Wikipedia

Wacław z Szamotuł

polski kompozytor i poeta

Wacław z Szamotuł, także Wacław Szamotulski, Szamotulczyk (ur. ok. 1524[1] w Szamotułach, zm. ok. 1560[2] prawdopodobnie w Pińczowie) – polski kompozytor i poeta[3], człowiek renesansu, uważany za najwybitniejszego polskiego kompozytora przed Chopinem[4], a przynajmniej za jednego z najwybitniejszych polskich kompozytorów epoki odrodzenia (obok Mikołaja Gomółki i Mikołaja Zieleńskiego). Początkowo był katolikiem, później przeszedł na kalwinizm.

Wacław z Szamotuł
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

ok. 1524
Szamotuły

Pochodzenie

polskie

Data i miejsce śmierci

ok. 1560
Pińczów

Gatunki

muzyka poważna, muzyka renesansowa

Zawód

kompozytor

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Uczył się początkowo w Collegium Lubranscianum w Poznaniu, a od 1538 studiował na Akademii Krakowskiej. Między 1545 a 1547 pełnił funkcję sekretarza u kasztelana trockiego Hieronima Chodkiewicza[3], a od 6 maja 1547 do listopada 1555 był zatrudniony jako compositor cantus króla Zygmunta Augusta w Krakowie. Ok. 1550 zbliżył się do środowisk protestanckich, nawiązując przyjaźń z kompozytorem Cyprianem Bazylikiem oraz poetą Andrzejem Trzecieskim (do którego tekstów napisał kilka pieśni). Od listopada 1555 prawdopodobnie do śmierci pracował w wileńskiej kapeli dworskiej księcia Mikołaja Radziwiłła. Zmarł około 1560. W XVII wieku polski historyk, Szymon Starowolski, napisał: Gdyby losy pozwoliły mu żyć dłużej, z pewnością nie potrzebowaliby Polacy zazdrościć Włochom Palestriny[5], Lappiego, Viadany.

Twórczość edytuj

In te Domine speravi w wykonaniu Collegium Vocale

Pisał wielogłosowe utwory religijne i świeckie do tekstów polskich i łacińskich, m.in. Mikołaja Reja, Andrzeja Trzecieskiego i Jakuba z Iłży. Do naszych czasów przetrwało tylko kilka jego utworów: trzy łacińskie motety, 4 polskie pieśni, 4 polskie psalmy (wszystkie czterogłosowe) oraz kilka utworów jednogłosowych. Jego pieśni polskie stanowią realizację ideałów reformacji w muzyce (rezygnacja z łaciny na rzecz języka narodowego, prostsza rytmika głosów w kompozycjach wielogłosowych zwiększająca czytelność tekstu, większy procent utworów o charakterze bardziej świeckim, przeznaczonych do wykonywania przez niezawodowych muzyków). Wiadomo też, iż zajmował się poezją polską i łacińską[3].

Muzykę jego znamionuje mistrzostwo techniki kontrapunktycznej nawiązującej w stylu do polifonii franko-flamandzkiej. Jego Modlitwa gdy dziatki spać idą (Już się zmierzcha...) oraz Kryste dniu naszej światłości są w repertuarach bardzo wielu zespołów chóralnych, a psalm Ego sum pastor bonus uświetnia niejedną ucztę kulturalną w Polsce i Europie.

Rezonans edytuj

Twórczość Wacława z Szamotuł odbiła się szerokim echem: XX-wieczny kompozytor, Henryk Mikołaj Górecki, kilkakrotnie użył głosu tenorowego pieśni Już się zmierzka w formie cytatu: w Chorale w formie kanonu, w Muzyce staropolskiej op. 24, i wreszcie w (I) kwartecie smyczkowym Już się zmierzcha op. 62 (1988).
Istnieje również missa parodia In te Domine speravi, której autorstwo długo przypisywane Janowi Fabriciusowi z Żywca (zm. ok. 1665)[6] podaje się obecnie w wątpliwość, przesuwając datę powstania mszy na ok. 1595 rok[7].

Zachowane utwory edytuj

Wszystkie utwory, jeśli nie zaznaczono inaczej, przeznaczone są na 4-głosowy chór a cappella.

Motety łacińskie:

Pieśni polskie (prawdopodobnie wszystkie po 1550):

  • Christe, qui lux es et dies, po polsku (inc. Kryste, dniu naszej światłości, słowa Mikołaj Rej)
  • Modlitwa, gdy dziatki spać idą (Już się zmierzka, pieśń wieczorna, słowa Andrzej Trzecieski)
  • Pieśń o narodzeniu Pańskim (Pochwalmyż wszytcy społem..., sł. Jakub z Iłży?)
  • Powszednia spowiedź (Ach mój niebieski Panie, słowa Andrzej Trzecieski)

Psalmy w polskim tłumaczeniu:

  • Błogosławiony człowiek (Beatus vir, qui non abiit..., Psalm 1. w tłum. pol. Andrzeja Trzecieskiego)
  • I któż będzie przemieszkiwał (Domine, quis habitabit, Psalm 14. tł. Andrzej Trzecieski)
  • Nakłoń, Panie, ku mnie ucho Twoje (Inclina, Domine, aurem Tuam, Psalm 86. (85.) w tłum. pol. Mikołaja Reja)
  • Alleluia, chwalcie Pana (Laudate Dominum omnes gentes, Psalm 117. (116.) w tłum. pol. Mikołaja Reja?)

Jest również autorem następujących utworów: Dekalog mniejszy, Dekalog więtszy, Pieśń a prośba człowieka krześcijańskiego.

Oprócz tego wiadomo, że skomponował m.in. 8-głosową Mszę (zag.), Lamentacje i pasję (zag.) oraz szereg innych utworów łacińskich.

Nagrania płytowe edytuj

  • Rex – Muzyka Złotego Wieku w Polsce – płyta z nagraniem Pieśni o narodzeniu Pańskim w wyk. zespołu Trombastic, wyd. Dux

Przypisy edytuj

  1. ↑ Tak w Grove Dictionary i w MGG. Liczne inne, prawdopodobnie starsze źródła podają „ok. 1526”: Małgorzata Kosińska, Wacław z Szamotuł, [w:] Twórcy [online], Culture.pl, 2006 [dostęp 2024-03-27]., [1]
  2. ↑ Pierwszy biograf Wacława z Szamotuł, Szymon Starowolski, podaje iż ten „zmarł w kilka zaledwie dni po śmierci swego króla [1572], nie doszedłszy nawet czterdziestego trzeciego roku życia” (Starowolski, 138), nowoczesna nauka jednakże przesuwa rok śmierci na ok. 1560 – Encyklopedia muzyczna PWM, Grove Dictionary, MGG i in.
  3. ↑ a b c Tak w Grove Dictionary i w MGG, aczkolwiek niektórzy [2] podają, że kompozytor i poeta będący sekretarzem Chodkiewicza to dwie różne osoby.
  4. ↑ Często tak określany na stronach internetowych, w wypracowaniach itd.: [3], [4].
  5. ↑ Możliwa forma nazwiska Palestriny, Encyklopedia PWM n-pa, hasło Palestrina.
  6. ↑ Szamotuły, Wacław aus, MGG, s. 379.
  7. ↑ Późniak Piotr, Repertuar polskiej muzyki wokalnej w epoce Renesansu.

Bibliografia edytuj

  • Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 939. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).
  • The New Grove Dictionary of Music and Musicians, vol. S. Oxford University Press, 2004. ISBN 978-0-19-517067-2. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wacław_z_Szamotuł&oldid=73307884”