Wojna o niepodległość Mozambiku
Wojna o niepodległość Mozambiku – długotrwały konflikt pomiędzy afrykańskimi organizacjami niepodległościowymi a portugalską armią. Zapoczątkowana została atakiem Frontu Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO) 25 września 1964 roku na wojskową bazę Mudea. FRELIMO dysponował partyzanckimi kadrami przeszkolonymi w Algierii oraz Egipcie. Był materialnie wspierany przez Chiny, Tanzanię, Zambię i ZSRR. Długoletnia walka Portugalczyków z FRELIMO, pomimo brutalnych pacyfikacji przy jednoczesnym wprowadzaniu reform wewnętrznych nie doprowadziła do osłabienia konfliktu (w roku 1973 szacowana na 20-30 tys. żołnierzy armia „Frontu” zarządzała 25% obszaru kraju). Wojna stała się jedną z przyczyn (ze względu na poniesione koszty) wybuchu rewolucji goździków. Po jej zwycięstwie nowe władze Portugalii we wrześniu 1974 roku nawiązały dialog z przywódcami Frontu Wyzwolenia Mozambiku, a następnie przystały na niepodległość Mozambiku[1].
| zimna wojna | |||
| |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Wynik |
uzyskanie niepodległości przez Mozambik, | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Geneza i utworzenie FRELIMO edytuj
Mozambik charakteryzowały duże dysproporcje między zamożną mniejszością portugalską a większością afrykańską. Pomimo trudnych warunków życia mieszkańców kraju, władzę kolonialne nie godził się na żadne ustępstwa polityczne wobec nich - w latach 50. spośród pięciu i pół miliona mieszkańców kraju, jedynie 4000 z nich miało prawo wzięcia udziału w wyborach. Ludność afrykańska będąc w większości analfabetami, zachowała tradycyjne sposób życia. Chęci asymilacji kulturalnej mieszkańców kraju przez Portugalczyków, wzbudziło opór rdzennych mieszkaniowców[2]. Lokalni dysydenci polityczni byli zazwyczaj zmuszani przez władze kolonialne do emigracji z kraju. Portugalczycy ponadto wysyłali mieszkańców kraju do pracy w kopalniach złota i diamentów, w latach 60. było to ponad 250 tysięcy osób. Rolnicy mozambiccy byli natomiast zmuszeni do uprawy eksportowego ryżu przy czym otrzymywali niewielki zwrot ze strony rządu[3].
W 1962 roku z połączenia trzech mniejszych organizacji, powstał Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Twórcami organizacji byli emigranci przebywający w sąsiedniej Tanganice[1]. Założycielem i pierwszym liderem ruchu był socjolog Eduardo Mondlane[4]. Ze względu na mające miejsce w portugalskich koloniach liczne represje wobec opozycjonistów, terenem pierwotnej działalności Frontu stały się kraje ościenne[5]. W 1964 roku FRELIMO w obliczu braku możliwości pokojowego wypracowania niepodległości rozpoczęło antyrządowa kampanię partyzancką[1].
Przebieg walk edytuj
Do pierwszych walk doszło w 1964 roku gdy partyzanci FRELIMO dokonali ataku na Mozambik ze swoich baz militarnych znajdujących się na terenie Tanzanii[6]. FRELIMO w kampanii wojskowej wsparły na różny sposób państwa tj. Tanzania, Szwecja, Jugosławia, Związek Radziecki, Holandia, Dania, Somalia, Jugosławia, Chiny, Kuba, Czechosłowacja, Libia, Norwegia, Algieria, Ghana, Zambia, Bułgaria, Egipt i Brazylia[7][8][9]. W 1966 roku Organizacja Jedności Afrykańskiej uznała FRELIMO za jedynego reprezentanta Mozambijczyków[10]. Reżim portugalski wsparły natomiast rasistowskie białe reżimy na Południu Afryki – Rodezja i Południowa Afryka[11][12]. Rodezja wysłała na pomoc Portugalczykom własne oddziały zbrojne zwalczające partyzantkę FRELIMO[13]. W 1969 roku w zamachu zorganizowanym przez portugalskie służby bezpieczeństwa w Tanzanii, zginął twórca i przywódca ruchu oporu, Mondlane. Jego następcą został ksiądz katolicki Uria Simango odsunięty niebawem przez Samore Machela i Marcelino dos Santosa[1].
Zakończenie walk i wybuch wojny domowej edytuj
Już po wybuchu antyportugalskiego powstania Organizacja Narodów Zjednoczonych rozpoczęła wywieranie presji na Portugalię aby ta przeprowadziła dekolonializację. Reżim portugalski odrzucał próby przeprowadzenia tego procesu, spowodowało to w 1966 roku uznanie przez ONZ polityki portugalskiej w Mozambiku za ludobójstwo[10]. Również NATO, którego członkiem była Portugalia, próbowało bezskutecznie wpłynąć na postawę Portugalii która zagroziła odejściem ze struktur sojuszu na wypadek dalszych nacisków[14].
Walki trwały do połowy lat 70. gdy po rewolucji goździków w Portugalii, nowe władzy nawiązały dialog z przywódcami Frontu Wyzwolenia Mozambiku, walki ustały i rozpoczęto dialog mozambicko-portugalski. W następstwie rozmów doszło do porozumienia zakładającego niepodległość Mozambiku. FRELIMO przejęło władzę w nowo utworzonym państwie. Wkrótce partia przyjęła socjalistyczny model państwa i zaczęła udzielać pomocy organizacjom wyzwoleńczym w RPA i Rodezji co w 1977 roku doprowadziło do wybuchu wojny domowej między FRELIMO a opozycją prawicową skupioną w organizacji partyzanckiej RENAMO[1][15].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e Frelimo, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).
- ↑ T. H. Henriksen, Remarks on Mozambique, 1975, s. 11.
- ↑ Westfall, William C., Jr., Major, United States Marine Corps, Mozambique-Insurgency Against Portugal, 1963–1975, 1984.
- ↑ Malyn Newitt, A History of Mozambique, 1995, s. 541
- ↑ T. H. Henriksen, Remarks on Mozambique, 1975, s. 11
- ↑ Malyn Newitt, A History of Mozambique, 1995 s. 517
- ↑ University of Michigan. Southern Africa: The Escalation of a Conflict, 1976, s. 99
- ↑ FRELIMO. Departamento de Informação e Propaganda, Mozambique revolution, s. 10
- ↑ Rui Mateus, In Contos Proibidos (s. 41)
- ↑ a b Mozambik. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2016-06-14].
- ↑ Terror on the Tracks: A Rhodesian Story, 2011. s. 5.
- ↑ South Africa in Africa: A Study in Ideology and Foreign Policy, 1975. s. 173.
- ↑ Cann, John P, Counterinsurgency in Africa: The Portuguese Way of War, 1961–1974, Hailer Publishing, 2005
- ↑ Westfall, William C., Jr., Major, United States Marine Corps, Mozambique-Insurgency Against Portugal, 1963–1975, 1984.
- ↑ Renamo, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).