Tuchorza
Tuchorza – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie wolsztyńskim, w gminie Siedlec[4]. Na północ od wsi przepływa rzeka Szarka[5]. Stacja kolejowa Tuchorza wbrew nazwie leży w położonej bardziej na południe wsi Stara Tuchorza[5].
| wieś | |
 Kościół śś. Piotra i Pawła (2011) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
ok. 60 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2019) |
1164[2] |
| Strefa numeracyjna |
68 |
| Kod pocztowy |
64-232[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PWL |
| SIMC |
0913290 |
Położenie na mapie gminy Siedlec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wolsztyńskiego  | |
 52°11′02″N 16°02′46″E/52,183889 16,046111[1]
| |
Historia edytuj
Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XIV wieku. Po raz pierwszy wymieniana w łacińskim dokumencie z 1311 jako Thugorse, 1401 Thuchorza, 1401 Tuchorza, 1409 Tuchorze, 1519 Thvchorza, 1564 Tuchora[6].
Była własnością szlachecką należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej. W 1311 komes Jezelo z Tuchorzy wraz z braćmi Wojciechem i Janem nadali Opactwu Cystersów w Obrze młyn zbożowy wraz z prawem do brania ziemi, piasku, drewna i innych rzeczy do budowy i napraw młyna Ruchocina Gać stojącego nad rzeką Dojcą. Wieś wzmiankowano wtedy pod zlatynizowaną nazwą Thugorse[6][7][8]. W 1543 rodzina Ossowskich ufundowała pierwszy kościół, pod wezwaniem św. Trójcy. W 1564 używano nazwy Tuchora[7]. W 1641 w miejscowości była szkoła[7]. W 1793 właścicielami wsi była rodzina Dziembowskich[7].
Przed 1401 wieś należała do parafii Zbąszyń, a od 1401 do parafii Rzeszotarzewo, a w 1581 parafii Siedlec. W 1401 biskup poznański Wojciech Jastrzębiec erygował nową parafię w Rzeszotarzewie (obecnie Rostarzewo), do której przyłączył wieś Tuchorzę.Uczynił to z powodu kłopotów jakie mieli mieszkańcy Tuchorzy, którym trudno było dotrzeć do kościoła parafialnego w Zbąszyniu i skorzystać z sakramentów, jako że obie miejscowości dzieliła znaczna odległość, a drogi były zalewane oraz w okolicznych lasach czyhali rozbójnicy. Archiwalne, historyczne dokumenty odnotowują również zwykłych mieszkańców wsi. W 1409 odnotowano proces sądowy Pawła, kmiecia z Tuchorzy, z Maćkiem Godziszewskim z Godziszewa, który dowodził, że nie zabrał Pawłowi bydła wartości 15 grzywien, ani też, że nie był on jego kmieciem. W 1427 wspomniano kmiecia Jana Chromego. W 1428 kmiecia Jakusza, Jana Marcisza sługę szlachcica Jana Tuchorskiego. W 1508 w testamencie Marcina sołtysa w Chorzeminie wspomniana została mieszkanka wsi Włoszczewna z Tuchorzy, która winna mu była sumę 20 groszy[6].
W początku XV wieku właścicielami wsi byli bracia Rzeszotarzewscy herbu Samson - Jan, Wojciech oraz Szczepan. Ród zmienił później swoje nazwisko od posiadanej majętności Tuchorza na odmiejscowe nazwisko Tucharzewski. W 1401 woźny sądowy zapowiedział, że dziedziny Wojciecha: Rzeszotarzewo, Błocko, Powodowo, Tuchorza, Gola, Guździno, wszystkie wraz z zamkiem zostały zastawione. W drugiej połowie XV wieku właścicielami byli Jan, Wojciech, Maciej i Stanisław bracia niedzielni, synowie zmarłego Stanisława Tuchorskiego. W 1508 jednego z nich - Macieja wspomniano jako zmarłego dworzanina króla Węgier Władysława Jagiellończyka. W XVI wieku właścicielami we wsi są bracia Andrzej, Piotr, Baltazar i Wojciech Ossowscy herbu Awstacz, a później ich potomkowie: Jan i Wojciech synowie Baltazara Ossowskiego i Anny Wilkowskiej. W 1522 wieś należała do powiatu kościańskiego Korony Królestwa Polskiego[6].
Miejscowość odnotowano również w regestach podatkowych. W 1530 we wsi miał miejsce pobór podatków od 5 łanów i 3 grosze od karczmy. W 1563 pobór od 6 łanów, karczmy dorocznej, od dwóch kół dziedzicznego młyna walnego. W 1564 było w Tuchorzy 4 łany. W 1580 miał miejsce pobór od 3 łanów osiadłych po 30 groszy, od 13 zagrodników wymłóckowych po 4 grosze, od dwóch karczmarzy, z których każdy miał jedno stajanie roli, po 8 groszy, od 4 komorników po 2 grosze, od dwóch kół młyna walnika po 24 grosze. W 1581 miał miejsce pobór od 3 łanów, 13 zagrodników, młyna walnika o 2 kołach, od 2 karczmarzy, z których każdy miał po 2 stajania roli[6].
Po rozbiorach Polski miejscowość wraz z całą Wielkopolską znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Tuchorze należała do wsi większych w ówczesnym powiecie babimojskim rejencji poznańskiej[9]. Tuchorze należało do tuchorskiego okręgu policyjnego tego powiatu i stanowiło część majątku Tuchorze, który należał do Kotwicza[9][a]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Tuchorze liczyło 430 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 37 dymów (domostw)[9]. W 1845 właścicielką była baronesa von Kottwitz[7]. Pod koniec XIX wieku okrąg wiejski Tuchorze (wieś i młyn Borujka) liczył 42 domy, 270 ha i 320 mieszkańców, z czego 232 było katolikami, a 88 protestantami[7]. W Tuchorzu była wówczas gorzelnia i młyn parowy[7]. W okolicy uprawiano chmiel[7].
Egzekucja w 1942 edytuj
9 lipca 1942 roku miała miejsce pokazowa, masowa egzekucja powieszenia piętnastu nieznanych mieszkańcom mężczyzn, przywiezionych przez Niemców, wśród których było 10 więźniów Fortu VII[8]. Około 200 mieszkańców Tuchorzy zgromadzono pod przymusem[8], aby unaocznić ludności narodowości polskiej, że jakikolwiek opór wobec poczynań władz okupacyjnych będzie traktowany w podobny sposób. Istnieją rozbieżności co do przyczyn zaistniałego faktu. Egzekucja mogła odbyć się w odwecie za zastrzelenie żandarma przez nieustalonych sprawców, być może dezerterów z armii niemieckiej[8].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego[5].
Zabytki edytuj
W Tuchorzy znajdują się dwa kościoły należące do tutejszej parafii pw. Świętej Trójcy. Pierwszy kościół (parafialny) został wybudowany na cmentarzu, w miejsce drewnianej świątyni, która spłonęła w 1997 roku. Kościół cmentarny pochodził z 1732 roku, a w ołtarzu znajdował się późnorenesansowy tryptyk z 1592[8][10]. Zabytkowy kościół filialny (poewangelicki) pochodzi z lat 1905-1906, a jego patronami są święci Piotr i Paweł[11]. Znajduje się na terenie parku podworskiego o pow. 10,00 ha[8] albo 6,3 ha[10], z pomnikowymi drzewami[8]. Ochronie podlegają również kaplica grobowa rodziny von Kottvitz z 1880, plebania (dawniej pastorówka) wybudowana wraz z kościołem, budynek gospodarczy z muru pruskiego z początku XX wieku[11].
Dawna plebania z poł. XIX służy celom mieszkalnym (dom nr 125)[11].
Uwagi edytuj
- ↑ W innych źródłach używa się nazwiska von Kottwitz. Przypuszczalnie Bobrowicz spolszczył nazwisko właścicieli
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141449
- ↑ Ludność Gminy Siedlec. UG Siedlec. [dostęp 2020-05-16].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1313 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 2242, 13 lutego 2013. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-01-24].
- ↑ a b c Alicja Dziewulska, Jan Maj: Kościan: mapa topograficzna Polski. Wydanie turystyczne. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-149-6.
- ↑ a b c d e Jurek 2014 ↓, s. 363–368.
- ↑ a b c d e f g h Tuchorze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 599. (Edmund Callier)
- ↑ a b c d e f g Paweł Anders: Jeziora Wolsztyńsko-Zbąszyńskie. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1989, s. 106. ISBN 83-7005-113-8. (pol.).
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 188.
- ↑ a b Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 419. ISBN 83-7079-589-7.
- ↑ a b c Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 251. [dostęp 2015-01-23].
Bibliografia edytuj
- Tomasz Jurek: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. V (Ś – W), zesz. 2 (Tabliny – Unięcie), hasło „Tuchorza”. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 2014, s. 363–368.
Linki zewnętrzne edytuj
- Tuchorza w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
- Tuchorza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 598.