Wikipedia

Jan Karol Chodkiewicz: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Życiorys: drobne merytoryczne
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Życiorys: drobne merytoryczne, źródła/przypisy
Linia 33:
Wnuk [[Hieronim Chodkiewicz|Hieronima]], [[kasztelan]]a [[Wilno|wileńskiego]], syn [[marszałek wielki litewski|marszałka wielkiego litewskiego]] i kasztelana wileńskiego [[Jan Hieronimowicz Chodkiewicz|Jana Hieronimowicza]] oraz wojewodzianki krakowskiej [[Krystyna Zborowska|Krystyny Zborowskiej]] herbu Jastrzębiec (siostry straconego [[Samuel Zborowski|Samuela Zborowskiego]]).
 
Zdobywał wykształcenie w latach 1573-1579 na prowadzonej przez jezuitów [[Uniwersytet Wileński|Akademii Wileńskiej]]. Zyskał samodzielność po śmierci ojca w 1579 roku<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Henryk (1936-) Wisner, Henryk (1936-) Wisner |tytuł = Rzeczpospolita Wazów. [1], Czasy Zygmunta III i Władysława IV |data = 2002 |data dostępu = 2019-03-08 |isbn = 9788388973352 |wydawca = Instytut Historii PAN |url = http://rcin.org.pl/ihpan/dlibra/docmetadata?id=63801&from=publication&fbclid=IwAR1oVPcTS3sKKDRIHYVlqUMY9HOpKAvQokly2gn-542Rz7-G-O2RQ-DldRc}}</ref>. W latach 1586–1589 studiował wraz z bratem [[Aleksander Chodkiewicz (wojewoda trocki)|Aleksandrem]] filozofię i prawo w [[jezuici|jezuickiej]] akademii w [[Ingolstadt]]. Później, przez Augsburg i Weronę, bracia ruszyli do Padwy i Wenecji<ref name=":0" />. Jan Karol odwiedził [[Malta|Maltę]]. Na Litwę obaj wrócili w roku 1590, już po śmierci matki.
 
=== Rodzina ===
W [[Jarosław (województwo podkarpackie)|Jarosławiu]] 28 listopada 1620 wziął ślub z księżną [[Anna Alojza Chodkiewicz|Anną Alojzą Ostrogską]], córką Aleksandra i Anny Zofii Kostczanki, [[Dąbrowa (herb szlachecki)|herbu Dąbrowa]].
W 1593 Jan Karol Chodkiewicz ożenił się z Zofią Mielecką Olelkowiczową, wdową po księciu słuckim Siemionie Olelkowiczu. Ze związku tego urodziła się w 1604 roku Anna (wydana za marszałka nadwornego litewskiego [[Jan Stanisław Sapieha|Jana Stanisława Sapiehę]]). Obaj synowie umarli, pierworodny Hieronim Chryzostom w 1613, mając lat szesnaście, drugi w 1606, w niemowlęctwie. Jego żona Zofia zmarła w 1619 roku. Myśląc o przedłużeniu rodu, w [[Jarosław (województwo podkarpackie)|Jarosławiu]] 28 listopada 1620 wziął ślub z młodszą o 40 lat księżną [[Anna Alojza Chodkiewicz|Anną Alojzą Ostrogską]], z którą jednak nie miał potomstwa<ref name=":0" />.
 
=== Wojny kozackie i mołdawskie ===
Swoją karierę wojskową rozpoczął w 1596 od udziału pod wodzą [[Stanisław Żółkiewski|Stanisława Żółkiewskiego]] w tłumieniu [[Powstanie Nalewajki|powstania Nalewajki]], który wraz z [[kozacy|wojskiem kozackim]] pustoszył miasta na wschodnich ziemiach [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. W tym samym roku otrzymał pierwszy urząd podczaszego litewskiego<ref name=":0" />. W 1599 został wybrany przez szlachtę starostą generalnym żmudzkim,<ref name=":0" />. W rok1600 późniejroku wziął udział w [[Bitwa pod Bukowem|zwycięskiej wyprawie]] [[hetman wielki koronny|hetmana wielkiego koronnego]] [[Jan Zamoyski|Jana Zamoyskiego]] na [[Wołoszczyzna|Wołoszczyznę]].
 
=== Wojna inflancka ===
W 1600kwietniu został1601 roku Zygmunt III Waza mianował go „pułkownikiem albo porucznikiem hetmańskim” (a więc [[hetman polny litewski|hetmanem polnym litewskim]]), idzięki podczemu wodzązyskał dowództwo nad wojskiem operującym w Inflantach, ale tylko podczas nieobecności [[hetman wielki litewski|hetmana wielkiego]] [[Krzysztof Radziwiłł Piorun|Krzysztofa "Pioruna" Radziwiłła]], wziąłz udziałktórym wChodkiewicz wojniebył [[Inflanty|inflanckiej]]skonfliktowany<ref name=":0" />. W 1601 dowodził w zwycięskiej bitwie nad armię szwedzką w [[bitwa pod Kokenhausen|pod Kokenhausen]]. W październiku 1602 objął po Zamojskim naczelne dowództwo w [[Inflanty|Inflantach]]: odebrał Szwedom [[Tartu|Dorpat]] (9–13 kwietnia 1603) i obronił [[Ryga|Rygę]]. 6 sierpnia 1603 roku, Zygmunt III Waza oficjalnie wydał uniwersał, w którym ogłosił o oddaniu mu dowództwa<ref name=":0" />. 23 września 1604 odniósł zwycięstwo w [[bitwa pod Białym Kamieniem|bitwie pod Białym Kamieniem]], gdzie dowodząc oddziałem w sile 2 tys. ludzi pobił siedmiotysięczną armię szwedzką - straty po stronie szwedzkiej wynosiły 3 tys., przy 150 stratach własnych.
 
W 1605 odniósł kolejne zwycięstwo nad Szwedami w [[bitwa pod Kircholmem|bitwie pod Kircholmem]]. Jego czterotysięczny oddział pobił czternastotysięczny korpus szwedzki, 9 tys. żołnierzy przeciwnika poniosło śmierć; zdobyto 60 nieprzyjacielskich sztandarów i 12 dział. Zwycięstwo to rozsławiło imię Chodkiewicza w całym ówczesnym świecie. Gratulacje przysłali mu m.in. [[papież]] [[Paweł V]], [[Władcy Niemiec|cesarz]] [[Rudolf II Habsburg]], [[Władcy Anglii|król Anglii]] [[Jakub I Stuart]], [[Władcy Turcji|sułtan]] [[Ahmed I]] i [[szach (władca)|szach]] [[Iran|perski]] [[Abbas I Wielki]]. [[Sejmiki ziemskie]] [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]] uchwalały vota, żądając od króla [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III]] wynagrodzenia trudów wielkiego wodza. Wkrótce też król przyznał mu buławę wielką litewską (choć jest możliwe, że otrzymał ją jeszcze przed tym zwycięstwem) i liczne nadania ziemskie.
 
W czasie wojny o [[Inflanty]] Chodkiewicz dał się poznać jako znakomity strateg i mistrz taktyki, szczególnie umiejętnie potrafiący operować formacjami [[husaria|husarii]]. Jesienią 1606 roku musiał opuścić Inflanty, rzucającponieważ jewojsko rozeszło się, nagdy wroganie wotrzymało przełomowympieniędzy<ref momenciename=":0" bitwy/>.
 
=== Rokosz sandomierski i ponowne walki ze Szwedami ===
W 1607, odwołanyOdwołany z inflanckiego teatru działań, w 1607 roku zajął się tłumieniem [[rokosz Zebrzydowskiego|rokoszu sandomierskiego]]. W Wielkim Księstwie Litewskim jego wojsko zniosło oddziały rokoszan, sformowane przez wroga Chodkiewiczów, [[kasztelan]]a [[Wilno|wileńskiego]] [[Janusz Radziwiłł (kasztelan wileński)|Janusza Radziwiłła]]. 6 lipca 1607, dowodząc prawym skrzydłem królewskim pokonał rokoszan w [[bitwa pod Guzowem|bitwie pod Guzowem]], jednak odmówił pościgu za pokonanymi. Tłumaczył to tym, że pełne zwycięstwo może osłabić siłę starych rodów litewskich. Jak później pisał, ''„dawno Polacy na tym są, aby nas, wielkie familie w Litwie, powaśniwszy do zniszczenia przywiedli, aby tak snadnie (łatwo) mogli według myśli Litwą kierować”''<ref name=":0" />. W 1608 doprowadził do podpisania zawieszenia broni ze Szwedami. Jednak już wkrótce, gdy Szwedzi zerwali rozejm i wznowili walkę (1609) został zmuszony ponownie odbijać z rąk szwedzkich [[Parnawa|Parnawę]] (z braku piechoty, w trzaskającym mrozie własnym przykładem skłonił husarię do szturmu na zamek) i [[Dyjament]]. W roku 1611 upoważniony przez Zygmunta III zawarł ze Szwedami rozejm<ref name=":0" />.
 
=== Wojna moskiewska ===
WMimo że w 1604 roku był przeciwnikiem popierania Dymitra Samozwańca, w czasie [[Wojna polsko-rosyjska (1609–1618)|wojny polsko-rosyjskiej]] stanął na czele wyprawy na [[Moskwa|Moskwę]]. 10 września 1611 pospieszył z [[bitwa pod Moskwą (1611)|nieudaną odsieczą]] oblężonej polskiej załodze [[Kreml moskiewski|moskiewskiego Kremla]], ścierając się z powstańcami rosyjskimimoskiewskimi. Druga [[bitwa pod Moskwą (1612)|próba odsieczy]] w 1612 też nie zakończyła się powodzeniem. W latach 1613–1615 przeprowadzał działania osłonowe [[Smoleńsk]]a, dzięki czemu to miasto pozostało w granicach [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]]. W roku 1615 wraz z innymi wyznaczonymi przez sejm komisarzami uczestniczył pod Smoleńskiem w rokowaniach z przedstawicielami Moskwy. W 1617 został wodzem naczelnym wyprawy [[Władysław IV Waza|królewicza Władysława]], która zamierzała odbić Moskwę. 11 października 1617 Chodkiewicz zdobył [[Dorogobuż|Dorohobuż]], na leże zimowe zapadł w [[Wiaźma|Wiaźmie]]. W [[Tuszyn]]ie jego wojska zasiliło 20 000 kozaków pod wodzą hetmana [[Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny|Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego]]. Jednak pomimo ponawianych prób zdobycia stolicy [[Rosja|Rosji]] wyprawa zakończyła się niepowodzeniem (nieudany nocny szturm 10/11 października 1618). W 1617 roku po zawarciu [[Rozejm w Dywilinie|rozejmu w Dywlinie]] Chodkiewicz zaczął porządkować sprawy rodzinne<ref name=":0" />.
 
=== Obrona Chocimia i śmierć ===▼
11 października 1617 Chodkiewicz zdobył [[Dorogobuż|Dorohobuż]], na leże zimowe zapadł w [[Wiaźma|Wiaźmie]]. W [[Tuszyn]]ie jego wojska zasiliło 20 000 kozaków pod wodzą hetmana [[Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny|Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego]]. Jednak pomimo ponawianych prób zdobycia stolicy [[Rosja|Rosji]] wyprawa zakończyła się niepowodzeniem (nieudany nocny szturm 10/11 października 1618).
Na polecenie króla został mianowany dowódcą połączonych wojsk polskich, litewskich i kozackich w czasie [[Bitwa pod Chocimiem (1621)|obrony Chocimia]] przed [[Turcja|Turkami]] w roku 1621. Zmarł w oblężonym przez Turków obozie pod [[Chocim]]iem. Ciało hetmana po obronie obozu pod Chocimiem złożono w [[Kamieniec Podolski|Kamieńcu Podolskim]]. Pogrzeb odbył się w [[Ostróg (miasto)|Ostrogu]] czyli w dobrach jego młodej żony. Wybór miejsca był złamaniem woli hetmana, który chciał być pochowany w Kretyndze, gdzie spoczywało ciało pierwszej żony. W 1637 roku trumnę przeniesiono do grobowca w kaplicy jezuickiej w Ostrogu. Po wybuchu powstania kozackiego w 1648 roku przewieziono ją do Wołczewa, skąd powróciła w 1654. W 1722 roku przeniesiono ją do kościoła jezuitów w Ostrogu<ref name=":0" />.
 
▲=== Obrona Chocimia ===
Był także dowódcą połączonych wojsk polskich i litewskich w czasie [[Bitwa pod Chocimiem (1621)|obrony Chocimia]] przed [[Turcja|Turkami]] w roku 1621. Zmarł w oblężonym przez Turków obozie pod [[Chocim]]iem.
 
=== Gospodarka i mecenat ===
Był świetnym administratorem odziedziczonych lub powierzonych sobie dóbr. Wznosił liczne zamkifortyfikacje, obwarowywał miasta, fundował kościoły i klasztory. W 1609 roku w [[Kretynga|Kretyndze]] zbudowałufundował [[Kościół Zwiastowania Najświętszej Marii Panny w Kretyndze|kościół i klasztor bernardynów]], wgdzie 1602chciał ufortyfikowałbyć [[Lachowicze]]. Zbudował warownię w [[Bychów|Bychowie]]pochowany. W [[Kroże|Krożach]] ufundował w 16141620 roku kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i kolegium jezuickie,. wW [[Nieśwież]]u ufundował kościół jezuickijezuitów pod wezwaniem św. Michała,. wW [[Szkudy|Szkudach]] zbudowałufundował kościół św. Trójcy i szkołę dla jezuitów.
 
=== Fortyfikator ===
W 1602 ufortyfikował [[Lachowicze]] oraz zbudował twierdzę w [[Bychów|Bychowie]].
 
=== Oceny u współczesnych ===
Jan Lipski, przemawiając z okazji śmierci króla, wspominając odniesione za jego panowania zwycięstwa, powie o kircholmskim, że było drugimi Kannami, albo Grunwaldem. [[Maciej Kazimierz Sarbiewski]], pisząc o zwycięskim wodzu, nazwie go litewskim Achillesem<ref name=":0" />.
<br />
 
=== Patron ===
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Karol_Chodkiewicz”