Wikipedia

Wistycze

Wistycze (błr. Вістычы; ros. Вистычи, hist. również Wistyce, Wistyca) – agromiasteczko na Białorusi, w rejonie brzeskim obwodu brzeskiego, około 12 km na północ od centrum Brześcia.

Wistycze
Вістычы
Ilustracja
Kościół cystersów,
dziś cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Państwo

 Białoruś

Obwód

 brzeski

Rejon

brzeski

Sielsowiet

Czarnawczyce

Populacja (2009)
• liczba ludności


697[1]

Nr kierunkowy

+375 162

Kod pocztowy

225031

Tablice rejestracyjne

1

Położenie na mapie obwodu brzeskiego
Mapa konturowa obwodu brzeskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Wistycze”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, blisko lewej krawiędzi na dole znajduje się punkt z opisem „Wistycze”
Ziemia52°12′16″N 23°40′55″E/52,204444 23,681944
Multimedia w Wikimedia Commons
Zdewastowany pałac w latach 20. XX wieku
Kaplica, stan w 1916 roku, w tle – pałac

Siedziba parafii prawosławnej pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego[2].

Wieś duchowna położona była w końcu XVIII wieku w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego[3].

Historia edytuj

Pierwsza znana dziś wzmianka o Wistyczach pochodzi z 1471 roku, gdy właściciel majątku, Jan Nasuta herbu Rawicz, namiestnik podlaski, starosta brzeski ufundował we wsi budowę kościoła[4]. Kolejnym dziedzicem był jego zięć Jan Zabrzeziński (1437–1508), a następnym – jego zięć Jerzy Ilinicz (ok. 1470–1527), marszałek nadworny litewski. Spadkobierczyni części majątku, córka Jerzego, Jadwiga wyszła za Bazylego Jana Józefowicza-Hlebickiego herbu Leliwa, wnosząc dobra w wianie do tego małżeństwa. Drugą żoną Bazylego została Anna Kotowicz. Majątek przeszedł na nią, a następnie po jej ślubie w 1546 roku z Jerzym Tyszkiewiczem (1566–1576) – dołączył do dóbr Tyszkiewiczów. W 1605 roku wzmiankowano istnienie drewnianego kościoła katolickiego, w którym od połowy XVI wieku znajdował się obraz Matki Boskiej Wistyckiej o ponadlokalnym kulcie, w związku z czym miejscowość była ośrodkiem pątniczym. W 1632 roku Wistycze należały do synowej Jerzego, Katarzyny z Siemaszków. Kolejną właścicielką Wistycz była siostra Eustachego, Anna, która wniosła je do majątku jej męża Jana Bohdana Stetkiewicza.

W drugiej połowie XVIII wieku w nieznanych dziś okolicznościach majątek przeszedł na własność Pawła Jagmina (1747 – po 1808), od 1794 roku marszałka szlachty kobryńskiej, wiceadministratora dóbr królewskich Ekonomii Brzeskiej w latach 1785–1795. Paweł, będąc bezdzietnym, zapisał Wistycze swojemu bratankowi, Pawłowi Jagminowi (1794–1865). Paweł za karę za wsparcie powstania styczniowego został zmuszony do sprzedaży 1/7 swojego majątku. Po jego śmierci pozostałe w rodzinie dobra przeszły na jego syna Stanisława (1841 – ok. 1914). Wtedy majątek miał powierzchnię około 582 dziesięcin. Około 1914 roku Wistycze zostały sprzedane Felicji Tyszkiewiczowej, która wkrótce zrujnowane przez wojnę dobra rozparcelowała.

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Wistycze, wcześniej należące do województwa brzeskolitewskiego Rzeczypospolitej, znalazły się na terenie guberni mińskiej Imperium Rosyjskiego. W 1812 roku w pobliżu Wistycz rozegrała się bitwa między wojskami napoleońskimi i rosyjskimi, w której zginęło około dwa tysiące żołnierzy francuskich i tysiąc rosyjskich. Wieś została spalona.

Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Wistycze znalazły się na terenie Polski, w gminie Motykały w powiecie brzeskim województwa poleskiego, od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi.

Już w 1889 roku działała tu szkoła podstawowa. Wtedy uczyło się w niej 64 uczniów, w tym 3 dziewczynki.

We wsi stoi również kolumna, postawiona na cześć Konstytucji 3 maja, wzniesiona w XVIII wieku przez Jagminów. Później, na skutek obaw przed jej zrujnowaniem w czasach powstania, miejscowa ludność przemianowała ją na kolumnę na cześć Matki Boskiej[5], a po zdjęciu wieńczącego ją orła, umieszczono na niej marmurową figurę Matki Boskiej, która znajdowała się na kolumnie do 1945 roku[6].

W 1949 roku we wsi uruchomiono kołchoz im. Józefa Stalina, który zmienił nazwę w 1957 roku na „Świt”, w 1969 roku stał się sowchozem, a w 2001 roku – komunalnym przedsiębiorstwem ogrodniczym „Świt”. Obecnie we wsi znajduje się sklep, szkoła podstawowa, biblioteka i poczta.

Kościół i klasztor cystersów edytuj

W 1675 roku właściciel majątku, Eustachy Tyszkiewicz, wnuk Katarzyny, podkomorzy brzeski, zapisał fundację na budowę klasztoru dla cystersów. Powodem potrzeby wybudowania kościoła był ponadlokalny kult obrazu Matki Boskiej Wistyckiej umieszczonego w drewnianym kościele parafialnym pw. NMP i św. Zofii. W 1678 roku fundację zatwierdził sejm Rzeczypospolitej, a w 1679 roku konfirmował ją król Jan III Sobieski[7]. Przypuszczalnie około roku 1679–1680 rozpoczęto budowę kościoła[7]. W 1700 roku wzmiankowano o częściowo ukończonym kościele, którego plan przypomina plan kościoła pijarów w Łowiczu[7]. Przypuszczalnie w projektowaniu barokowego kościoła pracował królewski architekt Isidore Affaitati lub Jan Chrzciciel Ceroni[8]. Budowa w kolejnych latach postępowała bardzo powoli w związku z niepokojami wojennymi. Z większą energią prace wznowiono po legatach, które przekazał wojski brzeski Kazimierz Wygonowski w 1711 r., cześnik wołkowyski Leon Bykowski, Marianna Anna Rusiecka w 1720 r.[7] Klasztor miał trzy parterowe skrzydła i zbudowano go na planie litery U. Prowadziła do niego barokowa brama klasztorna. Murowany kościół ukończono budować około 1748 roku i wtedy też przystąpiono do budowy fasady, którą przypuszczalnie zaprojektował Józef Fontana (III) i ma, poprzez zastosowanie pary kolumn wspierających, przerwany fronton, analogie w fasadzie kościoła bernardynów w Witebsku i karmelitów w Białyniczach[9]. Kościół w Wistyczach otrzymał wezwanie NMP, św. Jana Chrzciciela, św. Bernarda i św. Zofii[7]. W połowie XVIII wieku powstał też rokokowy ołtarz główny (obecnie nie istnieje), a pod koniec wieku ambona[7]. W 1801 r. Paweł Jagmin, marszałek kobryński i właściciel dóbr wistyckich potwierdził fundusz i 9 czerwca miała miejsce konsekracja kościoła dokonana przez biskupa sufragana łuckiego Adama Kłokockiego. Od 1817 roku kościół był siedzibą parafii[10]. W 1819 roku modlił się do niej Julian Ursyn Niemcewicz[11]. Około 1830 r. spalił się budynek klasztorny, jednak kolator Paweł Jagmin zobowiązywał się do przeprowadzenia jego odbudowy. W 1831 roku w klasztorze mieszkał opat Tesselin Biculewicz, jedenastu cystersów i dwóch kartuzów z klasztoru w Berezie Kartuzkiej[7]. W sierpniu 1832 na skutek represji rosyjskich po Powstaniu listopadowym skasowano klasztor cystersów[12]. Kościół katolicki św. Zofii, w którym znajdował się cudowny obraz Bogarodzicy, władze rosyjskie rozkazały zamknąć w lutym 1834 roku. W 1840 roku kościół zamieniono na cerkiew prawosławną Podwyższenia Krzyża Świętego, która istnieje do dziś[12][4][5]. Barokowe budynki klasztorne popadły w tym czasie w ruinę i w 1904 roku proboszcz prawosławny rozebrał je w celu pozyskania cegły na sprzedaż, poza fragmentem przeznaczonym na szkołę (dawny „dom przeora”)[7]. Od 22 maja 1921 świątynia ponownie funkcjonowała jako kościół katolicki, ale nie odtworzono tu parafii i była to filia kościoła w Czernawczycach[12]. W 1936 roku katolicy otynkowali kościół i naprawili dach[7]. W tym samym roku konwent cystersów w Szczyrzycu podjął uchwałę o konieczności przejęcia swojej dawnej placówki i pozyskania na ten cel środków finansowych ze sprzedaży gruntów klasztornych. W trakcie prowadzonego remontu kościoła opat szczyrzycki w 1938 roku przewiózł obraz Matki Boskiej Wistyckiej do klasztoru cystersów w Szczyrzycu[12]. W 1939 roku Niemcy przekazali świątynię prawosławnym, a w 1945 roku została ona zamknięta przez władze komunistyczne[7]. W 1986 roku otrzymała go Cerkiew prawosławna. W 2012 roku splantowano teren wokół kościoła, niszcząc pozostałości klasztoru. Cerkiew znajduje się w ewidencji zabytków historyczno-kulturalnych Białorusi (o nr. 512Г000011).

Dawny pałac edytuj

Prawdopodobnie pod koniec XVIII wieku Paweł Jagmin wzniósł tu klasycystyczny pałac zaprojektowany przez Franciszka Jaszczołda. Był to parterowy, w środkowej części piętrowy, z bardzo wysokimi suterenami, wybudowany na planie prostokąta budynek. Po obu stronach (frontowej i ogrodowej) miał duże portyki, każdy z dwiema parami kolumn w wielkim porządku wspierających schodkowe szczyty. Pałac po 1920 roku był całkowicie zdewastowany i niezamieszkany. Po jego rozebraniu część stałego wyposażenia, np. piece zostały przeniesione do Muzeum Narodowego w Warszawie[4].

Niedaleko rezydencji znajdowała się neobarokowa kaplica grobowa Jagminów.

Zachowały się resztki parku, które w 2000 roku miały powierzchnię około 3 ha. W 2000 roku odremontowano bramę wjazdową do parku[13].

Majątek w Wistyczach jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[4].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
  2. ↑ Православный приход храма Воздвижения Креста Господня в агрогородке Вистычи Брестского района. pravbrest.by. [dostęp 2021-01-25]. (ros.).
  3. ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 106.
  4. ↑ a b c d Wistycze, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 150–154, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  5. ↑ a b Wistycze na stronie Radzima.org. [dostęp 2015-09-12].
  6. ↑ Вистычи na stronie Atlas Białorusi. [dostęp 2015-09-12].
  7. ↑ a b c d e f g h i j Wistycze z historii kultury cysterskiej w Wielkim Księstwie Litewskim 1 – PDF Free Download [online], docplayer.pl [dostęp 2020-01-02].
  8. ↑ Marcin Zgliński, Placówki cysterskie na Polesiu w Wistyczach i Olizarowym Stawie. Zarys historii i problematyki artystycznej, „Cistercium Mater Nostra. Tradycja–Historia–Kultura” 2011, t. 5, s. 89–124.
  9. ↑ W. Boberski, Maryjne sanktuarium karmelitów w Białyniczach. Architektura i sztuka białoruskiej Częstochowy, [w:] Sztuka kresów wschodnich, t. 6, red. A. Betlej, P. Krasny, Kraków 2006, s. 115–116.
  10. ↑ Wistyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 618.
  11. ↑ Вистычи. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Берестейщины. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2004, s. 379–384. ISBN 985-11-0305-5. [dostęp 2015-09-12]. (ros.).
  12. ↑ a b c d Marcin Zgliński: Wistycze – z historii kultury cysterskiej w Wielkim Księstwie Litewskim. 2014. [dostęp 2015-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-10)].
  13. ↑ Вістычы, Wistycze, Вистычи. W: Леанід Міхайлавіч Несцярчук: Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны. Mińsk: БЕЛТА, 2002, s. 47–48. ISBN 985-6302-37-4. [dostęp 2015-09-12]. (biał.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wistycze&oldid=71526080”