Turkus

Turkus
	Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	CuAl; 6(PO; 4); 4(OH); 8·4H; 2O
Twardość w skali Mohsa	5,5–6,0
Przełam	muszlowy, nierówny
Łupliwość	dokładna, wyraźna
Układ krystalograficzny	trójskośny
Właściwości mechaniczne	kruchy
Gęstość minerału	2,31–2,91 g/cm³
	Właściwości optyczne
Barwa	błękitna do jabłkowozielonej
Rysa	biała
Połysk	woskowy, matowy
Współczynnik załamania	1,610–1,650
Inne	absorpcja – (460), 432, (422); dypersja – brak; fluorescencja – słaba, zielonkawożółta, jasnoniebieska; dwójłomność – +0,040;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Turkus, kalait – minerał z grupy fosforanów.

Etymologia edytuj

Nazwa turkusu pochodzi z francuskiego turques lub turquois, co oznacza „turecki” – kamienie były kiedyś sprowadzane do Europy przez Turcję^[2]^[4]. Zamienna nazwa kalait (z gr. κάλαϊς od καλὸς λίθος „ładny kamień”) jest obecnie już prawie nieużywana i zapomniana^[2].

Właściwości edytuj

Turkus często wykształca konkrecje i skupienia zbite^[5], groniaste, grudkowate. Jego kryształy mają postać bardzo drobnych ziaren^[1].

Czysty niebieski kolor jest rzadki, turkusy najczęściej zawierają liczne inkluzje innych minerałów lub skał (taka odmiana nosi nazwę turkusu matrycowego lub matrycy turkusowej). Kolor niebieski kryształom nadaje miedź, odcień zielony to skutek zawartości żelaza. Po podgrzaniu barwa turkusu zaczyna bardziej zbliżać się do zieleni^[2].

Występowanie edytuj

Turkus to minerał wtórny, osadzony z wód obiegowych^[6] w strefie utleniania kruszców miedzi, w zasobnych w fosfor łupkach. Występuje m.in. w Niszapurze^[5] czy Isfahanie w Iranie, w Arizonie^[1], Nowym Meksyku i Nevadzie w Stanach Zjednoczonych, na Synaju w Egipcie^[a], w Turyngii w Niemczech, na Dolnym Śląsku w Polsce, w Mandżurii w Chinach, w Afganistanie, Argentynie, Australii, Brazylii, Izraelu, Meksyku oraz Tanzanii. Pojawia się jako wypełnienie szczelin w łupkach i piaskowcach^[2]^[3].

Zastosowanie edytuj

W jubilerstwie, jako kamień w broszkach, pierścionkach, wisiorkach, naszyjnikach i bransoletach^[1].

Uwagi edytuj

↑ Złoża o charakterze historycznym, eksploatowane już cztery tysiące lat przed naszą erą^[2].

Przypisy edytuj

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k RupertR. Hochleitner RupertR., Minerały. Kamienie szlachetne, skały, Warszawa: Multico, 2022, s. 290, ISBN 978-83-7763-613-8 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ WalterW. Schumann WalterW., Kamienie szlachetne i ozdobne, Warszawa: Alma-Press, 2016, s. 186, ISBN 978-83-7020-645-1 .
↑ ^a ^b WalterW. Schumann WalterW., Minerały świata, Warszawa: Alma-Press, s. 96, ISBN 978-83-7020-813-4 .
↑ Turquoise, [w:] Mindat.org, Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2023-02-13] (ang.).
↑ ^a ^b MonicaM. Price MonicaM., KevinK. Walsh KevinK., Kieszonkowy atlas skał i minerałów, Warszawa: Solis, 2010, s. 113, ISBN 978-83-87112-84-4 .
↑ turquoise, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-02-13] (ang.).

[7] Złoża o charakterze historycznym, eksploatowane już cztery tysiące lat przed naszą erą^[2].

[książka1-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k RupertR. Hochleitner RupertR., Minerały. Kamienie szlachetne, skały, Warszawa: Multico, 2022, s. 290, ISBN 978-83-7763-613-8 .

[kamienie-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ WalterW. Schumann WalterW., Kamienie szlachetne i ozdobne, Warszawa: Alma-Press, 2016, s. 186, ISBN 978-83-7020-645-1 .

[minerały-3] WalterW. Schumann WalterW., Minerały świata, Warszawa: Alma-Press, s. 96, ISBN 978-83-7020-813-4 .

[mindat-4] Turquoise, [w:] Mindat.org, Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2023-02-13] (ang.).

[kieszonkowy-5] MonicaM. Price MonicaM., KevinK. Walsh KevinK., Kieszonkowy atlas skał i minerałów, Warszawa: Solis, 2010, s. 113, ISBN 978-83-87112-84-4 .

[Britannica-6] turquoise, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-02-13] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[a]