|
== Historia ==
=== Początki istnienia ===
Pierwsza chrześcijańska świątynia na terenie leżącym na podgrodziu na Wzgórzu Lecha została ufundowana na dawnym miejscu kultu pogańskiego za życia [[Mieszko I|Mieszka I]], a więc przed rokiem 992<ref>{{Cytuj |tytuł=Swego nie znacie Gniezno: Zagadka Wzgórza Lecha - www.Focus.pl - Poznać i zrozumieć świat |data dostępu=2016-08-17 |opublikowany=Historia.Focus.pl |url=http://historia.focus.pl/polska/swego-nie-znacie-gniezno-zagadka-wzgorza-lecha-1175?strona=5 |język=pl}}</ref>. Według tradycji przekazanej przez [[Jan Długosz|Jana Długosza]] fundatorką miała być [[Dobrawa Przemyślidka|Dąbrówka]], pochowana tu w 977 roku<ref name="Pasja z Tagernsee">{{Cytuj książkę | nazwisko = Sosnowski | imię = Miłosz | tytuł = Anonimowa Passio s. Adalperti martiris (BHL 40) oraz Wiperta Historia de predicatione episcopi Brunonis (BHL 1471b) – komentarz, edycja, przekład | data = 2012 | seria = Rocznik Biblioteki Narodowej t. 43}}</ref>. Odkryte relikty przedromańskiego kościoła grodowego Mieszka I, zachowane w podziemiach katedry, pozwalają określić jego formę przestrzenną jako tzw. rotundę prostą, składającą się z kolistej nawy o średnicy 9 metrów i apsydy wschodniej. Od strony północnej do rotundy dostawiony był aneks, być może o charakterze grobowym. Całość była orientowana na osi wschód–zachód. Kolejną fazę budowlaną reprezentuje drugi aneks, dobudowany do nawy rotundy od strony południowo-zachodniej. Dobudówkę tę ze względu na ukształtowanie przestrzenne i wielkość można interpretować jako aneks grobowy, w którym pochowano ciało świętego Wojciecha{{r|Encyklopedia Gniezna}}.
Między 7 a 15 marca 1000 roku do Gniezna przybył [[cesarz]] [[Otton III (cesarz rzymski)|Otton III]], aby pomodlić się przy grobie św. Wojciecha. Odbył się wtedy tzw. [[Zjazdy gnieźnieńskie|Zjazd gnieźnieński]], na którym książę Polski Bolesław Chrobry i cesarz omawiali plany utworzenia wspólnego królestwa Niemiec, Francji, Rzymu, Anglii i Państw Słowiańskich. Utworzono [[Archidiecezja gnieźnieńska|archidiecezję gnieźnieńską]] i pierwszą [[Metropolia (religia)|metropolię kościelną]] w Polsce, podległą wyłącznie papieżowi. Pierwszym arcybiskupem został [[Radzim Gaudenty]]{{r|Region Wielkopolska}}.
=== Katedra romańska ===
Po kilkunastunajeździe latachBrzetysława odbudowano świątynię w stylu [[Architektura romańska|romańskim]] i konsekrowano w 1064 roku. KościółOdbudowę bazylikowyprzeprowadzono stanąłz naczęściowym nowychwykorzystaniem fundamentach,fundamentów alepoprzedniej odtwarzającychbudowli<ref>{{Cytuj|autor=Dariusz zarysSikorski|tytuł=Sikorski poprzedniej- budowliWczesnopiastowska architektura sakralna (jako źródło historyczne dla dziejów Kościoła w Polsce), aPoznań, PTPN 2012 [PEŁNA WERSJA] (The Sacral Architecture of Early Piasts in Poland (X-XI)).pdf|data dostępu=2017-03-22|url=https://www.academia.edu/31920083/Sikorski_-_Wczesnopiastowska_architektura_sakralna_jako_%C5%BAr%C3%B3d%C5%82o_historyczne_dla_dziej%C3%B3w_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_w_Polsce_Pozna%C5%84_PTPN_2012_PE%C5%81NA_WERSJA_The_Sacral_Architecture_of_Early_Piasts_in_Poland_X-XI_.pdf|język=en}}</ref>. więcCałkowita posiadałdługość takąbudynku samąwynosiła formę37 przestrzennąm<ref name="Encyklopedia Gniezna">{{Cytuj książkę | autor = Towarzystwo Miłośników Gniezna | tytuł = Encyklopedia Gniezna i Ziemi Gnieźnieńskiej | miejsce = Gniezno | data = 2011}}</ref>. W 1076 roku na króla Polski koronował się w niej [[Bolesław II Szczodry]]{{r|polskie koronacje i korony}}. Po koronacji, do roku 1097 trwała rozbudowa, polegająca na wydłużeniu kościoła w dwóch kierunkach: na wschód poprzez wybudowanie nowego prezbiterium z nową apsydą i sporządzeniu nowego ołtarza głównego, postawieniu aneksu, a także wydłużeniu kościoła w kierunku zachodnim poprzez wybudowanie masywu z dwiema wieżami. Znajdowała się tutaj empora, przeznaczona dla panującego księcia i jego najbliższych{{r|Encyklopedia Gniezna}}. W rozbudowanej katedrze powstała nowa, romańska konfesja św. Wojciecha. Znajdowała się ona w środkowej części nawy głównej, w centrum romańskiej bazyliki. We wschodniej partii znajdowała się komora grobowa. Tuż na zachód od konfesji znajdowała się nekropolia [[Biskupi gnieźnieńscy|arcybiskupów gnieźnieńskich]], po której zachowało się zgrupowanie kilku dużych romańskich grobowców wziemnych, usytuowanych w jednym rzędzie. Wskazują one na fakt, że pasterze archidiecezji mieli prawo do pochówku w szczególnie uprzywilejowanej przestrzeni katedry ''ad Sanctos'' – przed konfesją swojego ideowego poprzednika, w niewielkiej odległości od jego relikwii. Z tego okresu pochodzą także pozostałości zabudowań monasterium, przylegających do północnej ściany katedry, zawierających prawdopodobnie kapitularz, refektarz i szkołę katedralną, odkryte w krypcie kaplicy Potockich.
W latach 1103–1104 odbył się [[synod]] z udziałem [[legat]]a papieskiego związany z odnalezieniem i umieszczeniem relikwii św. Wojciecha w katedrze<ref name="Gniezno" />{{r|UM Gniezna}}. Kilka lat później do grobu św. Wojciecha przybył książę [[Bolesław III Krzywousty]]. W 1127 roku w katedrze odbyły się uroczystości odnalezienia i umieszczenia w niej głowy św. Wojciecha<ref name="Gniezno" />. Około 1175 roku ufundowano [[Brązy|brązowe]] [[Drzwi Gnieźnieńskie]]{{r|UM Gniezna}}. W 1177 roku odbył się wielki zjazd, na którym książę Wielkopolski [[Mieszko III Stary]] wystąpił jako „dux totius Poloniae”. W 1192 roku, katedra wraz z sąsiadującymi zabudowaniami uległa pożarowi. Przy odbudowie rozebrano m.in. aneks zakrystyjny między apsydą północną i południową ścianą prezbiterium, a w jego miejsce pojawiła się zbiorowa mogiła, tzw. ''grobowiec Pięciu
|
