Wikipedia

Wstęga Trzech Orderów

Wstęga Trzech Orderów (port.) Banda das Três Ordens (skr. BTO) – odznaczenie łączące insygnia Wielkich Krzyży trzech z czterech najwyższych orderów portugalskich: Chrystusa, Avis i Jakuba[1].

Wstęga Trzech Orderów
Banda das Três Ordens
(BTO)
Awers
Awers gwiazdy i odznaki na wstędze,
ok. 1918
Awers
Awers gwiazdy w 1893
Awers
Awers odznaki w 1893
Baretka
Baretka
Ustanowiono

1789 (utworzenie)
1910 (likwidacja)
1918 (restytucja)

Wielkość

godło – 50 × 65 mm
wieniec – 33 × 25 mm
gwiazda – Ø 85 mm
miniaturka – 15 × 18 mm
rozetka – Ø 12 mm

Kruszec

złoto

Wydano

101 Wielkich Krzyży

Powyżej

brak

Równorzędne

brak

Poniżej

Order Wieży i Miecza

Projektant

Ambrósio Gottlieb Pollet

Powiązane

Order Chrystusa
Order Avis
Order Jakuba
Wstęga Dwóch Orderów

Multimedia w Wikimedia Commons

Najważniejszy i najwyższy portugalski order, ale znajduje się poza aktualną listą precedencji odznaczeń (na liście pierwsze miejsce zajmuje Order Wieży i Miecza), jako odznaczenie noszone wyłącznie przez urzędującego prezydenta[2][3][4].

Odznaczenie posiada tylko jedną klasę – Wielki Krzyż (Grã-Cruz)[5].

Historia edytuj

 
Zdjęcie Wstęgi Trzech Orderów nadanej królowi Szwecji Gustawowi V Bernadotte[6]

W 1789 królowa Maria I Pobożna dokonała sekularyzacji trzech portugalskich filii rycerskich zakonów katolickich:

przekształcając je w wysokie odznaczenia przyznawane za zasługi[7].

Nowo powstałe ordery otrzymały nazwy:

Wstęga Trzech Orderów została ustanowiona 17 czerwca 1789 przez królową, będącą wielkim mistrzem wszystkich portugalskich orderów[1]. W okresie monarchii odznaczenie to noszone było przez władców portugalskich (jako Wielkich Mistrzów Trzech Orderów) oraz ich następców tronu (jako Wielkich Komandorów Trzech Orderów). Wstęgą tą nagradzano też zagraniczne głowy państw, aż do zmiany ustroju i utworzenia Pierwszej Republiki Portugalskiej[1], której powstanie zniosło wszystkie ordery 15 października 1910[3] (utrzymano jedynie Order Wieży i Miecza jako jedyny order nieposiadający katolickiego charakteru)[8].

Dekretem z 5 grudnia 1918 przywrócono order jako odznaczenie państwowe. Od tego momentu nadającym odznaczenie ustanowiono urzędującego prezydenta Portugalii, będącego ex officio (z urzędu) Wielkim Mistrzem Trzech Orderów oraz pozostałych orderów portugalskich. Odbiorcami tego odznaczenia były, podobnie jak za czasów monarchii, zagraniczne głowy państw, którym ten order nadawano w latach 1918-1962[1]. Od 1962 prezydent jako jedyny ma prawo do noszenia Wstęgi Trzech Orderów[1][9]. Od 9 marca 2011 (Decreto Lei n.º 5/2011) BTO ma status osobistego odznaczenia prezydenta, noszonego w okresie pełnienia urzędu[10][3]. Ten sam dekret upoważnia prezydenta do noszenia insygniów Wstęgi Trzech Orderów jednocześnie z łańcuchami tych orderów, które je posiadają (Order Wojskowy Wieży i Miecza, Order Wojskowy Świętego Jakuba od Miecza, Order Infanta Henryka oraz Order Wolności), ale bez samej wstęgi BTO i z zachowaniem pierwszeństwa precedencji gwiazdy Trzech Orderów nad gwiazdą łańcucha orderowego[10].

Insygnia edytuj

 
Pierwsza odznaka BTO

Pierwsze insygnia orderowe zaprojektował w 1789 w Lizbonie Ambrósio Gottlieb Pollet. Składały się z 600 diamentów, 109 rubinów i 66 szmaragdów[11]. Wchodziły w skład królewskich insygniów koronacyjnych. Sama odznaka orderowa była wysadzana 224 brazylijskimi diamentami, z których największy miał 26 karatów[12]. Obecnie insygnia znajdują się w skarbcu lizbońskiego Palácio Nacional da Ajuda[11].

Odznaka (godło) edytuj

 
Ilustracja odznaki orderu na trójkolorowej wstędze, na której obydwa dolne krzyże zamieniono stronami w latach 1825-1830

Odznaka (godło) ma kształt owalnego medalu, wewnątrz którego umieszczono trzy mniejsze owale z wizerunkami krzyży trzech orderów na białym tle. Najwyżej umieszczono czerwony krzyż Chrystusa, a poniżej zielony krzyż Avis z lewej i fioletowy krzyż Jakuba z prawej strony. W latach 1825-1830 obydwa dolne krzyże zamieniono stronami. Oba są lekko pochylone w przeciwnych kierunkach. W okresie monarchii każdy z trzech krzyży zwieńczony był u góry wizerunkiem złotego Serca Jezusa. Pomiędzy mniejszymi owalami i wewnątrz większego znajdują się ażurowe zdobienia. Szczyt odznaki wieńczyła w latach 1820-1910 Królewska Korona Portugalii z zawieszką przymocowywaną do wstęgi orderowej. Od 1918 miejsce korony zajął malowany na zielono wieniec laurowy. Pierwotnie całość odznaki wykonywana była ze złota lub srebra, niekiedy zdobiona drogocennymi kamieniami szlachetnymi. Obecnie cała odznaka wykonywana jest ze złota. Zdobienia wykonywane są wyłącznie na awersie, a rewers jest gładki[13][1]. Owalny medal ma wymiary 50 × 65 mm, a wieniec u jego szczytu 33 × 25 mm[14].

Wstęga edytuj

Wstęga orderowa uszyta jest z jedwabiu w kolorach odpowiadających kolorom krzyży orderowych, czyli fiolet-czerwień-zieleń[13]. W latach 1789-1796 była czerwono-zielono-czerwona[1].

Gwiazda edytuj

 
Rysunek gwiazdy orderu, w której obydwa dolne krzyże zamieniono stronami w latach 1825-1830

Gwiazda orderowa początkowo była 22- lub 24-promienna. Obecnie jest ośmiopromienna, gdzie wewnętrzne promienie są nieco jaśniejsze. W środku gwiazdy znajduje się okrąg, we wnętrzu którego umieszczono białe owale z kolorowymi krzyżami, analogicznie jak w odznace, lecz bez serc nad krzyżami. Wewnątrz tego okręgu wyrzeźbione są ażurowe zdobienia. W początkowych wersjach kolorowych krzyży nie umieszczano w białych owalach, a wnętrze okręgu pomalowane było w całości na biało. Krawędzie okręgu zdobi złocony wieniec. W okresie monarchii gwiazdę wieńczyło czerwone Serce Jezusa z umieszczonym na jego szczycie czerwonym płomieniem i czarnym krzyżem obramowanym na złoto[7][13]. Ramion gwiazdy mają średnicę 85 mm, a wewnętrzny okrąg 30 mm[14].

Miniaturka edytuj

Do ubioru galowego prezydent stosuje miniaturkę odznaczenia w postaci owalnej odznaki o wymiarach 15 × 18 mm, zawieszonej na trójkolorowej wstążce w kolorach odpowiadających wstędze (fiolet-czerwień-zieleń)[15][4][16].

Rozetka edytuj

Wprowadzona w 2011 rozetka jest trójkolorowa, podobnie jak wstęga. Ma średnicę 12 mm i obszyta jest złotą nicią. Przeznaczona jest do noszenia z cywilnym ubraniem[10][4].

Ubiór edytuj

Kawalerom Wielkiego Krzyża Wstęgi Trzech Orderów przysługiwał w okresie monarchii (1789-1910) uroczysty strój na specjalne okazje. Składał się z białego płaszcza przytrzymywanego na piersi długim sznurem w formie wstążki. Lewa strona płaszcza haftowana była gwiazdą odznaczenia. Ubiór dopełniała czerwona czapka, miecz i marokańskie buty ze złotymi ostrogami. Strój ten używany był również do pogrzebu kawalera[7].

Wielcy Mistrzowie Trzech Orderów edytuj

Lata 1789-1910 (władcy Królestwa Portugalii)
 
Portret fundatorki odznaczenia w pierwotnej wersji kolorystycznej wstęgi (czerwień-zieleń-czerwień)
  1. Maria I Pobożna
  2. Jan VI Braganza
  3. Piotr IV Król Żołnierz
  4. Maria II Nauczycielka
  5. Michał I Uzurpator
  6. Maria II Nauczycielka (ponownie)
  7. Piotr V Braganza
  8. Ludwik I Braganza
  9. Karol I Dyplomata
  10. Manuel II Patriota
Od 1918 (prezydenci Republiki Portugalii)
  1. Bernardino Machado
  2. Sidónio Pais (p.o.)
  3. João do Canto e Castro
  4. António José de Almeida
  5. Manuel Teixeira Gomes
  6. Bernardino Machado (ponownie)
  7. José Mendes Cabeçadas (p.o.)
  8. Gomes da Costa (p.o.)
  9. Óscar Carmona
  10. António Salazar (p.o.)
  11. Francisco Craveiro Lopes
  12. Américo Tomás
  13. António de Spínola
  14. Francisco da Costa Gomes
  15. António Ramalho Eanes
  16. Mário Soares
  17. Jorge Sampaio
  18. Aníbal Cavaco Silva
  19. Marcelo Rebelo de Sousa

Odznaczeni edytuj

 
Król małżonek Ferdynand II udekorowany gwiazdą i wielką wstęgą Trzech Orderów oraz Orderem Złotego Runa

W okresie monarchii odznaczono łącznie 68 osób (wliczając 9 wielkich mistrzów)[17], a w okresie republikańskim BTO uhonorowano 33 osoby (w tym 17 wielkich mistrzów)[18].

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Wstęgą Trzech Orderów.
Członkowie rodziny królewskiej
Obcokrajowcy
 
Ferdynand VII Hiszpański z insygniami Orderu Złotego Runa, wstęgą Wielkiego Krzyża Orderu Karola III i Wstęgą Trzech Orderów. Portret autorstwa Francisca Goi, namalowany około 1800 roku
 
Portret brazylijskiego cesarza Piotra II wykonany przez Luísa de Miranda Pereira de Meneses około 1850 roku. Widoczne są gwiazdy Cesarskiego Orderu Krzyża Południa (u góry), Orderu Niepokalanej Matki Boskiej z Vila Viçosa (poniżej) oraz Wstęgi Trzech Orderów (z lewej strony), a także insygnia Orderu Złotego Runa (na wstędze na szyi)

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h António M. Trigueiros & Gustav A. Tammann: The Three Portugese Military Orders of Knighthood (1789-1910). Orders and Medals Society of America, 1997. [dostęp 2014-10-03]. (ang.).
  2. ↑ Peter Bander van Duren: Orders of Knighthood and of Merit. Gerrards Cross, Buckinghamshire: Colin Smythe, 1995, s. 396-398. ISBN 978-0-86140-371-4. (ang.).
  3. ↑ a b c Banda das Três Ordens – História. [w:] Ordens Honoríficas Portuguesas [on-line]. presidencia.pt. [dostęp 2014-10-03]. (port.).
  4. ↑ a b c Decreto Lei n.º 5/2011: Lei das Ordens Honoríficas Portuguesas. [w:] Diário da República Electrónico [on-line]. dre.pt, 2011-03-02. s. 1253-1254. [dostęp 2014-10-07]. (port.).
  5. ↑ a b Estrangeiros com Ordens Portuguesas. [w:] Wyszukiwarka odznaczonych portugalskimi odznaczeniami [on-line]. presidencia.pt. [dostęp 2014-10-03]. (port.).
  6. ↑ a b Gemensamt ordenstecken för de tre förnämsta portugisiska ordnarna, Kristus-, S:t Bento d'Aviz- och S:t Jakobsorden. lsh.se. [dostęp 2014-10-11]. (szw.).
  7. ↑ a b c Bernard Burke: The book of orders of knighthood and decorations of honour of all nations. Londyn: Hurst and Blackett, 1858. s. 185-186. [dostęp 2014-10-03]. (ang.).
  8. ↑ História da Ordem Militar da Torre e Espada, do Valor, Lealdade e Mérito. presidencia.pt. [dostęp 2014-10-06]. (port.).
  9. ↑ As Ordens Honoríficas Portuguesas. [w:] Portugal Protocolo [on-line]. portugalprotocolo.com. [dostęp 2014-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-11)]. (port.).
  10. ↑ a b c Portuguese Orders of Merit – New Law and Regulations. [w:] Phaleristics Academy of Portugal [on-line]. faleristica.org. [dostęp 2014-10-03]. (ang.).
  11. ↑ a b Manchete. Rio de Janeiro: Block Editores, 1992, s. 38. (port.).
  12. ↑ Insigna celor Trei Ordine Militare, 1789 (bijuteriile Coroanei Portugaliei). Expertizare Bijuterii. [dostęp 2014-10-10]. (rum.).
  13. ↑ a b c Banda das Três Ordens – Insígnias. [w:] Ordens Honoríficas Portuguesas [on-line]. presidencia.pt. [dostęp 2014-10-03]. (port.).
  14. ↑ a b Banda das Três Ordens Descrição da Insígnia. [w:] GRÃO-MESTRE [on-line]. presidencia.pt, 2007-06-28. [dostęp 2014-10-05]. (port.).
  15. ↑ Regulamento das Ordens Honoríficas Portuguesas. [w:] CHANCELARIA [on-line]. presidencia.pt, Decreto Regulamentar n.º 71-A/86, de 15 de Dezembro. s. 9. [dostęp 2014-10-05]. (port.).
  16. ↑ Zdjęcie miniaturki orderowej z XIX wieku. [w:] Prywatna kolekcja D. Manuel de Souza e Holstein Beck [on-line]. acd-faleristica.com. [dostęp 2014-10-10]. (port.).
  17. ↑ a b c d e António Miguel: D. João VI e o seu Tempo. Numismática – Medalhística – Emblemática. [w:] Trigueiros [on-line]. Palácio Nacional da Ajuda, CNCDP. Lizbona, 1999. s. 232-236. [dostęp 2014-10-07]. (port.).
  18. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Banda da Grã-Cruz das Três Ordens (1919-1962). [w:] Arquivo Histórico da Presidência da República [on-line]. arquivo.presidencia.pt. [dostęp 2014-10-07].
  19. ↑ S.A.R. Príncipe D. Augusto, Príncipe de Eichstadt, duque de Leuchtenberg e de Santa Cruz. [w:] Os consortes de Portugal [on-line]. monarchia.org. [dostęp 2014-10-18]. (port.).
  20. ↑ a b c d e f Jose Vincente de Bragança: Agraciamentos Portugueses aos Príncipes da Casa Saxe-Coburgo-Gota. [dostęp 2015-08-22]. (port.).
  21. ↑ Albano Anthero da Silveira Pinto: Resenha das familias titulares e grandes de Portugal. Lizbona: 1883, s. XX. (port.).
  22. ↑ Filial Hommage. „Express”, s. 2, 1909-05-10. (fr.). 
  23. ↑ a b c d José Vicente de Bragança. A evolução da banda das três ordens militares (1789-1826). „Lusíada. História”. v. 2, n. 8 (2011). ISSN 0873-1330. (port.). 
  24. ↑ a b c Illustração portugueza. Lizbona: Rua do Seculo, 1910, s. 426, seria: 2 A. Volume n.º 10. (port.).
  25. ↑ The titled nobility of Europe. Londyn: Harrison & Sons, 1914, s. 14-15.
  26. ↑ Jean Tulard: Napoléon décoré. W: La berline de Napoléon, le mystère du butin de Waterloo. Paryż: Albin Michel, 2012, s. 126. ISBN 978-2226208132. (fr.).
  27. ↑ Condecorações de Napoleão III. [w:] Academia Falerística de Portugal [on-line]. acd-faleristica.com, 2011-02-03. [dostęp 2014-10-08]. (port.).
  28. ↑ Johann Heinrich Friedrich Berlien: Der Elephanten-Orden und seine Ritter. Kopenhaga: Berlingschen Officin, 1846, s. 116
  29. ↑ Lars Stevnsborg: Kongeriget Danmarks ordener medaljer og hæderstegn. Syddansk Universitetsforlag, 2005, s. 794-795. ISBN 87-7838-911-9. (duń.).
  30. ↑ Frederik VII’s miniature orders. kongernessamling.dk. [dostęp 2015-04-05]. (ang.).
  31. ↑ José Martins: O Rei Chulalongkorn do Sião Visitou Portugal. [w:] History between Portugal-Thailand [on-line]. aquimaria.com. [dostęp 2014-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (port.).
  32. ↑ Paulo Lowndes Marques: O Marquês de Soveral – Seu Tempo e Seu Modo. Alfagide: 2009, s. 182-184. ISBN 978-972-47-4354-7. (port.).
  33. ↑ a b Humberto Nuno de Oliveira. Subsídio para a história das relações bilaterais entre Portugal e a Sérvia. „Lusíada. História”. v. 2, n. 7 (2010). s. 449, 460. ISSN 0873-1330. (port.). 
  34. ↑ The Titled Nobility of Europe. Burke's Peerage, 1914, s. 110-112
  35. ↑ Os portugueses e o Oriente (1840-1940). Lizbona: Biblioteca Nacional, 2004, s. 90. ISBN 978-972-565-392-0. (port.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wstęga_Trzech_Orderów&oldid=68775932”