Wikipedia

Zamek w Olsztynie (województwo śląskie)

Zamek w Olsztynie – ruiny zamku leżącego na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, wybudowanego w systemie tzw. Orlich Gniazd, w mieście Olsztyn w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim.

Zamek w Olsztynie
Symbol zabytku nr rej. 54 z 22.10.1947, 257/60 z 4.03.1960, 20/76/A z 20.02.1978[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Olsztyn

Położenie na mapie Olsztyna
Mapa konturowa Olsztyna, po prawej nieco u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Olsztynie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Olsztynie”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, u góry nieco na prawo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Olsztynie”
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego
Mapa konturowa powiatu częstochowskiego, blisko centrum na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Olsztynie”
Położenie na mapie gminy Olsztyn
Mapa konturowa gminy Olsztyn, blisko centrum u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Olsztynie”
Ziemia50°44′58,790″N 19°16′26,868″E/50,749664 19,274130
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Historia edytuj

 
Obrona Olsztyna w 1587 r.

Pierwsza wzmianka o zamku olsztyńskim, wtedy identyfikowanym jako zamek w Przemiłowicach, pochodzi z 1306 r., a zawarta została w aktach drugiego procesu biskupa krakowskiego Jana Muskaty, wytoczonego mu w 1306 r. przez arcybiskupa gnieźnieńskiego, Jakuba Świnkę. Z tego też powodu w 2006 r. obchodzono Jubileusz 700-lecia zamku olsztyńskiego[2]. Wiadomo, że zamek istniał jednak już wcześniej, same ww. akta dotyczą wydarzeń z 1294 roku[3]. XIII-wieczne pochodzenie zamku potwierdziły badania prowadzone w roku 2010 przez dr. Czesława Hadamika[4].

Pierwsza wzmianka o Zbyszku, burgrabim olsztyńskim pochodzi z 1349 r. Istniejącą od drugiej połowy XIII w. strażnicę rozbudował w XIV w. Kazimierz Wielki jako jeden z najbardziej warownych zamków na pograniczu śląsko-małopolskim. Według tradycji za jego panowania więziony był w zamku wojewoda poznański Maćko Borkowic, który zmarł w niej skazany na śmierć głodową za zorganizowanie spisku przeciw królowi. Według podań duch wojewody, jęki, brzęk kajdan i zawodzenia do dziś mają straszyć w okolicy zamku[2].

W 1370 r. król Ludwik Węgierski przekazał Olsztyn z ziemią wieluńską w lenno swemu kuzynowi, księciu opolskiemu Władysławowi Opolczykowi za popieranie swych planów dynastycznych. W 1391 r. na rozkaz Władysława Jagiełły po tygodniowym oblężeniu zamek zdobył Spytek z Melsztyna i przywrócił go Koronie[5]. W 1406 r. podgrodowa osada nazywana wówczas Olsztynkiem została siedzibą starostwa. W 1439 roku burgrabią zamku był Jan Służka z Mirowa herbu Wołha (Pogoń)[6][7]. W 1488 r. Kazimierz IV Jagiellończyk nadał jej prawa miejskie.

W XV wieku powstał tzw. dolny zamek, który prawdopodobnie był rozbudowywany w kolejnym stuleciu[3]. W XV w. zamek odegrał znaczącą rolę przy odpieraniu napadów ze strony książąt śląskich. W tym czasie został rozbudowany, potem był kilkakrotnie przebudowywany z powodu kruszenia się murów wskutek osuwania się skał.

W 1545 roku na zamku przebywał król Zygmunt August[8]. W 1552 r. Olsztyn uzyskał przywilej na targi i jarmarki. Miasto nigdy nie rozwinęło się ze względu na nieurodzajną, piaszczystą glebę oraz położenie z dala od szlaków handlowych.

Zamek królewski położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lelowskim województwa krakowskiego[9].

W 1587 r. atakowany był przez wojska austriackie arcyksięcia Maksymiliana, pretendenta do tronu polskiego. Dowódcą załogi był wówczas starosta Kasper Karliński. Jego porwany kilkuletni syn wraz z piastunką wystawiony został pod zamek na pierwszą linię ognia. Obrona się powiodła, z poświęceniem jednak życia syna dowódcy[10]. Doszło też do zniszczeń zamku. Wydarzenie to znalazło swój wyraz w twórczości Władysława Syrokomli i Aleksandra Fredry (sztuka Obrona Olsztyna)[11].

Podczas oblężenia zamek został mocno uszkodzony, a jego odbudową kierował kolejny starosta, Joachim Ocieski. Po jego śmierci zamek popadł w ruinę, gdyż sprawujący swoje obowiązki od 1613 r. starosta Mikołaj Wolski nie dość dobrze dbał o zamek[12], koncentrując się na utrzymaniu rezydencji w Krzepicach. Już w czasie lustracji z 1631 roku obiekt był mocno zniszczony[3].

W czasie potopu Szwedzi zrujnowali zamek i spalili miasto, gdy część sił idących na Częstochowę zaatakowała w październiku 1655 roku zamek w Olsztynie, który po krótkim oblężeniu został zdobyty i zrujnowany. Po zakończeniu wojny zamek był ruiną niezdatną do użytkowania, a wobec rozwoju artylerii zamki starego typu straciły wartości obronne. Królewski fortyfikator Krzysztof Mieroszewski prowadził w tym czasie prace w zamku, ale ich efekt był niewielki i ostatecznie zaniechano odbudowy ze względu na wysokie koszty tego przedsięwzięcia. Podczas budowy w latach 1722-26 kościoła parafialnego[12] rozebrano duże fragmenty dolnych partii zamku. Do końca tego stulecia przetrwało starostwo olsztyńskie.

W XIX w. chłopi stopniowo rozbierali zamek w celu pozyskania budulca[12].

Stan obecny edytuj

Do dziś z zamku zachowały się mury części mieszkalnej, wieże: cylindryczna (stołp) i kwadratowa (Starościańska), fragmenty murów budynków gospodarczych, częściowo także piwnice oraz odkryte w czasie badań archeologicznych fundamenty kuźnicy i ślady dymarek. W latach 1992–1993 oraz 1995–1998 odbywał się tu międzynarodowy pokaz pirotechniki i laserów. Po zawaleniu się fragmentu muru zamkowego konserwator zabytków zakazał tego typu imprez. Ruiny zamku udostępnione są do zwiedzania.

W toku badań archeologicznych przebadano w 2015 roku teren zamku dolnego, którego dokładne rozplanowanie nie było wcześniej znane, udało się m.in. opisać położenie trzech filarów mostu prowadzącego od wieży bramnej do górnej części zamku oraz położenie samej wieży bramnej[3]. Cztery lata później w służącej jako spiżarnia jaskini położonej na terenie zamku dolnego odkryto kilkaset krzemiennych narzędzi wykonanych przez neandertalczyków[4], a w kolejnym roku opisano nieznaną jaskinię oraz złożony system tuneli i szczelin[13]

Galeria edytuj

  •  
    Zamek w Olsztynie
  •  
    Pozostałości murów zamkowych
  •  
    Ruiny z lotu ptaka
  •  
    Panorama zamku w Olsztynie
  •  

Przypisy edytuj

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2010-01-17].
  2. ↑ a b Historia zamku. [dostęp 2008-03-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 kwietnia 2009)]. (pol.).
  3. ↑ a b c d Archeolog: wiemy więcej o dawnym wyglądzie zamku w Olsztynie k. Częstochowy. [w:] Nauka w Polsce [on-line]. PAP SA, 2015-11-23. [dostęp 2015-11-25]. (pol.).
  4. ↑ a b Szymon Zdziebłowski, Śląskie/ Kilkaset neandertalskich narzędzi odkryto w jaskini na zamku w Olsztynie [online], Nauka w Polsce, 5 sierpnia 2017 [dostęp 2019-08-05] (pol.).
  5. ↑ J.Laberschek, Wojna króla Władysława Jagiełły z księciem opolskim Władysławem. Batalia o odzyskanie Olsztyna, Częstochowy, Kłobucka, Krzepic i Wielunia w 1391 r., Almanach Częstochowy 1993, s. 5-10
  6. ↑ Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu [online], www.slownik.ihpan.edu.pl [dostęp 2023-08-04].
  7. ↑ J. Laberschek, Służka Jan z Mirowa h. własnego, Polski Słownik Biograficzny 39, s. 171-172
  8. ↑ Rachunki generalne Seweryna Bonera 1545, wyd. O. Łaszczyńska, Kraków 1955 s. 61
  9. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2008, k. 3
  10. ↑ Olsztyn – zamek blisko Jasnej Góry.
  11. ↑ 700 lat Zamku w Olsztynie. omen.aplus.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-25)]..
  12. ↑ a b c Kasper Karliński – olsztyński „Rzymianin” [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2017-07-26] (ang.).
  13. ↑ Jura Krakowsko-Częstochowska/ Naukowcy odkryli system tuneli pod zamkiem w Olsztynie [online], Nauka w Polsce [dostęp 2020-07-31] (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj

Bibliografia edytuj

  • K. Nabiałek, Zamek Olsztyn w państwie polskim za Jagiellonów (od 1391 do 1 połowy XVI w.), Średniowiecze Polskie i Powszechne, t. 3, Katowice 2004;
  • Jacek Laberschek, Nieznane karty z przeszłości zamku Olsztyn i starostwa olsztyńskiego (wiek XIII-XV), [w:] Almanach Częstochowy, 1994, s. 19-30.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Olsztynie_(województwo_śląskie)&oldid=72734330”