Wikipedia

Złoć

Złoć (Gagea Salisb.) – rodzaj roślin z rodziny liliowatych. Należy do niego ponad 200 gatunków[4]. Występują one w Eurazji, północnej Afryce i północnozachodniej Ameryce Północnej. Do polskiej flory należy 5–6 gatunków (w zależności od ujęcia systematycznego). Przedstawiciele rodzaju rosną na różnych siedliskach – w lasach, zaroślach, łąkach oraz na terenach pustynnych i skalistych[5].

Złoć
Ilustracja
Złoć żółta
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

liliowce

Rodzina

liliowate

Rodzaj

złoć

Nazwa systematyczna
Gagea Salisb.
Ann. Bot. (König & Sims) 2: 555. 1 Sep 1806[3]
Typ nomenklatoryczny

nie desygnowany (non designatus)[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiat złoci małej
Cebule złoci łąkowej
Lilijka alpejska

Naukowa nazwa rodzajowa upamiętnia Sir Thomasa Gage'a (1781–1820) – lichenologa z Hengrave koło Suffolk[5].

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Zasięg rodzaju obejmuje Europę (głównie zachodnią i południową), północną Afrykę i Azję, w wąskim ujęciu rodzaju sięgając na wschodzie do Azji Środkowej i zachodnich Himalajów[5]. W szerokim ujęciu należą tu także gatunki rosnące także we wschodniej Azji i północnozachodniej Ameryce Północnej[4]. Największe zróżnicowanie gatunków występuje w basenie Morza Śródziemnego oraz w Azji Środkowej[6].

Gatunki dziko rosnące w Polsce[7]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[7], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]

Po włączeniu tu rodzaju lilijka Lloydia do listy tej dochodzi także lilijka alpejska Lloydia serotina (L.) Rchb. ≡ Gagea serotina (L.) Ker Gawl.[4]

Morfologia edytuj

Pokrój
Nieduże rośliny zielne (do 15 cm wysokości), byliny cebulkowe[5].
Organy podziemne
Cebule owalne lub kuliste, otulone suchą okrywą i czasem kołnierzem pozostałości po liściach, u podstawy czasem z mniejszymi cebulkami[6].
Łodyga
Zwykle pojedyncza[6].
Liście
Nieliczne, odziomkowe wyrastające wprost z cebuli i dwa liście łodygowe, naprzeciwległe. Liście włosowate, równowąskie lub wąsko lancetowate[5][6].
Kwiaty
Rzadko pojedyncze, zwykle po kilka, do kilkunastu, skupionych w baldach, baldachogrono lub grono, kwiatostan podparty zwykle podsadką. Kwiaty obupłciowe z 6 wolnymi listkami okwiatu w dwóch okółkach. Okwiat żółty lub żółtozielony, bardzo rzadko biały (sekcja Anthericoides) lub w innym kolorze. Okwiat trwały, po przekwitnieniu często powiększający się i otulający owoc. Pręcików 6 równych lub 3 z nich dłuższe. Nitki pręcików włosowate, czasem u nasady rozszerzone i spłaszczone. Zalążnia trójkomorowa, w każdej komorze rozwija się wiele zalążków. Szyjka słupka długa, znamię główkowato rozszerzone lub trójdzielne[6].
Owoce
Torebka, zwykle trójkanciasta. Nasion wiele drobnych, kulistych (u gatunków leśnych i łąkowych) lub spłaszczonych (u rosnących na pustyniach)[6][5].

Biologia edytuj

Kwitnące wczesną wiosną geofity. Liczba chromosomów 2n = 24, 36, 48, 60, 72, 106.

Systematyka edytuj

Rodzaj z wieloma podobnymi do siebie gatunkami, często trudnymi do identyfikacji, słabo opisanymi. Jeszcze w XXI wieku wciąż opisywane są nowe gatunki także z Europy (np. Gagea tisoniana opisana ze środkowych Włoch w 2007 roku). Gatunki wyróżniane są na podstawie kryteriów morfologicznych, ale także anatomicznych, kariologicznych, ekologicznych i fitogeograficznych[8]. Słaby stopień poznania tego rodzaju wynika ze stosunkowo niewielkiego zróżnicowania morfologicznego roślin, krótkiego okresu wzrostu nad powierzchnią ziemi, możliwości hybrydyzacji i braku monografii[9].

Podział rodzaju na sekcje wciąż ulega modyfikacjom. Niektóre gatunki tworzą wyraźne grupy monofiletyczne, relacje między innymi pozostają wciąż przedmiotem badań, formułowane są wciąż nowe koncepcje systematyczne[10]. W świetle badań molekularnych pewne jest, że kladem bazalnym rodzaju jest sekcja Anthericoides z występującymi nad Morzem Śródziemnym gatunkami G. graeca i G. trinervia. W obrębie rodzaju umieszczane są też obecnie gatunki wyróżnianego wcześniej odrębnie rodzaju lilijka (Lloydia L.), wydzielone jako sekcja[11].

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należy do podrodziny Lilioideae Eaton (synonimy: Erythroniaceae Martynov, Fritillariaceae R. A. Salisbury, Liriaceae Batsch, Medeolaceae Takhtajan, Tulipaceae Batsch). Obok Gagea należy do niej 10 innych rodzajów tworzących klad bazalny w obrębie rodziny liliowatych Liliaceae Jussieu z rzędu liliowców Liliales Perleb.

Pozycja systematyczna rodzaju w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd liliowce (Liliales Perleb), podrząd Liliineae Rchb., rodzina liliowate (Liliaceae Juss.)[12].

Wykaz gatunków[4]

Zastosowanie edytuj

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. W krajach o łagodnym klimacie w ogrodach skalnych uprawia się Gagea graeca i G. penduncularis[13]. W Polsce wszystkie rodzime gatunki wskazywane są jako ciekawy i barwny, wczesnowiosenny element kompozycji zieleńców, zwłaszcza w przypadku masowego występowania (uprawy) pod drzewami i krzewami, stanowiący uzupełnienie dla zawilców i fiołków[14].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-21] (ang.).
  3. ↑ a b Gagea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-08-06].
  4. ↑ a b c d e f Gagea Salisb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-06].
  5. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 421. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ a b c d e f Gagea in Flora of China. eFloras.org. [dostęp 2009-01-05]. (ang.).
  7. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 85, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ Lorenzo Peruzzi, Fabrizio Bartolucci, Flavio Frignani, Francesco Minutillo. Gagea tisoniana, a new species of Gagea Salisb. sect. Gagea (Liliaceae) from central Italy. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 155 (3), s. 337-347, 2007-11-01. DOI: 10.1111/j.1095-8339.2007.00710.x. [dostęp 2009-01-05]. (ang.). 
  9. ↑ A. Peterson, H. John, E. Koch, J. Peterson. A molecular phylogeny of the genus Gagea (Liliaceae) in Germany inferred from non-coding chloroplast and nuclear DNA sequences. „Plant Systematics and Evolution”. 245 (3-4): 145-162, maj 2004. Springer Wien. DOI: 10.1007/s00606-003-0114-y. [dostęp 2009-05-01]. (ang.). 
  10. ↑ L. Peruzzi, A. Peterson, J.M. Tison, J. Peterson. Phylogenetic relationships of Gagea Salisb. (Liliaceae) in Italy, inferred from molecular and morphological data matrices. „Plant Systematics and Evolution”. 276 (3-4): 219-234, grudzień 2008. Springer Wien. DOI: 10.1007/s00606-008-0081-4. ISSN 1615-6110. [dostęp 2009-01-05]. (ang.). 
  11. ↑ A. Peterson, I. Levichevb, J. Peterson. Systematics of Gagea and Lloydia (Liliaceae) and infrageneric classification of Gagea based on molecular and morphological data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 46 (2), s. 446-465, luty 2008. Elsevier. DOI: 10.1016/j.ympev.2007.11.016. ISSN 1055-7903. [dostęp 2009-01-05]. (ang.). 
  12. ↑ Crescent Bloom: Gagea. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-03]. (ang.).
  13. ↑ Christopher Brickell: Wielka Encyklopedia Roślin. Warszawa: Muza S.A., 1993. ISBN 83-7079-157-3.
  14. ↑ Aleksander Łukasiewicz: Krajowe byliny ozdobne. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Złoć&oldid=72311806”