USS Essex (1856)
USS Essex, początkowo New Era – amerykańska rzeczna kanonierka pancerna floty Unii z okresu wojny secesyjnej, powstała z przebudowy statku cywilnego. W służbie od 1861 roku, walczyła na rzece Missisipi i jej dopływach od początku kampanii na tej rzece do końca wojny, po której została wycofana ze służby. Nazwę tę, pochodzącą od miejscowości i hrabstwa w stanie Massachusetts[2], nosiły także inne okręty.
 USS „Essex” w lipcu 1862 r., w ostatecznej postaci | |
| Historia | |
| Stocznia |
Page & Bacon, New Albany |
|---|---|
| Wodowanie |
1856 |
 Stany Zjednoczone
| |
| Nazwa |
New Era |
| Wejście do służby |
1856 |
| Wycofanie ze służby |
20 września 1861 |
 US Navy
| |
| Nazwa |
USS Essex |
| Wejście do służby |
15 października 1861 |
| Wycofanie ze służby |
20 lipca 1865 |
| Los okrętu |
sprzedany 29 listopada 1865 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
355 do 1000 t |
| Długość |
48,5 do 62,5 m[a] |
| Szerokość |
14,3 do 18,3 m[b] |
| Zanurzenie |
2 m (6⅛')[1] |
| Napęd | |
| 2 poziome maszyny parowe, centralne koło łopatkowe | |
| Prędkość | |
| Uzbrojenie | |
| 8 dział (szczegóły w tekście) | |
| Załoga |
134[1] |
Budowa i początkowe przebudowy edytuj
„Essex” był jednym z pierwszych okrętów rzecznych Unii, zbudowanych na potrzeby walk na Missisipi. Powstał z przebudowy drewnianego promu rzecznego „New Era”, zbudowanego dla Wiggins Ferry Company z Saint Louis w 1856 roku przez Page & Bacon z New Albany (Indiana) i zakupionego przez Departament Wojny Stanów Zjednoczonych 20 września 1861 roku w celu przeróbki na okręt[3]. Napędzany był centralnym kołem łopatkowym umieszczonym w tylnej części nadbudówki i jako prom, miał odkrytą przestrzeń ładunkową przed i po bokach nadbudówki, a także za kołem łopatkowym, co sprzyjało łatwemu ustawieniu tam dział. Koło łopatkowe było napędzane przez dwie poziome maszyny parowe[1]. Jego wymiary początkowo wynosiły 159 x 47 stóp (48,5 m długości i 14,3 m szerokości[4]) i wyporność 355 ton[5].
Początkowo okręt został przebudowany na kanonierkę typu timberclad, z nachylonymi osłonami z grubej warstwy drewna dookoła pokładu, grubości przynajmniej 30 cm, o wysokości dochodzącej do 2 m w miejscach pomiędzy dziewięcioma strzelnicami dział[4]. Pokłady: dziobowy i rufowy, z ustawionymi na nich działami, były odkryte od góry. Po bokach, osłony były wyższe i łączyły się pod kątem z nadbudówką, której górne piętro, z kabinami, pozostawało nie chronione. Uzbrojenie początkowo stanowiły trzy gładkolufowe 9-calowe działa Dahlgrena (kalibru 229 mm)[4]. 15 października 1861 roku wszedł do służby pod niezmienioną nazwą „New Era”[1].
Wkrótce, w grudniu 1861 roku przebudowano okręt na kanonierkę częściowo opancerzoną, w zakładach Jamesa B. Eadsa w Carondelet (obecnie część Saint Louis)[3], budujących w tym samym czasie serię kanonierek pancernych typu „City”. Dziobową i rufową baterię dział nakryto pokładem, łączącym się z górnymi brzegami drewnianych osłon. Powstałą w ten sposób dziobową kazamatę pokryto płytami żelaznymi, chociaż najwyraźniej nie do pełnej wysokości, być może płytami grubości 3/4 cala (19 mm) pokryto też boki[5]. Kabiny na górze w dalszym ciągu nie były chronione. Zmieniono przy tym nazwę okrętu na ostateczną „Essex”[5]. Po uszkodzeniu w bitwie o Fort Henry w lutym 1862 roku, gdzie pocisk przebił przednią kazamatę ponad pancerzem, „Essex” został po raz trzeci przebudowany, tym razem gruntownie, z inicjatywy dowódcy Williama Portera[5].
Ostateczna przebudowa edytuj
Podczas ostatecznej przebudowy między lutym a czerwcem 1862 roku, cała część nadwodna została nakryta kazamatą o pochyłych ścianach, podobną do kanonierek rzecznych typu City. Kazamata „Essexa” była jednak unikalna spośród amerykańskich okrętów rzecznych przez to, że obejmowała dwie kondygnacje i miała wysokość ponad 17 stóp (5,2 m)[5]. Dolne piętro stanowił pokład bateryjny, z ustawionymi na nim działami, a na górnym były kwatery oficerów i magazyny. Z przodu osłonę stanowiło 76 cm drewna (30 cali), pokryte 45 mm (1¾-calowymi) płytami żelaznymi. Ściany kazamaty były wykonane z 40 cm drewna (16 cali) drewna, pokrytego 19 mm żelaza (¾ cala)[5]. Między warstwą drewna a żelaza była 25-milimetrowa (1-calowa) warstwa gumy, mająca w założeniu amortyzować uderzenia[5]. Sterówka była nakryta charakterystyczną dla tego okrętu żelazną kopułą grubości 45 mm (1¾ cala)[5]. Cytowane dane pochodzą z najbardziej szczegółowego źródła, lecz w publikacjach spotykane są także inne dane odnośnie do opancerzenia (np. z płyt żelaznych grubości 25-76 mm[1]) lub rozmiarów okrętu, czemu sprzyjał brak oficjalnych planów i kolejne przebudowy jednostki.
Podczas ostatniej modernizacji wzmocniono także dziób, wypełniając go drewnem w celu przystosowania do taranowania. Znacząco wzrosły wymiary okrętu, do 62,5 m długości i 18,3 m szerokości (205 na 60 stóp) oraz ponad dwukrotnie zwiększyła się jego wyporność, do 1000 ton[5]. Na skutek większej wyporności, główny pokład (wewnątrz kazamaty) znajdował się zaledwie 7 cm nad poziomem wody[6]. Poszerzone boki kadłuba ochraniały w pewnym stopniu przed taranowaniem (według relacji dowódcy, boczne sponsons w tym celu istniały jednak już w czasie walk w lutym 1862 roku)[5]. Zamontowano także mocniejsze kotły i maszyny parowe i być może większe koło łopatkowe, co sugeruje jego osłona wystająca ponad wysoką kazamatę; ponadto zmieniono pozycję kotłów, co stało się widoczne po dwóch nowych wysokich kominach obok siebie, w przedniej części okrętu[5]. Według niektórych źródeł, okręt miał cztery kotły i maszyny o średnicy cylindrów 23 cali (58 cm)[5]. Na kominach przebudowany „Essex” nosił z przodu litery identyfikacyjne „S” i „X”. Przebudowa kosztowała ponad 50 tysięcy dolarów[5].
Uzbrojenie składało się z dział ustawionych w kazamacie i strzelających przez wycięte w niej strzelnice. Jego skład zmieniał się z czasem. We wrześniu 1862 roku uzbrojenie składało się z 8 dział: dwóch armat gwintowanych 50-funtowych, działa 32-funtowego, działa 24-funtowego, jednego 10-calowego działa Dahlgrena (254 mm) i trzech dział 9-calowych Dahlgrena (229 mm)[6]. W 1864 roku okręt przenosił wyjątkowo ciężkie uzbrojenie składające się z dwóch 100-funtowych dział gwintowanych Parrota i sześciu dział 9-calowych Dahlgrena[6]. W przedniej ścianie kazamaty były strzelnice dla trzech dział, a w zaokrąglonej tylnej części jedno działo mogło strzelać przez trzy strzelnice, na różne strony[6]. Pozostałe działa były w strzelnicach burtowych. W publikacjach spotyka się również inne dane odnośnie do uzbrojenia[c].
Służba edytuj
„Essex” był intensywnie używany podczas całej kampanii na Missisipi, odnosząc kilkakrotnie uszkodzenia. Jego pierwszym i najbardziej znanym dowódcą, do września 1862 roku, był kmdr por. (Commander) William Porter „Wild Bill” (brat admirała Davida Portera)[1]. Okręt wszedł w skład Zachodniej Flotylli Kanonierek, należącej początkowo do Armii USA (wojsk lądowych). Jeszcze jako „New Era” działał w październiku na Missisipi i jej dopływie Ohio, a od 30 października do połowy listopada 1861 roku brał udział w ekspedycji na opanowaną przez konfederatów rzekę Cumberland (dopływ Ohio)[2].
Już jako „Essex”, po częściowym opancerzeniu, wziął udział w krótkich potyczkach z konfederackimi kanonierkami 7 i 11 stycznia 1862 roku na Missisipi koło Lucas Bend w stanie Missouri, wraz z kanonierką pancerną „St. Louis”[2]. 6 lutego 1862 roku wziął udział w ataku na Fort Henry nad rzeką Tennessee, otwierającym działania Unii na pełną skalę w zlewisku Missisipi. Został jednak podczas tej akcji poważnie uszkodzony, gdyż po przebiciu przedniej kazamaty, trafiony został środkowy kocioł i w efekcie wybuchu zginęło dwóch członków załogi w sterówce nad pokładem bateryjnym, a 29 zostało poparzonych[7] (według innych źródeł, było 11 zabitych i 23 rannych, w tym Porter[2]).
Po remoncie i ostatecznej przebudowie „Essex” uczestniczył w walkach pod Vicksburgiem, będącym centralnym punktem oporu konfederatów na rzece. 13 lipca 1862 roku brał udział w próbie ataku na Vicksburg[2]. 22 lipca 1862 roku przeszedł z taranowcem „Queen of the West” koło baterii Vicksburga, podejmując próbę zniszczenia stojącego tam okrętu pancernego CSS „Arkansas”[2]. „Essex”, próbując staranować „Arkansas”, wszedł na mieliznę, lecz zdołał ostatecznie odpłynąć w dół rzeki[8], łącząc się z eskadrą Marynarki Unii za Vicksburgiem. Ponownie uczestniczył w akcji przeciw „Arkansas” pod Baton Rouge 5 sierpnia 1862 roku, zakończonej awarią maszyn okrętu pancernego konfederatów i jego samozatopieniem przez załogę[2].
We wrześniu 1862 roku „Essex” przeszedł remont w Nowym Orleanie. W tym czasie, 1 października Zachodnia Flotylla została włączona w skład Marynarki USA jako Eskadra Missisipi[2].
Od 8 maja do 8 lipca 1863 roku „Essex” brał udział w oblężeniu Port Hudson nad Missisipi w stanie Luizjana, zakończonego kapitulacją konfederatów[2]. 9 lipca „Essex” został uszkodzony w walce pod Donaldsonville. Mimo to, pełnił służbę patrolową na rzece do początku 1864 roku[2].
„Essex” wziął następnie udział w początkowej fazie ekspedycji na Red River, wpływając tam z siłami floty 6 marca 1864 roku i uczestnicząc w zdobyciu Fort de Russy 15-16 marca. Jednakże, z powodu zbyt dużego zanurzenia, nie brał udziału w dalszej części ekspedycji i 17 kwietnia zawrócił do Vicksburga[2] (ekspedycja pozostałych sił prawie że zakończyła się utratą okrętów na płyciznach Red River). 4 maja 1864 roku „Essex” przebazował do Memphis, gdzie pozostał jako jednostka strażnicza do końca wojny. 27 kwietnia 1865 roku łodzie „Esseksa” pomagały uratować 60 rozbitków ze statku „Sultana”, zniszczonego w wybuchu kotła[2].
„Essex” został wycofany ze służby po wojnie 20 lipca 1865 roku w Mound City[2], po czym został sprzedany 29 listopada tego roku za 4000 dolarów[9].
Dowódcy edytuj
- Komandor porucznik (Cmdr.) William Porter „Wild Bill” (grudzień 1861 – wrzesień 1862 roku)
- Komandor porucznik (Cmdr.) Charles Caswell (wrzesień 1862 – lipiec 1863 roku)
- Komandor porucznik (Cmdr.) Robert Townsend (sierpień 1863 – wrzesień 1864 roku)
- Komandor porucznik (Cmdr.) Andrew Bryson (październik 1864 roku – do końca wojny)
- Źródło:[1]
Uwagi edytuj
- ↑ Długość oryginalna i po przebudowie, według D. Canney, The Old..., s. 38-39 (podane jako 159 i 205 stóp). A. Konstam, op. cit., s. 23 podaje 60,5 m (198⅛').
- ↑ Szerokość oryginalna i po przebudowie, według D. Canney, The Old..., s. 38-39 (podane jako 47 i 60 stóp). A. Konstam, op. cit., s. 23 podaje 14,5 m (47⅛').
- ↑ A. Konstam (op. cit., s. 23) podaje uzbrojenie początkowe z 16 dział (2 x 9 cali, 7 x 42 funty i 7 x 32 funty) oraz kolejne zmiany dział, sugerujące końcowy skład uzbrojenia: 8 x 9 cali, 2 x 100 funtów, 2 x 50 funtów, 4 x 32 funty (wszystkie podane działa, oprócz 9-calowych, gwintowane). Jest to jednak wątpliwe, gdyż oprócz sprzeczności z cytowanym wcześniej źródłem, ze zdjęć i rysunków wynika, że „Essex” miał maksymalnie 14 furt armatnich, z tego 3 przeznaczone dla jednego działa rufowego. DANFS z kolei podaje 5 dział: 1 x 32 funty, 3 x 9 cali i 1 x 10 cali, lecz nie wiadomo w jakim okresie.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h A. Konstam, Union..., s. 23.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Essex - DANFS
- ↑ a b A. Konstam, Union..., s. 10.
- ↑ a b c D. Canney, The Old..., s. 38.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m D. Canney, The Old..., s. 39.
- ↑ a b c d D. Canney, The Old..., s. 41.
- ↑ A. Konstam, Union..., s. 17.
- ↑ A. Konstam, Union..., s. 19.
- ↑ D. Canney, The Old..., s. 41 i 137.
Bibliografia edytuj
- Donald L. Canney, The Old Steam Navy. Volume two. The ironclads 1842–1885, Annapolis 1993, ISBN 0-87021-586-8.
- Angus Konstam, Union River Ironclad 1861–65, New Vanguard no. 56, Osprey Publishing 2002, ISBN 1-84176-444-2.
- Essex w serwisie Dictionary of American Naval Fighting Ships (DANFS) Marynarki USA [dostęp 2011-09-23].