Jan Zamoyski: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Konarski (dyskusja | edycje)
Linia 33:
[[Plik:Jan Zamoyski Hetman.jpg|thumb|240px|Hetman Jan Zamoyski na koniu]]
[[Plik:Jan Zamoyski Koniecznego.jpg|thumb|240px|Pomnik Jana Zamoyskiego w Zamościu]]
Jan Saryusz Zamoyski urodził się 19 marca 1542 roku w [[Skokówka|Skokówce]], a jego rodzicami byli Stanisław, kasztelan chełmski i Anna Herburtówna z Miżyńca. W [[1551]] ojciec Zamoyskiego przyjął wyznanie [[kalwinizm|kalwińskie]]. Kalwinem był także jego stryj Florian. Pierwsze nauki Jan odebrał w [[Krasnystaw|Krasnymstawie]], a następnie został wysłany na studia do [[Paryż]]a<ref>Studia Zamoyskiego w Paryżu podaje w wątpliwość [[Stanisław Grzybowski (historyk)|St. Grzybowski]], ''Jan Zamoyski'', Warszawa 1994, s. 15-17.</ref>, skąd po kilku latach przeniósł się do [[Strasburg]]a, a następnie do [[Padwa|Padwy]], gdzie przeszedł na [[katolicyzm]]. W [[1563]] został wybrany rektorem [[Uniwersytet w Padwie|akademii padewskiej]]. Tam też napisał po łacinie swe dzieło ''De Senatu Romano Libri II'' ("O Senacie Rzymskim Księgi Dwie), broszurę o starożytnym [[Rzym]]ie, w której doszukiwał się odniesień zasad konstytucyjnych [[Republika rzymska|republiki rzymskiej]] do [[Korona Królestwa Polskiego|Korony Królestwa Polskiego]]<ref>Nierówność poszczególnych fragmentów tego dzieła nasunęła podejrzenia, iż Zamoyski nie jedynym jego autorem. Prawdopodobnie pisał ten utwór pod kierunkiem Sygoniusza, zob. S. Grzybowski, ''Jan Zamoyski'', Warszawa 1994, s. 26; S. Leśniewski, ''Jan Zamoyski'', Warszawa 2008, s. 13.</ref>. Od początku studiów poważnie interesował się [[Polityka|polityką]]. Po powrocie do kraju został mianowany sekretarzem króla [[Zygmunt II August|Zygmunta II Augusta]]. W ostatnich latach jego panowania uczestniczył w porządkowaniu archiwum koronnego na Wawelu.
 
{{fakt|data=2014-01|Niektórzy historycy przypisują Zamoyskiemu, po wygaśnięciu [[Dynastia|dynastii]] [[Jagiellonowie|Jagiellonów]] w [[1572]], ogromny wpływ na ustanowienie w Rzeczypospolitej [[wolna elekcja|elekcji]] ''[[elekcja viritim|viritim]]'', tj. wyboru króla przez ogół szlachty.}} Jest to jednak opinia przesadzona i niewątpliwie inspirowana relacją nadwornego kronikarza Zamoyskiego, [[Reinhold Heidenstein|Reinholda Heidensteina]], co do którego wiarygodności można mieć wiele zastrzeżeń. Był ponoć przyjacielem [[Mikołaj Sienicki|Mikołaja Sienickiego]] i [[Hieronim Ossoliński|Hieronima Ossolińskiego]]. Podpisał [[konfederacja warszawska (1573)|konfederację warszawską 1573 roku]]<ref>Włodzimierz Budka, Kto podpisał konfederację warszawską 1573 R.?, w: Reformacja w Polsce. R.1 1921 nr 4, s. 319.</ref>.
Linia 49:
W latach [[1600]]-[[1601]] brał udział w [[Wojna polsko-szwedzka 1600-1611|wojnie przeciwko najazdowi szwedzkiemu]], dowodząc siłami polskimi w bitwach o [[Inflanty]]. W roku 1600 odbił z rąk Szwedów kilka zamków warownych, rok później [[Oblężenie Wolmaru|zdobył Wolmar]] i [[Oblężenie Fellina|Fellin]], a w roku 1602 [[Oblężenie Białego Kamienia|Biały Kamień]]. Kampania ta była dla niego zbyt surowa, dlatego w [[1602]] r. zrezygnował z dowództwa. W literaturze historycznej ([[Stanisław Herbst|St. Herbst]]) krytykowany jest za mało energiczne i schematyczne (według wzorów batoriańskich) prowadzenie walk o Inflanty.
 
W [[1580]] r. założył miasto [[Zamość]].
W [[1580]] r. założył miasto [[Zamość]]. W ciągu swojego życia zdążył bardzo się wzbogacić. Pozostawił swojemu spadkobiercy 11 miast i ponad 200 wsi oraz jako dzierżawca [[Królewszczyzna|dóbr królewskich]] 12 miast i 612 wsi<ref>F. Smoter [http://psp-janow.internetdsl.pl/doc/PSPzOI-Jan_Zamoyski.pdf Zamość - Jan Zamoyski] [dostęp 2016-12-03]</ref>. Jego roczny dochód szacowany był na 200 000 złotych. W [[1589]] r., w celu utrzymania pozycji rodu i zapobieżenia rozdrobnieniu majątku, utworzył [[Ordynacja Zamojska|Ordynację Zamojską]], którą zarządzało po nim kolejno piętnastu ordynatów i która przetrwała do [[1944]] r. W [[1595]] r. ufundował [[Akademia Zamojska|Akademię Zamojską]]. Posiadał własne wojsko, w skład którego wchodziło 4000 piechoty (głównie piechoty węgierskiej) oraz 2000 jazdy.
 
== Majątek ==
W [[1580]] r. założył miasto [[Zamość]]. W ciągu swojego życia zdążył bardzo się wzbogacić. Pozostawił swojemu spadkobiercy 11 miast i ponad 200 wsi oraz jako dzierżawca [[Królewszczyzna|dóbr królewskich]] 12 miast i 612 wsi<ref>F. Smoter [http://psp-janow.internetdsl.pl/doc/PSPzOI-Jan_Zamoyski.pdf Zamość - Jan Zamoyski] [dostęp 2016-12-03]</ref>. Jego roczny dochód szacowany był na 200 000 złotych. W [[1589]] r., w celu utrzymania pozycji rodu i zapobieżenia rozdrobnieniu majątku, utworzył [[Ordynacja Zamojska|Ordynację Zamojską]], którą zarządzało po nim kolejno piętnastu ordynatów i która przetrwała do [[1944]] r. W [[1595]] r. ufundował [[Akademia Zamojska|Akademię Zamojską]]. Posiadał własne wojsko, w skład którego wchodziło 4000 piechoty (głównie piechoty węgierskiej) oraz 2000 jazdy.
 
== Stosunek do religii ==
Jan Zamoyski patrzył na sprawy religii bardziej poprzez sprawy polityki niż teologii. Jego ojciec i stryj byli kalwinami, a sam porzucił kalwinizm na rzecz katolicyzmu dopiero na studiach w Padwie. Obie żony Jana Zamoyskiego były protestantkami. Ponadto Jan wydał przyrodnią siostrę Zofię za kalwinistę [[Łukasz Działyński|Łukasza Działyńskiego]], a siostrzenicę Annę Oleśnicką za luteranina [[Jan Dulski|Jana Dulskiego]]. Wielu protestantów przebywało tez na jego dworze i mimo że nie mogli osiedlać się w Zamościu, to cieszyli się swobodą religijną w jego Ordynacji. Kanclerz był też jednym z twórców Unii brzeskiej i był przychylnie nastawiony do kościołów wschodnich, czemu dał wyraz pozwalając się osiedlać w Zamościu Ormianom i Grekom. Jan Zamoyski nie lubił ostentacyjnej pobożności, czemu dał wyraz zalecając by na jego nagrobku nie było żadnych symboli religijnych.
 
== Twórczość ==