Turzyca (Carex L.) – rodzaj roślin z rodziny ciborowatych (turzycowatych). Obejmuje ok. 2000 gatunków (w szerokim ujęciu, z włączeniem kilkudziesięciu gatunków z innych rodzajów tradycyjnie wyróżnianych w plemieniu Cariceae). Spotykane są one na całym świecie, ale najbardziej zróżnicowane są w strefie klimatów umiarkowanych. W Polsce występuje ok. 100 gatunków.

Turzyca
Ilustracja
Morfologia turzyc (t. drżączkowata i lisia)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

wiechlinowce

Rodzina

ciborowate

Rodzaj

turzyca

Nazwa systematyczna
Carex L.
Sp. Pl. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Carex hirta L.[3]

Zasięg
Mapa zasięgu
Narys kwiatowy
Morfologia
Kwiatostany turzycy prosowatej, w góry męski, u dołu żeńskie
Turzyca wiosenna

Są to zwykle niezbyt długowieczne byliny odgrywające istotną rolę w wielu ekosystemach, zwłaszcza na terenach bagiennych (gdzie tworzą m.in. szuwary wielkoturzycowe), w murawach wysokogórskich i w tundrze[5]. Lokalnie odgrywają istotną rolę jako rośliny pastewne (np. gatunki zaliczane dawniej do rodzaju kobrezja Kobresia w górach na terenie Rosji czy C. parvula dominująca na pastwiskach jaków w Tybecie)[5]. Niektóre rośliny kłączowe wykorzystywane są do stabilizacji wydm piaszczystych (np. C. kobomugi), włosowate liście turzycy drżączkowatej C. brizoides używane są do wypełniania materaców i wyściełania mebli. Niektóre gatunki wykorzystywane są do wyplatania kapeluszy i jako rośliny lecznicze[5]. Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne, w tym w odmianach, m.in. o liściach biało paskowanych. Stosowane są do ozdoby np. kępowe turzyce o włosowatych liściach – turzyca włosowa C. capillaea, włosista C. comans, wyróżniająca się dużymi, gwiazdkowatymi owocami turzyca Graya C. grayi, inne: turzyca oszimska C. oshimensis, japońska C. morrowii, palmowa (muskegońska) C. muskingumensis[6].

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Rodzaj jest niemal kosmopolityczny. Brak go na niektórych obszarach nizinnych strefy międzyzwrotnikowej[7] (we wschodniej Brazylii, w części krajów zachodniej Afryki, w Omanie i ZEA)[4]. Pojedyncze tylko gatunki rosną w południowo-wschodniej Azji[7]. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w strefie klimatów umiarkowanych, zwłaszcza w Ameryce Północnej (na północ od Meksyku rośnie 480 gatunków) i we wschodniej Azji (w Chinach obecnych jest 527 gatunków, w Japonii 202). Na półkuli południowej wyróżnia się Nowa Zelandia z 80 gatunkami. W Europie występuje 180 gatunków[5].

Wykaz gatunków flory Polski[8]

Ujęcie systematyczne i nazwa naukowa obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online[4]. W przypadku innej nazwy i ujęcia na liście krajowej – podane jest ono na drugiej pozycji[8]

Systematyka edytuj

Rodzaj należy do rodziny ciborowatych Cyperaceae, zwanych też turzycowatymi. W obrębie rodziny klasyfikowany jest do podrodziny Cyperoideae i plemienia Cariceae[11]. Do plemienia tradycyjnie zaliczanych jest 5 rodzajów – poza turzycą także: Cymophyllus (takson monotypowy), kobrezja Kobresia (ok. 60 gatunków), Schoenoxiphium (ok. 15 gatunków) i Uncinia (ok. 70 gatunków), a sam rodzaj turzyca dzielony jest na cztery podrodzaje (Carex, Psyllophora, Vignea, Vigneastra). Badania molekularne wykazują, że w takim tradycyjnym ujęciu rodzaj Carex jest parafiletyczny, pozostałe są w nim zagnieżdżone, przy czym Kobresia jest gradem – w efekcie wszystkie rodzaje w obrębie plemienia łączone są w jeden – turzyca Carex. Dzieli się on na dwa klady. Klad bazalny obejmuje dawny rodzaj Schoenoxiphium i część gatunków z sekcji Psyllophora. Kolejne trzy klady obejmują: 1) podrodzaje Carex, Vigneastra, część podrodzaju Psyllophora; 2) podrodzaj Vignea i część podrodzaju Psyllophora oraz 3) Uncinia, Kobresia, część podrodzaju Psyllophora[12][13][4].

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-14] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
  4. a b c d Carex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-18].
  5. a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 164, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. Beata Grabowska, Trawy: turzyce, sity, kosmatki, Tomasz Kubala (red.), Krakow, 2009, s. 22-28, ISBN 978-83-925110-4-5, OCLC 893856514.
  7. a b Peter W. Ball & A. A. Reznicek: Carex Linneus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-18].
  8. a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 49-53, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. Antoni Zięba i inni, Notatki florystyczne z Tatrzańskiego Parku Narodowego, „Fragm. Florist. Geobot. Polon.”, 28 (1), 2023, DOI10.35535/ffgp-2023-0001 [dostęp 2024-02-07].
  10. Robert Zelek, Carex crawfordii (Cyperaceae) – nowy gatunek dla flory Polski, „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”, 28 (2), 2023, s. 155–161 [dostęp 2024-02-12].
  11. Genus Carex L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-18].
  12. Global Carex Group. Making Carex monophyletic (Cyperaceae, tribe Cariceae): a new broader circumscription. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 179, 1, s. 1–42, 2015. DOI: 10.1111/boj.12298. 
  13. Starr, J.R., Ford, B.A.. Phylogeny and Evolution in Cariceae (Cyperaceae): Current Knowledge and Future Directions. „Bot. Rev”. 75, s. 110–137, 2009. DOI: 10.1007/s12229-008-9020-x.