Tryptyk Moreelów
Tryptyk Moreelów (niderl. Moreeltriptiek) – tryptyk niderlandzkiego malarza niemieckiego pochodzenia Hansa Memlinga.
| |
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania |
1484 |
| Medium | |
| Wymiary |
141 × 347,7 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Ufundowany przez małżonków Moreelów – patrycjusza brugijskiego, kupca, bankiera i burmistrza Brugii Willema Moreela oraz jego żonę Barbarę van Vlaenderberch (van Hertsvelde). Tryptyk przeznaczony był do prywatnej kaplicy fundatorów, pw. Maura[1] i Idziego, znajdującej się w kościele Saint-Jacob w Brugii, gdzie małżonkowie zostali pochowani[2][3].
Geneza i interpretacja obrazu edytuj
W środkowej tablicy Memling umieścił trzy postacie świętych: św. Maura[a], św. Krzysztofa (w środku) i św. Idziego.
Wybór świętego Krzysztofa jako głównej postaci na ołtarzu mógł być podyktowany faktem, iż jego święto wypadało w ten sam dzień, tj. 25 lipca, co wspomnienie patrona kościoła św. Jakuba. Innym powodem dokonania takiego wyboru głównego świętego mogła być wiara w jego moc ochronną. Wierzono bowiem, że wizerunek św. Krzysztofa chroni przed nagłą śmiercią bez sakramentów tego, kto go ujrzał, w danym dniu. Najbardziej jednak prawdopodobną przyczyną wybrania Krzysztofa na główną postać ołtarza jest związana z nim symbolika eucharystyczna. Ujęcie św. Krzysztofa – jako wędrowca z Dzieciątkiem Jezus na ramionach – nie tylko nawiązywało do tradycji biblijnej, lecz stanowiło również novum dla ikonograficznej formuły odnoszącej się nie tylko do pobożności fundatorów, ale i ich pozycji społecznej[4].
Zgodnie z legendą Krzysztof – olbrzym i wojownik poszukujący króla – przechodząc przez rzekę wziął na ramiona dziecko by z nim się przeprawić. Dziecko okazało się Jezusem, które przez swój ciężar o mało nie doprowadziło do utonięcia świętego. Krzysztof usłyszał słowa: Jam jest Jezus, twój Zbawiciel. Dźwigając mnie, dźwigasz cały świat. Jam jest król, którego szukałeś. Krzysztof w tradycji ikonograficznej funkcjonował jako idealny rycerz i być może jego postać miała odwoływać się do aspiracji szlacheckich Moreelów, którzy posiadali liczne włości; dodatkowymi akcentami tych aspiracji był widoczny w tle pejzaż z zamkami i postać św. Willema van Malevala, pana na Ooscleyhem i burgrabiego Roeslaeren, ukazanego na prawej tablicy[4]. Wyobrażenie św. Krzysztofa w szatach pielgrzyma, jak pisze Antoni Ziemba:
...mogło tylko ten wydźwięk podkreślić: oto prawdziwy Miles Christi, silny wiarą, nie zaś zewnętrznymi oznakami rycerskiego stanu[4].
Strój Krzysztofa nie był wybrany przypadkowo, gdyż święty ten był patronem wędrowców i pielgrzymów, jak też opiekunem wędrownych kupców. Jest to kolejne odniesienie do fundatora i jego profesji[4].
Po obu stronach św. Krzysztofa ukazani są dwaj inni święci: po lewej mnich z pastorałem i otwartą książką - święty Maur, po prawej święty Idzi z łanią i strzałą w ramieniu. Postacie świętych pojawiają się w wezwaniu kaplicy, jak również nawiązują do nazwisk rodowych fundatorów, którzy zostali ukazani na skrzydłach tryptyku - Willem z rodu Moreelów po prawej stronie św. Maura, Barbara z rodu Vlaenderberghów (Hertsvelde'ów) po lewej stronie św. Idziego. Wybór tych dwóch świętych podyktowany był zakresem znaczeniowym nazwisk donatorów, gdyż Maurus i Moreel mają identyczną etymologię, podczas gdy jeleń świętego Idziego nawiązuje do źródłosłowu Hertsvelde. Przynależność rodowa donatorów, znajdujących się już pod opieką i protekcją własnych patronów na panelach bocznych (świętych o imionach Barbara i Willem), znalazła zatem symboliczne odzwierciedlenie w wyborze świętych, którzy zostali ukazani na panelu środkowym[5].
_-_WGA14933.jpg)
Boczne skrzydła tryptyku stanowią przykład zbiorowego portretu rodzinnego – gatunku, którego Memling był twórcą[6]; ten sam typ zastosował w tablicy z Madonny Jacoba Floreinsa, a inni artyści Mistrz Legendy św. Łucji czy Adriaen Isenbrandt rozwinęli go w swoich pracach. Prawe skrzydło przedstawia Willema Moreela z patronem św. Willemem van Malevalem oraz jego czterech synów. Na lewym skrzydle ukazana jest żona donatora z jej patronką św. Barbarą i jedenastoma córkami[7]. Mimo iż na ramie widnieje data 1484, prace nad tryptykiem trwały znacznie dłużej; mistrz dokonywał drobnych poprawek i uzupełnień, głównie powiększając grono dzieci donatorów.
Rewers tryptyku edytuj
Na rewersie tryptyku znajdują się wizerunki świętych Jana Chrzciciela i Jerzego, wykonane techniką grisaille. Postacie przedstawione zostały zgodnie z tradycyjną ikonografią chrześcijańską. Nieznana jest przyczyna umieszczenia właśnie tych świętych na tryptyku. Jak twierdzi Ziemba wizerunki świętych mogą nawiązywać do imion synów oraz do dwóch ideałów pobożności: vita contemplativa i vita activa oraz do przeciwstawienia Baranka Eucharystycznego smokowi Szatana - symbolowi zła i grzechu[6].
Uwagi edytuj
- ↑ Antoni Ziemba błędnie wymienia św. Maurycego zamiast św. Maura
Przypisy edytuj
- ↑ Susan Broomhall, Jennifer Spinks, Early Modern Women in the Low Countries: Feminizing Sources and Interpretations of the Past Women and gender in the early modern world, Ashgate Publishing, Ltd., 2011, s.39
- ↑ Moreel Triptiek. vlaamseprimitieven.vlaamsekunstcollectie.be. [dostęp 2014-04-30]. (niderl.).
- ↑ Moreel triptiek. Lukas Art in Flanders. [dostęp 2014-04-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-02)]. (niderl.).
- ↑ a b c d Ziemba Tom II 2008 ↓, s. 563.
- ↑ i stali się patronami kaplicy grobowejMoreel Triptiek. vlaamseprimitieven.vlaamsekunstcollectie.be. [dostęp 2014-04-30]. (niderl.).
- ↑ a b Ziemba Tom II 2008 ↓, s. 564.
- ↑ Nowe badania rentgenogramem i w podczerwieni ujawniły, iż pierwotnie Memling namalował pięć córek; pozostałe zostały domalowane na pejzażu. Podobny zabieg miał miejsce na drugim skrzydle
Bibliografia edytuj
- Antoni Ziemba: Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500. Niderlandzkie malarstwo tablicowe Tom II. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2008. ISBN 978-83-235-0443-6.