Komes: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
przeredagowanie z integracją
Linia 1:
'''Komes''' także palatyn - ([[łacina|łac.]] ''comes'' lub ''comes palatinus' ) pierwotnie dostojnik, w okresie cesarstwaCesarstwa rzymskiego dostojnik w skupiający władzę administracyjną i wojskową wyznaczonego okręgu.
{{Integruj|komes nadworny}}
 
W średniowiecznej Europie zachodniej - zwierzchnik hrabstwa (okręgu). Z czasem tytuł comesa przerodził się w Europie w dziedziczny arystokratyczny [[tytuły szlacheckie|tytuł]] [[hrabia|hrabiego]].
'''Komes''' - ([[łacina|łac.]] ''comes'') pierwotnie dostojnik w okresie cesarstwa rzymskiego skupiający władzę administracyjną i wojskową wyznaczonego okręgu.
 
== Komes w Polsce ==
W Europie zachodniej - [[hrabia]], czyli zwierzchnik hrabstwa (okręgu). W Polsce tytuł panów lennych w okresie [[feudalizm|feudalnym]] (możnowładców). W pewnym okresie historycznym odpowiednikiem polskim tej nazwy był też prawdopodobnie [[żupan (urząd)|żupan]], u niektórych Słowian, na Węgrzech i w Rumunii naczelnik okręgu ([[komitat|komitatu]]) czyli hrabstwa.
W Polsce nazwa komes/palatyn w dokumentach pojawia się w XII wieku wskutek przejmowania tamtejszych zwyczajów i tytulatury. Kontakt z Zachodem dotyczył przede wszystkim rodziny książęcej i najbliższych jej współpracowników. Pierwotnie komesami nazywano panów lennych (możnowładców) , w okresie [[feudalizm|feudalnym]] zarządców okręgów grodowych. Jako urzędnicy królewscy zarządzali grodemm, pilnowali poboru podatków, na swoim terenie sprawowali władzę sądowniczą i dowodzili wojskiem. Z racji położenia okręgu komesi nie byli równi sobie - komesi stolicy i obszarów bardziej strategicznych zazwyczaj byli wybierani spośród bardziej zufanych ludzi i mieli częstszy kontakt z władcą. Częściej też ruszali na wojnę a z różnych przyczyn nie idąc sami musieli wyznaczać zastępcę do spraw wojennych. Z nich można wywodzić funkcję[[wojewoda|wojewody]].
Funkcja komesa czesto była dziedziczona a po jej zakończeniu (np. nie było potomka męskiego) tytuł pozostawał i stawał się dziedziczny, w efekcie pojawili się komesi tytularni. Przedniejsi z możnowładców, czując się im równymi z racji majątku, również przyjmowali tytuł komesa mimo, że nie było to związane ze sprawowaniem zarządu okręgu, tak jak wciąż miało to miejsce w Europie zachodniej. Jak podaje profesor [[Juliusz Bardach|Bardach]]: była to grupa zamknięta i przynalężność so niej wynikała w zasadzie z tytułu urodzenia, a więc była dziedziczna. Na tej drodze pojawiły się również inne tytuły. Kres rozwarstwieniu szlachty i tytułomanii starała się położyć późniejsza polityka społeczna książąt piastowskich, a formalnie przypieczętowała konstytucja [[1638]] roku, która zakazywała używania w Polsce wszelkich tytułów - z wyjątkiem enumeratywnie wymienionych tytułów [[książę|książęcych]] rodzin pochodzących z Wielkiego Księstwa Litewskiego ([[książę|kniaziów]]). Mimo to wiele rodzin arystokratycznych mogących się poszczycić pochodzeniem od wczesnośredniowiecznego możnowładztwa nawiązywało i nawiązuje do komesowskiej genezy swego [[ród|rodu]].
Zarządcy zamków książęcych lub królewskich w szczególnie ważnych miastach, często używali tytułu komesa nadwornego. Pełnili te same funkcje co inni na mniejszym obszarze i pod okiem księcia więc przede wszystkim musieli dbać o bezpieczeństwo i wygodę panujacego. W tłumaczeniach łacińskie słowa comes palatinus zazwyczaj zastępowane są zwrotami: komes wrocławski, komes krakowski itp. Z czasem, w miarę rozwoju hierarchii dworskiej, funkcja uległa przeksztłceniu, na Zachodzie w sędziego pełnomocnika władcy (Zobacz: [[palatyn (tytuł)]]) w Polsce w [[Podkomorzy nadworny|podkomorzego]].
 
W pewnym okresie, w południowo-wschodniej Polsce, na Węgrzech, w Rumunii funkcję naczelnika okręgu zwanego wtedy [[komitat|komitatatem]] pełnił [[żupan (urząd)|żupan]]
Z czasem tytuł comesa przerodził się w Europie w dziedziczny arystokratyczny [[tytuły szlacheckie|tytuł]] [[hrabia|hrabiego]].
 
==Terminologia==
== Komes w Polsce ==
*Należy odróżnić komesów od [[baron]]ów (barones). Tym drugim terminem w Polsce określano radę książęcą i wyższych urzędników - przeciwnie do praktyki w Europie zachodniej, gdzie baronami określano alodialnych panów (np. niemieccy [[Freiherr]]). W Polsce, formalnie rzecz biorąc, każdy szlachcic miał rangę barona.
W średniowiecznej Polsce wykształciła się warstwa możnowładcza skupiająca w swych rękach rozliczne urzędy i dobra ziemskie, będąca jakoby bezpośrednimi poddanymi władcy. Źródła pisane wieków średnich w Polsce wyróżniają wyraźnie dwie grupy [[rycerstwo|rycerstwa]] ([[szlachta|szlachty]]). Jedną z nich jest możnowładztwo (magnates, proceres), drugą jest ogół rycerstwa (milites). Przedniejsi z możnowładców wskutek kontaktów ze społeczeństwami z zachodu Europy nosili wzorem tamtejszych panów tytuły komesów (comes, comites) i nie było to związane ze sprawowaniem zarządu okręgu, jak miało to miejsce w Europie zachodniej. Jak podaje profesor [[Juliusz Bardach|Bardach]]: była to grupa zamknięta i należało się do niej w zasadzie z tytułu urodzenia, a więc dziedzicznie.
* W niektórych opracowaniach (tłumaczeniach z łaciny) wyraz comes przekładany jest jako [[książę]]. Jest to podobny błąd merytoryczny, jak przekładanie angielskiego tytułu [[earl]]a jako księcia, zamiast hrabiego.
Należy odróżnić komesów od [[baron]]ów (barones). Tym drugim terminem w Polsce określano radę książęcą i wyższych urzędników - przeciwnie do praktyki w Europie zachodniej, gdzie baronami określano alodialnych panów (np. niemieccy [[Freiherr]]).
*W [[Niemcy|Niemczech]] [[Palatyn_(tytuł)|palatyn]] (''Pfalzgraf'') z [[cesarz|cesarskiego]] urzędnika stał się stopniowo panem feudalnym o randze księcia. natomiast nadawany przez [[Stolica Apostolska|Stolicę Apostolską]] tytuł ''Comes Palatinus Lateraneum'' - jest powszechnie tłumaczony jako tytuł hrabiowski.
 
Kres rozwarstwieniu szlachty na komesów i ogół rycerstwa położyła późniejsza polityka społeczna książąt piastowskich, a formalnie przypieczętowała to konstytucja [[1638]] roku, która zakazywała używania w Polsce tytułów - z wyjątkiem enumeratywnie wymienionych tytułów [[książę|książęcych]] rodzin pochodzących z Wielkiego Księstwa Litewskiego ([[książę|kniaziów]]).
 
Mimo to wiele rodzin arystokratycznych mogących się poszczycić pochodzeniem od wczesnośredniowiecznego możnowładztwa nawiązywało i nawiązuje do komesowskiej genezy swego [[ród|rodu]].
 
W niektórych opracowaniach (tłumaczeniach z łaciny) wyraz comes przekładany jest jako [[książę]]. Jest to podobny błąd merytoryczny, jak przekładanie angielskiego tytułu [[earl]]a jako księcia, zamiast hrabiego.
 
Istniała też w średniowiecznej Polsce godność [[Komes_nadworny|palatyna]] (comes palatinus) odnosząca się do zarządcy dworu, sprawującego także pod nieobecność władcy (dzielnicowego księcia) funkcje sądownicze. W tłumaczeniach z łaciny zastępowana np. zwrotami: komes wrocławski, komes krakowski itp. Godność palatyna utożsamiano często z funkcją wojewody.
W [[Niemcy|Niemczech]] [[Palatyn_(tytuł)|palatyn]] (''Pfalzgraf'') z [[cesarz|cesarskiego]] urzędnika stał się stopniowo panem feudalnym o randze księcia.
Nadawany przez [[Stolica Apostolska|Stolicę Apostolską]] tytuł ''Comes Palatinus Lateraneum'' - jest powszechnie tłumaczony jako tytuł hrabiowski.
 
[[Kategoria:Tytuły szlacheckie]]
[[Kategoria:Historia prawa publicznego]]
 
[[en:Komes]]