Zamek Grodno (niem. Kynsburg) – zabytkowy zamek[2] położony w Górach Czarnych (część Gór Wałbrzyskich), na szczycie góry Choina (450 m n.p.m.) wznoszącej się nad lewym brzegiem Bystrzycy. Dolina tej rzeki, zwana kiedyś Śląską Doliną, stanowi naturalną granicę między Górami Sowimi i położonymi na zachód od nich Górami Wałbrzyskimi.

Zamek Grodno
Symbol zabytku nr rej. A/5191/100 z 4.12.1949[1]
Ilustracja
Dziedziniec zamku górnego
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Zagórze Śląskie

Styl architektoniczny

gotyk, renesans

Pierwszy właściciel

Bolko I Surowy(?)

Kolejni właściciele

Bernard świdnicki, Bolko II ziębicki

Obecny właściciel

Walim (gmina)

Położenie na mapie gminy Walim
Mapa konturowa gminy Walim, blisko centrum u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek Grodno”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek Grodno”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek Grodno”
Położenie na mapie powiatu wałbrzyskiego
Mapa konturowa powiatu wałbrzyskiego, po prawej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek Grodno”
Ziemia50°45′01″N 16°24′39″E/50,750278 16,410833
Strona internetowa

Malowniczą lokalizację zamku potęguje położone u podnóża góry zaporowe Jezioro Bystrzyckie.

Nazwa edytuj

Według niemieckiego geografa oraz językoznawcy Heinricha Adamy’ego pierwotna nazwa zamku wywodziła się od polskiego słowa – choina, oznaczającego iglaste drzewo z rodziny sosnowatych[3]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu zalicza ją do grupy miejscowości, których nazwy wywodzą się od tego drzewa – „von choina = Fichte” wymieniając również nazwę zanotowaną w formie Kynsperch i podając jej pierwotne znaczenie „Fichtenberg” – „Świerkowa góra”[3]. Niemcy zgermanizowali nazwę na Kynsburg, w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił zamek w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jego łacińską nazwę: Konigsberga castrum[4].

Historia edytuj

Zamek wzniesiony został prawdopodobnie przez Bolka I, księcia świdnicko-jaworskiego, jednak brak źródeł potwierdzających ten fakt. Istniejące partie murów zamku gotyckiego powstały zapewne za księcia Bernarda i następnie panującego jego brata Bolka II. W 1392 roku po śmierci żony Bolka II, księżnej Agnieszki Habsburskiej, zamek przeszedł w ręce Korony Czeskiej. W XV w. był w posiadaniu rodzin rycerskich, które podczas wojen husyckich zajmowały się rozbojem. Kolejnym właścicielem, który w latach 1545–1587 dokonał poważnej rozbudowy zamku był Maciej von Logau. W czasie wojny trzydziestoletniej został zajęty i częściowo zniszczony przez Szwedów. W drugiej połowie XVIII w. oblegany w czasie rozruchów chłopskich.

Ostatnimi właścicielami opuszczonego od 1774 roku zamku byli Zedlitzowie. W 1789 roku osunęło się częściowo skrzydło południowe zamku górnego, jednak już w 1824 roku z inicjatywy profesora Büschinga, ówczesnego właściciela zamku, podjęto prace remontowo-zabezpieczające. Wprowadziły one zmiany, które nie były zgodne z historycznym kształtem budowli. Kolejne prace prowadzono w latach 1868–1869 oraz w końcu XIX w. W roku 1904 odnowiono sgraffita i otwarto schronisko z gospodą. Dalsze zabiegi konserwatorskie miały miejsce po II wojnie światowej. Od 2008 roku zamek jest własnością gminy Walim[5], która doprowadziła do zamku wodociąg, a 24 kwietnia 2018 uruchomiła w nim hotel i restaurację[6].

Architektura edytuj

Zamek wzniesiono z kamienia na szczycie rozległego wzgórza, początkowo był największym zamkiem Śląska. Otaczał go blankowany mur obwodowy o nieregularnym kształcie, wsparty w narożnikach skarpami. W kurtynie południowej powstała niewielka, czworoboczna wieża. Wieża bramna z broną znajdowała się w narożniku południowo-zachodnim. Zamek górny zajmował powierzchnię około 950 m². Prawdopodobnie od zachodu znajdowało się gospodarcze przedzamcze. Na początku XVI w. miała miejsce trudna do identyfikacji przebudowa. W latach 1545–1587 powstały budynki wewnątrz dziedzińca i długa szyja bramna z zewnętrzną bramą i piętrem mieszkalnym. W tym samym okresie dobudowano ośmiokątną część wieży, dodatkowy pierścień murów, a przedzamcze poddano rozbudowie. Wtedy to otrzymało ono kształt wydłużonego dziedzińca otoczonego bastejami. Do jego wnętrza prowadził bogato zdobiony budynek bramny w kurtynie północno-zachodniej. Ostatecznie zespół zamkowy uzyskał długość około 170 m.

Portal

Od frontu kaplicy zamkowej (przedbramia) kamienny portal między dwoma kolumnami korynckimi podtrzymującymi fryz heraldyczny z rzędem ośmiu herbów rodów szlacheckich (od lewej): 1. von Logau 2. von Reibnitz, 3. von Ogigel, 4. von Reideburg, 5. von Seydlitz, 6. von Reibnitz, 7. von Mühlheim, 8. (przedstawiający węża)[7][8]. Portal zwieńczony był płyciną zawierającą cesarskiego orła trzymanego po bokach przed dwa gryfy[9].

Zamek w kulturze edytuj

Baśnie i podania edytuj

Historia zamku Grodno usposabia do tworzenia różnych legend i baśni. Znane są m.in. takie o tym, jak zamek podstępem dostał się w ręce czeskie, o niewiernym słudze, który pchnął nożem swojego pana, o studni, którą miał wykopać turecki jeniec, aby odzyskać wolność, o Białej Damie oraz o kasztelance Małgorzacie, która strąciła w przepaść kandydata do jej ręki, a ojciec, który był tego świadkiem, skazał córkę na śmierć głodową poprzez zamurowanie w lochu. Jakoby to jej szkielet mogą obejrzeć zwiedzający[10][11][12].

Literatura i film edytuj

Zamek, ukryty pod nazwą Waldhof (Leśny dwór), jest miejscem, w którym toczy się część akcji debiutanckiej powieści znanego później niemieckojęzycznego pisarza związanego z Dolnym Śląskiem, Paula Kellera, pt. „Waldwinter” (Leśna zima; 1902). Na terenie zamku kręcono także szereg scen do zrealizowanego znacznie później na jej podstawie filmu fabularnego pod tym samym tytułem (1936, reż. Fritz Peter Buch)[13].

Skarb edytuj

O Zamku Grodno wspominał domniemany niemiecki saper niejaki Leonhard von Schreck, nieznany autor tajemniczych listów, które w latach 90. XX w. otrzymała redakcja „Słowa Polskiego” i związana wówczas z gazetą dziennikarka Joanna Lamparska, później autorka książek o tajemnicach Dolnego Śląska. Pod dziedzińcem Grodna miała być rzekomo schowana i zabezpieczona minami tajemnicza, obita blachą skrzynia[12].

Muzeum w Zamku Grodno edytuj

Placówkę tę utworzono w 1965 r. przez Oddział PTTK w Wałbrzychu. Zbiór muzealny tworzą eksponaty własne zastane na zamku po II wojnie światowej, a także wypożyczone z Muzeum Okręgowego w Wałbrzychu. Od stycznia 2009 roku zamek wraz z muzeum został przekazany pod zarząd Gminy Walim.

Szlaki turystyczne edytuj

Przypisy edytuj

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2013-06-16].
  2. NID: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, woj. dolnośląskie. nid.pl, 2023-06-30. [dostęp 2023-07-19]. (pol.).
  3. a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 54, OCLC 456751858 (niem.).
  4. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 177. ISBN 978-83-910595-2-4.
  5. sport.pl: Polska na rowery, Góry Sowie. Trasa nr 4. Agora SA. [dostęp 2021-11-07]. (pol.).
  6. Waldemar Brygier: Zamek Grodno ma restaurację i hotel. NaszeSudety. [dostęp 2021-11-07]. (pol.).
  7. polska-org.pl: Portal kaplicy zamkowej. [dostęp 2023-03-28]. (pol.).
  8. polska-org.pl: Portal kaplicy zamkowej (przedbramia). [dostęp 2023-03-28]. (pol.).
  9. Podobny portal i fryz z orłem i gryfami znajdował się na zamku w Piotrowicach Świdnickich
  10. Propozycje wycieczek po Polsce. premiumplaza. [dostęp 2021-11-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-24)]. (pol.).
  11. Zamek Grodno. Ciekawostki. Zamki i palace. [dostęp 2021-11-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-15)]. (pol.).
  12. a b Zamek Grodno. Legendy. Zamkomania. [dostęp 2021-11-07]. (pol.).
  13. Jan Pacholski. Paul Keller - autor sudeckich bestsellerów. „Sudety. Przyroda, kultura, historia”, s. 20-27, lipiec-sierpień 2021. Oficyna Wydawnicza ATUT. ISSN 1641-8603. 

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj