Grodno: Różnice pomiędzy wersjami

'''Grodno''' ([[biał.]] ''Го́радня, Гро́дна'', wymowa ''Horadnia'', ''Hrodna'', [[lit.]] ''Gardinas''), miasto obwodowe na [[Białoruś|Białorusi]] (do [[1939]] powiatowe w [[Województwo białostockie (II Rzeczpospolita)| województwie białostockim]]), nad [[Niemen|Niemnem]], w pobliżu granicy z [[Polska|Polską]], 317 000 mieszkańców ([[2005]], Polacy stanowią 24,8% populacji); ośrodek przemysłowy; [[port lotniczy]], [[węzeł kolejowy]] i drogowy, przystań rzeczna; [[uniwersytet]] (od [[1978]]), polski [[konsulat (dyplomacja)|konsulat]] generalny. Nazwa miasta pochodzi prawdopodobnie od słowa gród, horod lub gartas.

Grodno - wzmiankowane po raz pierwszy w [[11271128]], w ruskiej kronice ''[[Powieść minionych lat|Powieść lat minionych]]'' jako miejsce, którym władał książę [[Wsiewłod Daniłowicz]]. Stanowiło kulturowe, handlowe i przemysłowe centrum [[Ruś Czarna|Czarnej Rusi]], leżąc na ważnym szlaku handlowym biegnącym na Mazowsze. W [[XII wiek]]u zostało opanowane przez [[Litwini|Litwinów]], natomiast w poł. [[XIII wiek]]u przez księcia halicko-włodzimierskiego [[Daniel Halicki|Daniela Romanowicza]].

W latach 1240-80 rozgorzały walki o tereny na których leżał gród pomiędzy Litwinami i książętami ruskimi. W [[1270]] roku Grodno opanował książę litewski [[Trojden (wielki książę litewski)|Trojden]]. Rządzili w nim też [[Erdzwiłł]], [[Witenes]], a także nietrwale [[Daniel Romanowicz]] i jego syn. W 1283 rozpoczęły sie najazdy krzyżackie, które nękały Grodzieńszczyznę aż do Bitwy pod Grunwaldem w 1410 r.

====XIV wiek====
W [[1376]] Grodno weszło ponownie w skład [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. W tym czasie istniał w Grodnie drewniany gród z kamiennym stołpem-wieżą, który atakowany był w czasie wojny [[Witold (wielki książę litewski)|Witolda]] z [[Władysław Jagiełło|Jagiełłą]] w [[1382]], [[1389]], [[1390]], a przez [[zakon krzyżacki]] w latach [[1284]], [[1295]], [[1306]], [[1311]], [[1312]], [[1328]], [[1363]], [[1373]], [[1375]], [[1377]], [[1392]]. Krzyżacy pod dowództwem [[Konrad Wallenrod|Konrada Wallenroda]] zdobyli go w końcu w [[1393]]. W tym roku Grodno stało się siedzibą księcia Witolda, na którego rozkaz w [[1398]] r. wybudowano murowany gotycki zamek. W [[1391]] otrzymało niepełne [[prawo magdeburskie]] i zostało jednym z głównych miast Księstwa.

W 1413 roku miasto zostało włączone do [[województwo trockie|województwa trockiego]] jako miasto powiatowe. [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierz Jagiellończyk]] jako wielki książę litewski potwierdziłrozszerzył w [[1444]] prawa miejskie Grodna, nadając miastu herb w postaci jelenia św. Huberta z krzyżem pomiędzy rogami. W tym czasie radą miejską kierowało na zmianę dwóch burmistrzów prawosławny i katolicki. Miasto uzyskało też prawo organizowania trzech tygodniowych jarmarków w dniu 3 maja, 13 lipca i 30 listopada. Na zamku w Grodnie, Kazimierz Jagiellończyk zgodził się przyjąć koronę polską od rycerstwa małopolskiego. Na tym samym zamku zmarł w [[1492]] r. Na zamku w Grodnie mieszkał i zmarł w [[1483]] syn króla Kazimierza - [[Święty Kazimierz|św. Kazimierz]].

KrólPanowanie króla [[Stefan Batory|Stefana Batorego]] było określane jako ''"złote lata"'' miasta. Król bardzo lubił Grodno i mieszkał na zamku wiele lat. Ufundował kolegium jezuitów, przyjmował w mieście poselstwa, zwoływał w nim radę senatu. Za jego panowania zamek ok. [[1580]] r. przebudowano w stylu renesansowym pod kierownictwem architekta [[Scoto z Parmy]]. Grodno stało się kwaterą główną króla w czasie [[wojna polsko-rosyjska 1577-1582|wojny polsko-rosyjskiej 1577-1582]]. Władca ten zmarł na zamku w Grodnie [[12 grudnia]] w [[1586]] roku. Po [[unia brzeska|unii brzeskiej]] w mieście założono klasztory [[dominikanie|dominikanów]], [[franciszkanie|franciszkanów]], [[jezuici|jezuitów]], [[bernardyni|bernardynów]], [[karmelici|karmelitów]] i [[brygidki|brygidek]].

W czasie [[wojna polsko-rosyjska 1654-1667|wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667]]Grodno w [[1655]] r. zajęły i zniszczyły wojska [[Rosja|rosyjskie]] pod dowództwem [[Iwan Chowański|Iwana Chowańskiego]]. W [[1657]] w czasie [[Wojna rosyjsko-szwedzka (1656-1658)|wojny rosyjsko-szwedzkiej 1656-1658]] miasto zdobyli [[Szwedzi]]. Po zakończeniu działań wojennych [[kanclerz wielki litewski]] [[Krzysztof Zygmunt Pac|Krzysztof Pac]] odbudował zamek na siedzibę Sejmu i Senatu., Zponieważ woliSejm [[Janw III1673 Sobieski|Janaroku IIIuchwalił, Sobieskiego]],że co trzeci [[sejm walny]] Rzeczypospolitej od roku [[1678]] r. będzie odbywał się w Grodnie (poza sejmem konwokacyjnym, zyskałoelekcyjnym onoi koronacyjnym). Miasto tym samym zyskało nieoficjalnie status ''trzeciej stolicy Rzeczypospolitej''. Spowodowało to powstanie w mieście i okolicach wielu pałaców i dworów szlacheckich.

W 1705 roku w mieście spotkali się król [[August II Mocny]] i władca Rosji [[Piotr I]]. Podczas [[III wojna północna|III wojny północnej]], w [[1708]] r. Grodno zniszczyli [[Szwedzi]] i od tego momentu zamek już nie odzyskał świetności. OdByły [[1770]]to [[podskarbitakże wielkiczasy litewski]]ogromnych [[Antonirabunków Tyzenhaus]]i otworzyłkontrybucji wdokonanych mieścieprzez szeregwojska manufakturrosyjskie. WSpokojniejsze [[1775]]czasy utworzonanastały zostałapo akademia[[Konfederacja medyczna,tarnogrodzka|konfederacji tarnogrodzkiej]] w tym1715 teżr. czasiei utworzono[[Sejm pierwszyniemy|"sejmie niemym"]] w mieście1717 teatrr. OdbywałyW się1718 turoku, sejmykról August Rzeczypospolitej,II wMocny tymdo niesławnyGrodna [[sejmzwołał grodzieński]]po zprzerwie [[1793]] rsejm., któryNastępne zatwierdziłodbyły [[IIsię rozbiórw Polski]].latach W1726, Grodnie1729, zamieszkanym1730. wówczasW głównieczasach przezpanowania ludnośćkróla polskąAugusta iIII żydowskąSasa, znajdowałana sięobrady rezydencjaparlamentu królewska,zaczęto zbudować którejnowy gościnypałac korzystałkrólewski często(Dolny [[StanisławZamek), Augustjednak Poniatowski]].sejmy Podzwołano koniec [[XVIII]]tylko w. wroku Grodnie1744 byłoi 91752. kościołówW itym klasztorówczasie rzymskokatolickichw imieście dwiedziałało cerkwie14 zcechów klasztorami unickierzemieśliczych.

W 1907 roku zainstalowano pierwsze telefony. W 1909 roku powstał most żelazny przez Niemen, a w 1912 roku miasto zelektryfikowano. W okresie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] miasto było okupowane przez Niemców, którzy rozgrabiliwkroczyli do miasta 3 września 1915 roku, grabiąc przy okazji bibliotekę dominikańską. W dniu 10 kwietnia 1919 roku władze Rzeczpospolitej przejęły władzę w mieście, jednak już w [[1920]] dwukrotnie stało się areną działań zbrojnych, jako ważny węzeł komunikacyjny na froncie polsko-bolszewickim. Dziesięciotygodniowa okupacja bolszewicka boleśnie zapisała się w pamięci Grodnian. W 1920 na mocy [[traktat ryski|traktatu ryskiego]], Grodno stało się oficjalnie częścią [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]]. Administracyjna i gospodarcza rola miasta uległa wówczas degradacji na korzyść sąsiedniego [[Białystok|Białegostoku]] (tam przeniesiono m.in. siedzibę [[województwo białostockie|województwa]]). Przedwojenne Grodno było siedzibą władz powiatowych. Liczyło bliskoprawie 60 tysięcy mieszkańców, wśród których przeważali Polacy (60%) i Żydzi (37%), przy nieznacznym udziale procentowym Litwinów i Białorusinów (3%). Powstały Kresowa Fabryka Rowerów i Motocykli "Niemen", Zakłady Graficzne, Fabryka Wyrobów Introligatorskich, browary Margolisa, Słuckiego, Dojlidy. Jako ważny ośrodek kultury polskiej na Kresach, Grodno szczyciło się szeregiem szkół i bibliotek,. Miasto miało także dwa muzeastałe (historyczneteatry oraz Muzeum Przyrodnicze i przyrodnicze)Muzeum orazHistoryczne, dwaktóre stałezałożył teatry[[Józef Jodkowski]]. W mieście działało harcerstwo. Powstał także harcerstwoogród zoologiczny.

[[20 września]] [[1939]] do Grodna wtargnęły kolumny czołgów [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]], próbując zdobyć miasto z marszu, rozpoczęła się [[Obrona Grodna 1939|obrona Grodna]]. Polscy żołnierze, kórymi dowodził gen. [[Józef Olszyna-Wilczyński]] wspomagani przez cywilnych ochotników, m.in. harcerzy grodzieńskich, walczyli z przeważającymi siłami wroga aż do wieczora [[21 września]]. Po upadku miasta, Rosjanie dokonali bez sądu egzekucji około 300 obrońców w tym szkolnej młodzieży. Od 22 września – na mocy [[pakt Ribbentrop-Mołotow|paktu Ribbentrop-Mołotow]] Grodno pozostawało pod okupacją sowiecką, włączone do [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|sowieckiej Białorusi]] jako siedziba obwodu. W latach [[1941]]-[[1944]] miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką, podczas której wymordowano Żydów, umieszczając ich wcześniej w dwóch gettach. Nadzieje na ponowne przyłączenie Grodna do [[Polska|Polski]] spełzły na niczym, miasto stało się w lipcu [[1944]] ponownie częścią [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] i pozostało nią aż do jego rozwiązania w [[1991]]. W 1961 roku władze komunistyczne kazały wysadzić najstarszy kościół miasta, tzw. Farę Witoldową. Obecnie miasto znajduje się w składzie Republiki Białorusi.