Wonna
Wonna – wieś w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nowomiejskim, w gminie Biskupiec.
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Strefa numeracyjna |
56 |
| Kod pocztowy |
13-332[2] |
| Tablice rejestracyjne |
NNM |
| SIMC |
0840579 |
Położenie na mapie gminy Biskupiec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowomiejskiego  | |
 53°32′15″N 19°27′39″E/53,537500 19,460833[1]
| |
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0840585 | Dębieniec | część wsi |
| 0840591 | Dura | część wsi |
| 1044703 | Parcele | część wsi |
| 1044732 | Ryga | część wsi |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego.
W pobliżu wsi, nad jeziorem Karaś znajdują się pozostałości po kurhanie z epoki żelaza (kultura halsztacka). O okresie przynależności do państwa krzyżackiego prawdopodobnie był tu zamek obronny, gdyż zapis z 1272 r. wspomina komtura Ottona z Wonny (Wonnenburg), który razem z innymi komturami chełmińskimi spotkał się w Radzynie. Prawdopodobnie komturowie z Wonny przenieśli się ok. roku 1325 do Nowego Miasta, a później do Bratianu. Prawdopodobnie mieściła się tu także siedziba wójta, którą później przeniesiono do Nowego Miasta Lubawskiego. W czasach krzyżackich był we wsi kościół murowany pw. św. Leonarda i mieściła się we wsi parafia. Uposażeniem proboszcza były cztery włóki (dokument lokacyjny zaginął, więc nie wiadomo z którego roku pochodzi nadanie). Sołtys z Wonny akt lokacyjny wiózł do Krakowa, aby uzyskać od króla nowe potwierdzenie własności (działo się to w okresie koronacji Zygmunta III), jednak w lesie koło Rypina został napadnięty, obrabowany i zabity a pierwotny dokument lokacyjny bezpowrotnie zaginął. Złoczyńców pojmano i wzięto na tortury jednak zaginionych dokumentów nie odzyskano. W późniejszym okresie cztery włoki, należące do parafii były podzielone: dwie znajdowały się w Wonnie, a dwie w Małej Wólce. W 1833 r. udało się zamienić na dogodniej położone cztery włoki w Szwarcenowie. Szkoła i plebania znajdowały się koło cmentarza. O kościele wspominają dokumenty z 1625 r., kiedy do niejaki Mikołaj Cibor darował na rzecz utrzymania kościoła dom i ogród. W 1670 roku kanonik Strzesz, wizytator biskupa Olszowskiego, nie zastał już kościoła – zachowało się ogrodzenie cmentarza i szczątki murów kościoła (cmentarz to także miejsce wokół kościoła, bowiem dawniej ludzi chowano wokół kościołów, a miejsce to nazywano cmentarzem). Wizytator zanotował także szczątki wielkiego ołtarza. Po szkole i plebanii zostały tylko gruzy. Wszystkie te zniszczenia były za sprawą Szwedów, którzy zniszczyli cała wieś. W wykazie zabytków z 1953 r. wymieniane są w Wonnie sklepione piwnice na terenie cmentarza, będące pozostałością po dawnym kościele.
W 1921 roku stacjonowała tu placówka 13 batalionu celnego, a następnie placówka Straży Celnej „Wonna”[5].
W kwietniu 1945 czterech pijanych żołnierzy sowieckich spacyfikowało wieś, pobiło mieszkańców i zamordowało interweniującego milicjanta[6].
Zabytki edytuj
- neogotycka kaplica
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 150820
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1482 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 232.
- ↑ Dariusz Kaliński, Czerwona zaraza. Jak naprawdę wyglądało wyzwolenie Polski?, Znak, 2017, s.56, ISBN 978-83-240-4194-7
Bibliografia edytuj
- Nowe Miasto. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1953, 240 str.
- ks. Jakub Fankidejski, Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej diecezji chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych. Region, Gdynia 2011 ISBN 978-83-7591-220-3, reprint książki wydanej w 1880 w Pelplinie (uwspółcześniony i opatrzony komentarzami)