Dobra publiczne: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
int.
Qblik (dyskusja | edycje)
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne, źródła/przypisy
Linia 1:
'''Dobra publiczne''' to [[dobra]], które charakteryzują się tym, że nie ma możliwości wyłączenia ich z [[konsumpcja|konsumpcji]] oraz jednocześnie nie są konkurencyjne w konsumpcji<ref name=Holcombe>{{Cytuj pismo |nazwisko=Holcombe |imię=Randall G. |tytuł=A Theory of the Theory of Public Goods |czasopismo=Review of Austrian Economics |oznaczenie= |numer=10 (1) |strony=1&ndash;22 |rok=1997 |język=en |url=http://www.mises.org/journals/rae/pdf/rae10_1_1.pdf}}</ref>. Pierwszy warunek oznacza, że dostawca dobra nie może legalnie zapobiec używaniu dobra przez innych. Drugi warunek oznacza, że konsumpcja dobra przez jedną osobę, nie pozbawia innych osób możliwości konsumpcji tego samego dobra, a zatem bez żadnych konsekwencji dobro może być konsumowane przez wiele osób jednocześnie.
'''Dobra publiczne''' to [[dobra]], które mogą być [[konsumpcja|konsumowane]] jednocześnie przez wielu konsumentów, bez uszczerbku dla żadnego z nich.
 
Powyższa definicja nie jest jedyną powszechnie używaną<ref name=Holcombe/>. Ekonomista [[Paul Samuelson]], który jako pierwszy formalnie rozważał dobra publiczne w swoim artykule zatytułowanym ''The Pure Theory of Public Expenditure'' z [[1954]] roku rozważał dobra, które jedynie nie są konkurencyjne w konsumpcji<ref name=Holcombe/>. Ta szersza definicja jest stosowana przez niektórych do tej pory. Co więcej, niekiedy, w jeszcze szerszym znaczeniu, dobra publiczne obejmują również dobra, które spełniają tylko jeden z powyższych dwóch warunków<ref name=Holcombe/>. Wówczas dobra publiczne w węższym znaczeniu podanym powyżej określa się jako czyste dobra publiczne.
W szerszej definicji dobra publiczne obejmują także tzw. [[dobra klubowe]] i [[wspólne zasoby]]. W węższej definicji dobra publicznie nie obejmują dóbr klubowych i społecznych i określa się je niekiedy 'czystymi dobrami publicznymi'.
 
SpecyficznymTa rodzajemformalna definicja używana współcześnie przez ekonomistów nie jest do końca zgodna ze [[słownik]]ową definicją dobra publicznego jako dobra dostępnego i przeznaczonego dla wszystkich oraz związanego z urzędem lub instytucją nieprywatną<ref name=Holcombe/>. Ta słownikowa definicja była stosowana w ekonomii w pierwszej połowie [[XX wiek]]u i pozostaje używana współcześnie w dyskursie politycznym. Dobra publiczne w tej słownikowej definicji ekonomiści określają zazwyczaj jako [[dobra społeczne]]. Są to dobra publiczne, które zazwyczaj mogłyby być dobrami prywatnymi, ale z różnych powodów, (zwykle na skutek prowadzonej przez [[władze publiczne]] [[polityka społeczna|polityki społecznej]]), są dostępne dla każdego obywatela i finansowane z funduszy publicznych (np.: w [[Polska|Polsce]] [[System oświaty w Polsce|oświata]], czy [[System opieki zdrowotnej w Polsce|opieka zdrowotna]]).
Przykładem dóbr publicznych mogą być np.: [[obrona narodowa]], twórczość [[nauka|naukowa]], [[oprogramowanie|program komputerowy]].
 
== Przykłady ==
Specyficznym rodzajem dobra publicznego są [[dobra społeczne]]. Są to dobra publiczne, które mogłyby być dobrami prywatnymi, ale z różnych powodów (zwykle na skutek prowadzonej przez [[władze publiczne]] [[polityka społeczna|polityki społecznej]]) są dostępne dla każdego obywatela i finansowane z funduszy publicznych (np.: w [[Polska|Polsce]] [[System oświaty w Polsce|oświata]], [[System opieki zdrowotnej w Polsce|opieka zdrowotna]]).
Definicję dobra publicznego, można zilustrować na przykładzie pokazu [[sztuczne ognie|sztucznych ogni]]. Nie ma możliwości wyłączenia z ich konsumpcji, ponieważ jeżeli ktoś znajduje się w miejscu, z którego dobrze widać pokaz, wówczas organizująca go firma nie może zabronić mu go oglądać. Z drugiej strony, fajerwerki nie są konkurencyjne w konsumpcji, ponieważ oglądanie ich przez jedną osobę nie pozbawia innych możliwości oglądania tego samego pokazu.
 
Bardziej klasycznym przykładem dobra publicznego jest [[obrona narodowa]]. Ponosząc wydatki na obronę narodową [[państwo]] zapewnia bezpieczeństwo wspólnie wszystkim obywatelom. Innym typowym przykładem jest [[telewizja]] lub [[radio]] nadawane bezpłatnie w systemie [[free-to-air]]. Nadawca sygnału nie jest w stanie zapobiec odbieraniu go przez osobę dysponującą odpowiednim urządzeniem i odbieranie sygnału przez jedną osobę nie wpływa na możliwość jego odbioru przez inne osoby.
Pojęciem przeciwnym do dóbr publicznych są [[dobra prywatne]]. Dobrem prywatnym jest np. [[chleb]], [[samochód]], są to dobra, których [[konsumpcja]] dostępna jest tylko dla osób posiadających własne środki finansowe na ich zakup.
 
W niektórych przypadkach określenie to czy dobro jest publiczne czy nie może być przedmiotem kontrowersji. Infrastruktura drogowa często podawana jest jako przykład dobra publicznego. Teoretycznie, spełnia ona oba warunki wymagane w definicji dobra publicznego. Jednak w przypadku bardzo dużego natężenia ruchu drogowego, na drogach występuje konkurencyjność w konsumpcji. Im więcej kierowców na drogach, tym większe korki, dłuższy czas podróży i potencjalnie więcej wypadków. Z tego powodu, infrastrukturę drogową można uważać za dobro publiczne przy niewielkim natężeniu ruchu, ale już przy dużym natężeniu ruchu jedynie za jeden ze [[wspólne zasoby|wspólnych zasobów]].
 
== Terminologia i rodzaje dóbr publicznych ==
Poniższa tabela przedstawia klasyczny podział dóbr za względu na możliwość wyłączenia ich z konsumpcji oraz na ich konkurencyjność w konsumpcji.
 
<table class="wikitable">
Linia 43 ⟶ 49:
</table>
 
WNiekiedy, szerszejw definicjiszerszym dobraznaczeniu publicznedo obejmujądóbr takżepublicznych tzw.zalicza się również [[dobra klubowe]] i [[wspólne zasoby]]. W węższej definicji dobra publiczniepubliczne nie obejmują dóbr klubowych i społecznychwspólnych zasobów i określa się je wówczas niekiedy 'czystymi dobrami publicznymi'.
 
Pojęciem przeciwnym do dóbr publicznych są [[dobra prywatne]]. Dobrem prywatnym jest np. [[chleb]], [[samochód]], są to dobra, których [[konsumpcja]] dostępna jest tylko dla osób posiadających własne środki finansowe na ich zakup.
 
{{przypisy}}
----
 
 
'''Dobrami publicznymi nazywamy:'''
a) według kryterium odpłatności (ekonomicznego) są to te dobra, które są finansowane przez budżet państwa, budżety samorządowe i inne fundusze publiczne. W takim ujęciu dobra publiczne tworzą konsumpcję zbiorową społeczeństwa, która jest finansowana z funduszy publicznych. Dla odbiorców dóbr publicznych oznacza to, że są one dostarczane bezpłatnie lub za częściową odpłatnością.
 
b) według kryterium użyteczności (kryterium społecznego), jest to dobro, w dostępie do którego rywalizacja obywateli nie istnieje w tym sensie, że fakt korzystania jednego człowieka z danego dobra nie uniemożliwia korzystania z tego samego dobra przez innego człowieka. Przykładem mogą być parki publiczne, jeziora, drogi publiczne itp.
 
== źródła ==
 
Owsiak S., ''Finanse publiczne'', PWN, Warszawa 2000
 
== Zobacz też ==
 
== Bibliografia ==
* [[przegląd zagadnień z zakresu ekonomii]]
* {{Cytuj pismo |nazwisko=Holcombe |imię=Randall G. |tytuł=A Theory of the Theory of Public Goods |czasopismo=Review of Austrian Economics |oznaczenie= |numer=10 (1) |strony=1&ndash;22 |rok=1997 |język=en |url=http://www.mises.org/journals/rae/pdf/rae10_1_1.pdf}}
* Owsiak S., ''Finanse publiczne'', PWN, Warszawa 2000
 
[[Kategoria:Teoria ekonomii]]