Bernard Pretwicz: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m polskie znaki, lit.
Konarski (dyskusja | edycje)
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne, źródła/przypisy
Linia 1:
[[Plik:Bernhard von Prittwitz.PNG|thumb|250px|right]]
'''Bernard Pretwicz''' h.herbu [[Wczele (herb szlachecki)|Wczele]] {{lang-de([[język niemiecki|niem.]] Bernhard von Prittwitz}}'', warianty w zródłach ''Bernard Pretwic'', ''Bernardus Pretwitz'', ''Prethwicz'', lub ''Prettwicz'', wśród heraldyków znany również jako ''Murus Podoliae'', ''Pogromca Tatarów'', '''Terror Tartarorum''' ( cytaty potrzebny ) (ur. ok. [[1500]] na [[Śląsk]]u ( cytat potrzebny ){{fakt|data=2011-01}}, zm. ok. [[1563]] w [[Trembowla|Trembowli]]) – [[śląsk]]i (cytat potrzebny){{fakt|data=2011-01}} [[szlachcic]] w służbie [[król]]a [[Polski|Polska|Polski]], [[Rotmistrz]] wojsk [[obrona potoczna|obrony potocznej]], [[starosta]] [[Ulanów|ulanowski]], [[Bar (miasto na Ukrainie)|barski]] ([[1550]]-[[1552]]) i [[Trembowla|trembowelski]] ([[1552]]-[[1561]]).
[[Plik:POL COA Wczele.svg|thumb|leftright|150px|Herb Wczele]]
 
Jeszcze za życia okrzyknięty polskim bohaterem narodowym w uznaniu zasług wojennych w obronie południowych granic [[Królestwa Polskiego|Królestwo Polskie|Królestwa Polskiego]]. Był jednym z najbardziej uzdolnionych wojskowych tamtej doby walczących z [[Tatarami|Tatarzy|Tatarami]] Krymskimi i innymi ordami tatarskimi.

=== Działania wojenne ===

Pretwicz opracował i rozwijał stopniowo nowy system obrony, w zależności od zmieniającego się pola walki.( cytat potrzebny ) Rozwinął sieć wywiadowców informujących o idących z terenu zagrożeniach. Dzięki jego pomysłowości południowe ziemie koronne Polski nie były zaskakiwane najazdami [[Tatarzy|Tatarów]]. Wyszkolił i obsadził zamki chroniące granice Polski przed Tatarami. Dzięki opracowanemu systemowi informacji o zagrożeniach skrócił się czas niezbędny do szybkiej reakcji w narażanych na niebezpieczeństwo miejscach, prowadząc przy tym działania zaczepne oddziałami [[obrona potoczna|obrony potocznej]] mające na celu dekoncentrację sił przeciwnika. W konsekwencji, jego system obrony i sposób walki znalazły powszechne uznanie w całej [[Europa|Europie]] (cytat potrzebny). Dzięki wyszkoleniu miejscowych [[Kozacy|Kozaków]], był przez nich uznawany za pierwszego nieformalnego przywódcę (cytat potrzebny) .

Podczas najazdu tatarskiego w roku [[1540]] dzięki zdolnościom taktycznym, nieopodal [[Winnica (miasto)|Winnicy]] na [[Podole|Podolu]] z niewielkim oddziałem obrony potocznej zdołał okrążyć nadciągające oddziały przeciwnika (cytat potrzebny) .
W roku [[1541]] Pretwicz przyszedł na pomoc [[BelgradBiałogród|Białogrodowi]]owi atakowanemu przez siły tatarskie 9 cytat potrzebny ){{fakt|data=2011-01}}.
Dzięki jego strategii oraz taktyce walk z najazdami tatarskim liczne miasteczka, miasta i zamki na [[Podole|Podolu]] znowu zaczęły się rozwijać. Będąc starostą barskim utrzymywał na Podolu dość liczne oddziały, przy czym część z nich osobiście finansował ( cytat potrzebny ). Zorganizował przynajmniej 4 wyprawy odwetowe przeciwko Tatarom docierając z Kozakami i chorągwiami obrony potocznej do Krymu i wybrzeży Morza Czarnego. Jego działalność odwetowa spowodowała groźne napięcia na linii Kraków-Stambuę, w rezultacie zmuszony był napisać podaną poniżej we fragmencie ''Apologie'' do króla Zygmunta Augusta.
 
Przez cały okres służby dla króla polskiego nigdy nie stracił kontaktów ze swoją niemiecko-śląską rodziną ( cytat potrzebny ).
Zorganizował przynajmniej cztery wyprawy odwetowe przeciwko Tatarom docierając z Kozakami i chorągwiami obrony potocznej do Krymu i wybrzeży Morza Czarnego (np. w okolice [[Oczaków|Oczakowa]] w 1536, 1549 i 1552 roku<ref>Wiesław Wróblewski, Działania militarne w Polce Południowo-Wschodniej, WIH MON Warszawa 2000, ISBN 83-88329-04-9</ref>). Jego działalność odwetowa spowodowała groźne napięcia na linii Kraków-Stambuł, w rezultacie zmuszony był napisać podaną poniżej we fragmencie ''Apologie'' do króla Zygmunta Augusta.
Przez cały okres służby dla króla polskiego nigdy nie stracił kontaktów ze swoją niemiecko-śląską rodziną ( cytat potrzebny ){{fakt|data=2011-01}}.
 
=== Listy ===
Oryginalne listy pisane przez Pretficza lub dotyczące Pretwicza:
Przetłumaczony oryginalny list (apologia) Pretficza do króla Zygmunta Augusta:
„Ja{{Cytat|Ja najniższy służebnik Waszej Najjaśniejszej królewskiej Miłości, będąc oskarżony ku Waszej N. K. M. i ku wszem panom Ich M. Radom W. K. M. mego Miłościwego Pana i z inszemi starostami pogranicznemi, dobremi sługami W. K. M. i wszej Rzeczy pospolitej, przez poddane cesarza tureckiego, abo przez samego cesarza, za sprawą tą, którą mu poddani jego dali, dla której rzeczy przestrzeżenia, aby co z tego na potem gorszego nie urosło, wysłać był W. K. M. raczył z Radą J. M. panów Rad Waszej królewskiej, komisarze swe z Rady W. K. M., pany ważne i mądre na czas położony przez posła W. K. M. pana starostę krasnostawskiego z cesarzem tureckim, którzy przyjechawszy gotowi to czynić byli, co było z rozkazania W. K. M., rozeznać wszelkie krzywdy i sądzić, by była strona cesarza tureckiego. Przyjechałem ku W. K. M., swemu Miłościwemu Panu, ponieważ te sprawy nie doszły, które dojść miały,abych W. K. M. swą winność i niewinność przełożył i przyczyny takowego oskarżenia oznajmił, co to W. K. M. wypisuję swemu Miłościwemu Panu, o co proszę, aby W. Kr. M. miłościwie i łaskawie wysłuchać raczył, uważając dla których przyczyn Turcy więcej się na nas sług W. K. M. żałują, a niźli dla tych, której W. K. Miłości cesarz przysłał napisano..."<ref>[[Kazimierz (zaPułaski]], Kazimierzem''Szkice Pułaskim)i poszukiwania historyczne.'', Nakł. J. K. Żupańskiego & K. J. Heumanna, 1906</ref>}}
Dalej w liście-obronie Pretficza do króla:
 
„Ja{{Cytat|Ja Najjaśniejszy Miłościwy Królu, — czytamy tu dalej, — jakom ten zamek [[Bar]] objął od Jej Królewskiej Miłościwej mej Pani, tedy zawsze jednaki poczet służebników chowam, tak służbę mając jako jej nie mając, co jest dobrze wiadomo J. M. Panu wojewodzie bełzkiemu, ale choć i okrom służby, tedy gdy przyjdzie potrzeba, która się często trafia, gdzie mnie kolwiek J. M. Pan wojewoda obrócić raczy, zawszem gotów iść ze wszystkiemi służebniki swemi naprzeciw każdemu nieprzyjacielowi W. K. M., tak w bytności Jego Miłości i takież w niebytności Jego Miłości. A tak N. M. Królu, nie służąc W. K. M. dla tegodlatego, abych się dosłużył którego bogactwa W. K. M., ale abych się dosłużył łaski W. K. M. mego Miłościwego Pana, dla którejm już dawno z młodości swej odważył gardło swe położyć na posługach W. K. M., i z tymi syny rycerskiemi, których przy sobie zabawiam, przeciw każdemu nieprzyjacielowi W. K. M. i tej korony sławnej, a dalibóg, nie tak jako mnie niektórzy rozumieją, tak jako to słycham od niektórych przyjaciół moich..."<ref>[[Kazimierz Pułaski]], ''Szkice i poszukiwania historyczne.'', (zaNakł. KazimierzemJ. K. Żupańskiego & K. J. Heumanna, Pułaskim)1906</ref>.}}
Fragment listu królowej węgierskiej Izabelli Jagiellonki, korespondecja z królowa Boną:
 
„... O. p. Pretficza, przyczynia się Jej Król. Mość, aby służbą żołnierską nie był upośledzon, gdyż jest potrzebniejszym i godniejszym od wielu inszych sługą W. Kr. Mości i bo go też król IMci zmarły nad insze nie upośledzał. A ktemu żeby też i na [[Czeremis]]sów, którzy tejże służby jemu dopomagają, W. Kr. Mość łaskawe baczenie mieć raczyła" (Za Kazimierzem Pułaskim).
Fragment listu królowej węgierskiej Izabelli[[Izabela Jagiellonka|Izabeli Jagiellonki,]] korespondecjado z królowakrólowej BonąBony:
Ponoć panujący sto lat później król [[Jan II Kazimierz Waza|Jan Kazimierz]] miał w swoim gabinecie umieścić portret Prittwitza, na pamiątkę jego męstwa. Postać Prittwitza przeszła także do tradycji potocznej. Długo po jego śmierci popularne było powiedzenie "Za Pana Pretfica wolna od Tatar granica".
{{Cytat|''„... O. p. Pretficza, przyczynia się Jej Król.Królewska Mość, aby służbą żołnierską nie był upośledzon, gdyż jest potrzebniejszym i godniejszym od wielu inszych sługą W. Kr. Mości i bo go też król IMci zmarły nad insze nie upośledzał. A ktemu żeby też i na [[CzeremisLipkowie|Czeremissów]]sów, którzy tejże służby jemu dopomagają, W. Kr. Mość łaskawe baczenie mieć raczyła"''<ref>[[Kazimierz (ZaPułaski]], Kazimierzem''Szkice Pułaskim)i poszukiwania historyczne.'', Nakł. J. K. Żupańskiego & K. J. Heumanna, 1906</ref>}}
==Rodzina==
Ponoć panujący sto lat później król [[Jan II Kazimierz Waza|Jan Kazimierz]] miał w swoim gabinecie umieścić portret PrittwitzaPretwicza, na pamiątkę jego męstwa. Postać Prittwitza przeszła także do tradycji potocznej. Długo po jego śmierci popularne było powiedzenie "Za Pana Pretfica wolna od Tatar granica".
 
=== Przysłowia ===
Postać Pretwicza przeszła także do tradycji potocznej. Długo po jego śmierci popularne było powiedzenie "Za Pana Pretfica wolna od Tatar granica".
 
=== Rodzina ===
Pozostawił przynajmniej jednego syna ''Jakuba Pretwicza'', również rotmistrza tyle że ''wojska kwarcianych'' za czasów królów elekcyjnych.
 
=== Bibliografia ===
{{Bibliografia start}}
* Apologia Prethwicz lecta publice in Senatu Regni consensu per Mag. Dom. Regni Vicecancel. dominie, in crastino sanctae Luciae 1550. De damnis illarum. Prethwicz se iustifiat lecta per Do. Przezzewski (Przerąbski?) dnica in Crastino s. Luciae (Biblj. Warsz. 1886, Tom III, str. 47-59, pod. przez księcia J. T. Lubomirskiego).
Linia 22 ⟶ 40:
* [[Lubomirski]] J. T., Bernard Pretwicz i jego apologia na sejmie 1550 r. Biblioteka Warszawska.— 1866.— T. 3
* [[Bartosz Paprocki]], ''Herby Rycerstwa Polskiego.'', Nakładem Wydawnictwa Biblioteki Polskiej, 1584.
* [[Marek Plewczyński]], ''Żołnierz jazdy obrony potocznej za czasów Zygmunta Augusta : studia nad zawodem wojskowym w XVI w.'' PWN, Warszawa : Państ. Wydaw. Naukowe, 1985.
* [[Marek Plewczyński]], ''W służbie polskiego króla : z zagadnień struktury narodowościowej armii koronnej w latach 1500-1574.'', Siedlce : Wydawnictwa Uczelniane WSRP, 1995.
* [[Kazimierz Pułaski]], ''Szkice i poszukiwania historyczne.'', Nakł. J. K. Żupańskiego & K. J. Heumanna, 1906.
* [[Andrzej Tomczak]], ''Memoriał Bernarda Pretwicza do króla z 1550 r.'', Studia i materiały z historii wojskowości.Warszawa, 1960.T. 6, zesz 2.S. 328—357.
{{Bibliografia stop}}
 
{{Przypisy}}
 
=== Notatki ===
1. W polskiej, naukowej, historiografii nie ma pisowni imienia i nazwiska''Bernhard von Prittwitz'' tylko jest Bernard Pretwicz, i używanie niemieckiej nazwy własnej ''Bernhard von Prittwitz'' jest niewłasciwe i niezgodne z nauka polska - vide praca profesora Tomczyka.
2. Artykuł wymaga jeszcze ogromnego dopracowania, zwłaszcza w przypisach do stwierdzeń zawartych w haśle.
{{Notatki stop}}
 
[[Kategoria:Starostowie trembowelscy|Prittwitz, Bernhard von]]
[[Kategoria:Żołnierze I Rzeczypospolitej|Prittwitz, Bernhard von]]