toledo (1572–1577).
Puente de San Martín w Toledo.

Klimat edytuj

Średnia temperatura i opady dla Toledo (przedmieścia, 3 km na północ od centrum miasta)
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	11.5	14.0	18.1	19.9	24.2	30.5	34.6	34.0	29.0	22.1	15.6	11.6	22,1
Średnie dobowe temperatury [°C]	6.4	8.3	11.6	13.5	17.6	23.2	26.8	26.3	22.0	16.1	10.5	7.1	15,8
Średnie temperatury w nocy [°C]	1.3	2.6	5.0	7.2	11.0	15.9	18.9	18.6	14.9	10.2	5.3	2.5	9,5
Opady [mm]	26	25	23	39	44	24	7	9	18	48	39	41	342
Średnia liczba dni z opadami	4.9	4.7	3.9	6.4	6.4	2.9	1.0	1.5	2.9	6.8	5.9	6.3	53,8
Wilgotność [%]	76	69	59	58	54	45	39	41	51	66	74	79	59
Średnie usłonecznienie [h]	151	172	228	249	286	337	382	351	260	210	157	126	2922
Źródło: Agencia Estatal de Meteorología^[1] (liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, wysokość 515 m n.p.m., 1982-2010)

Demografia edytuj

Zmiany liczby ludności w Toledo:

Dane historyczne
Rok	Ludność	Zm., %
1991	59 000	–
1996	66 006	11,9%
2001	68 382	3,6%
2004	73 485	7,5%
2006	77 601	5,6%
2007	78 618	1,3%
Powyższe dane nie mają podanego źródła!

Stacja kolejowa w Toledo

Kolej edytuj

Linia kolejowa Toledo – Madryt Aranjuez została otwarta w 1858 przez królową Izabelę II. W mieście znajduje się stacja kolejowa Toledo zbudowana w 1919 w stylu neomudejar.