W [[Polska|Polsce]] jest to najstarsza architektura, związana z początkami państwowości, stąd często jej surowsza i prostsza forma - przeważnie spotykamy u nas małe [[kościół salowy|kościoły salowe]] kryte stropem, z prosto zamkniętym [[prezbiterium]]. Architektura romańska w Polsce kształtowała się pod wpływami niemieckimi i czeskimi.
Początek rozwoju sztuki romańskiej przypada na okres po restytucji monarchii przez [[Kazimierz I Odnowiciel|Kazimierza I Odnowiciela]] (1038–581038 – 58). W XI w. Powstały, zachowane w niewielkim stopniu, katedry: w [[Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu|Poznaniu]], [[katedra gnieźnieńska|II katedra w Gnieźnie]] i dwuchórowa [[Katedra na Wawelu|II katedra w Krakowie]], kościoły Benedyktynów w Tyńcu i Mogilnie, [[Kościół św. Andrzeja w Krakowie|kolegiata Św. Andrzeja w Krakowie]]. Jej moment szczytowy to [[XII wiek]], powstały wówczas kolegiaty w [[Kruszwica|Kruszwicy]], Opatowie, [[Tum (województwo łódzkie)|Tumie koło Łęczycy]], kościoły: Kanoników Regularnych w [[Czerwińsk nad Wisłą|Czerwińsku]] i Norbertanek w [[Strzelno|Strzelnie]], niewielkie kościoły możnowładcze z emporą po stronie zachodniej (Żarnów, Inowłódz); okres schyłkowy przypada na pierwszą połowę [[XIII wiek]]u. Największy rozmach miało budownictwo realizowane przez cystersów (Wąchock, Koprzywnica, [[Opactwo cystersów w Sulejowie|Sulejów]]) i odmienne stylistycznie na Śląsku (Trzebnica); w tym czasie powstały pierwsze budowle ceglane (kościół Św. Jakuba w [[Sandomierz]]u, [[Kościół św. Andrzeja w Szprotawie]]); najwybitniejsze dzieła rzeźbiarskie to dekoracja portalu w Czerwińsku, tympanony fundacyjne ze Strzelna, [[Wrocław]]ia i [[Trzebnica|Trzebnicy]], a przede wszystkim kolumny z kościoła Norbertanek w Strzelnie oraz brązowe [[Drzwi Gnieźnieńskie]]. Do unikatowych dzieł zaliczana jest ryta i impastowana [[płyta wiślicka|posadzka]] w krypcie [[Bazylika Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Wiślicy|kolegiaty wiślickiej]]. W dwóch polach otoczonych [[bordiura|bordiurą]] ozdobioną ornamentem o motywach roślinnych i zwierzęcych przedstawiono modlące się trzy postacie. W polu bliżej ołtarza przedstawia kapłana o otoczeniu starca i chłopca. Obok widnieje napis: "Ci pragną być deptani, aby kiedyś móc wznieść się do gwiazd." Na drugim polu wyryto postać mężczyzny, kobiety i dziecka. Najprawdopodobniej jest to fundator posadzki z żoną i synem. Płyta wykonana jest z gipsu a ryty wypełnia masa barwiona węglem drzewnym.
