Turośl (wieś w województwie podlaskim)
Turośl – wieś kurpiowska[5] w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie kolneńskim, siedziba gminy Turośl[4][6].
| wieś | |
.jpg) Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Turośli | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
684[2] |
| Strefa numeracyjna |
86 |
| Kod pocztowy |
18-525[3] |
| Tablice rejestracyjne |
BKL |
| SIMC |
0409440[4] |
Położenie na mapie gminy Turośl  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kolneńskiego  | |
 53°23′16″N 21°43′39″E/53,387778 21,727500[1]
| |
Położenie edytuj
Turośl leży na historycznym Mazowszu, w dawnej ziemi łomżyńskiej[7].
Podział administracyjny edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0409456 | Bączki | część wsi |
| 0409462 | Jesionki | część wsi |
| 0409479 | Pieklik | część wsi |
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie łomżyńskim.
Środowisko naturalne edytuj
Turośl leży na skraju Puszczy Zielonej[8][9].
Najważniejszym ciekiem wodnym jest Kanał Turośl, który wpływa do Pisy ok. 4 kilometry na południowy wschód[8].
Historia edytuj
Osady na obrzeżu Puszczy Zielonej zaczęto zakładać około połowy XVII wieku. Wieś Turośl powstała pod koniec wieku XVIII na miejscu osady leśniczego zlokalizowanej nad rzeką Turoślanką[9][5]. Przez dłuższy czas tereny dzisiejszej gminy były zastrzeżone do wyłącznej dyspozycji książąt mazowieckich (zagajone) - stąd pierwotna nazwa tej części puszczy brzmiała Zagajnica. Mieszkańcy tej miejscowości zajmowali się łowiectwem, pszczelarstwem, wytapianiem smoły, rudy darniowej i obróbką drewna. W okolicach kopano także bursztyn[9].
W 1805 staraniem Michała Szaniawskiego wybudowano na wzgórzu kościół filialny, a okoliczni gospodarze zobowiązali się m.in. wybudować plebanię i utrzymywać duchownego[5]. W 1819 Turośl liczyła 20 mieszkańców (w tym nadleśniczy, podleśny, komornik i kapelan), zaś w 1827 – 3 domostwa i 21 mieszkańców[5]. Pod koniec XIX wieku w Turośli był nowy kościół parafialny, sąd gminny i urząd gminy oraz szkoła początkowa[5].
Z biegiem lat miejscowość przekształciła się w osadę rolniczą.
W latach 1921–1939 wieś leżała w województwie białostockim, w powiecie kolneńskim (od 1932 w powiecie ostrołęckim), w gminie Turośl.
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku wieś zamieszkiwało 77 osób, 75 było wyznania rzymskokatolickiego a 2 mojżeszowego. Jednocześnie wszyscy mieszkańcy zadeklarowali polską przynależność narodową. Było tu 14 budynków mieszkalnych[10]. Podlegała pod Sąd Grodzki w Kolnie i Okręgowy w Łomży. Mieścił się tu urząd pocztowy[11].
W 1924 roku, w związku z brutalną akcją ściągania zaległości podatkowych, ludność miejscowości przepędziła wójta, zniszczyła akta podatkowe i rozbroiła posterunek policji[12].
W wyniku agresji Niemiec we wrześniu 1939, miejscowość znalazła się pod okupacją i do stycznia 1945 była przyłączona do III Rzeszy i znalazła się w strukturach Landkreis Scharfenwiese (ostrołęcki) w rejencji ciechanowskiej (Regierungsbezirk Zichenau) Prus Wschodnich[13].
Demografia edytuj
Polityka edytuj
Miejscowość jest siedzibą gminy Turośl[2].
Transport edytuj
Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 647, przy skrzyżowaniu z lokalnymi drogami[8][9].
Niegdyś istniał przystanek kolejowy Turośl na zlikwidowanej wąskotorowej linii kolejowej Myszyniec – Kolno[a].
Architektura edytuj
Rejestr Narodowego Instytutu Dziedzictwa wymienia dwa zabytki:
- drewniany kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela, z 1870-1871[8][b] lub 1873[5], nr rej.: 83 z 5 lipca 1980[15], odrestaurowany w latach 1946-1947[9]
- drewniana kaplica cmentarna z 1811, wzniesiona przez nadleśniczego Michała Szaniawskiego, nr rej.: A-522 z 25 listopada 1994[15][9]
Ponadto zabytkowy charakter mają:
- drewniana dzwonnica konstrukcji słupowej z przełomu XIX i XX wieku[8]
- wiatrak-koźlak z 3. ćw. XIX w., przeniesiony w 1983 z Radziszewa-Króli, siedziba Izby Regionalnej[8]
- drewniana plebania z 1911[9]
- cmentarne ogrodzenie z bramą z 4 ćw. XIX w.[9]
W miejscowości zachowały się także drewniane chaty z pocz. XX wieku (nr 27 i nr 29) oraz z lat 20. XX wieku (nr 33, 34, 44)[9], drewniany spichlerz z tego samego okresu[9], a także sztuka ludowa Kurpiów[9].
Oświata i nauka edytuj
W miejscowości znajduje się szkoła podstawowa im. ks. Jana Twardowskiego[14].
Turystyka edytuj
Religia edytuj
W miejscowości znajduje się siedziba parafii św. Jana Chrzciciela. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Kolno.
Galeria edytuj
-
Gminny Ośrodek Kultury oraz Biblioteka Publiczna -
Odrestaurowany drewniany wiatrak -
Krzyż przy Gminnym Ośrodku Kultury -
Dom w stylu kurpiowskim -
Uwagi edytuj
- ↑ Oznaczony np. na mapie w karcie ewidencyjnej zabytkowej kaplicy
- ↑ Rejestr NID błędnie podaje I połowę XIX wieku
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141704
- ↑ a b c NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-09-29].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1303 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b c d e f g h Turośl al. Bączki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 647.
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Uchwała Nr XXII/120/13 Rady Gminy Turośl z dnia 3 grudnia 2013 r. w sprawie ustanowienia herbu, flagi, flagi stolikowej, banneru i pieczęci Gminy Turośl oraz ustalenia zasad ich używania (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego z 2013 r., poz. 4488), s. 8–9.
- ↑ a b c d e f g Tomasz Darmochwał, Kurpie. Mapa turystyczna, Anna Filak, wyd. 1, Warszawa–Białystok: TD MAPY, 2014, s. 1–2, ISBN 978-83-88859-72-4 (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Tomasz Krzywicki, Elżbieta Mlącka: Pisz: mapa topograficzna Polski. Wyd. 2. Warszawa: Wojskowe Zakłady Kartograficzne, 2006, s. 1-2. ISBN 978-83-7135-226-3.
- ↑ a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 47.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 1763.
- ↑ “Odgłosy Rewolucji Październikowej na Mazowszu i Podlasiu“. Praca zbiorowa. Książka i Wiedza 1970, str. 298
- ↑ Gemeindeverzeichnis Landkreis Scharfenwiese [Stand: 1. 1. 1945] [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-15].
- ↑ a b Raport o stanie gminy za 2019 [online], 18 maja 2020 [dostęp 2023-09-29] (pol.).
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.