|
[[Grafika:Pasterstwo -– wypas owiec na hali (owce).jpg|thumb|240px|right|Wypas w [[Pieniny|Pieninach]]]]
[[grafikaGrafika:Rusinowa Polana a1.jpg|240px|right|thumb|Kulturowy wypas owiec na [[Rusinowa Polana|Rusinowej Polanie]] w [[Tatry|Tatrach]]]]
'''Wypas''' ściśle związany jest z [[pasterstwo|gospodarką pasterską]]. W [[Beskidy|Polskich górach]] wypasano najczęściej [[Owca domowa|owce]] na pastwiskach położonych poza wsiami, w pasie lasów -– zwane ''[[polana]]mi'', bądź ponad ich granicą -– zwane ''[[hala (botanika)|halami]]''.
Wypas, oprócz tego, że zapobiega [[ekspansja|ekspansji]] pospolitych, [[kosmopolityzm|kosmopolitycznych]] [[chwast|chwastów]]ów i roślinności krzewiastej, powoduje zachowanie zróżnicowanej strukturalnie roślinności. Wypas przynosi zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. Nie ogranicza się on tylko do wyjadania roślinności, lecz także do powstawania rozdeptanych, mulistych miejsc przy wodopojach zwierzęcych, wydepczysk na drogach przepędu zwierząt, itd. W miejscach, gdzie tworzone były tzw. [[koszar]]y wskutek wydeptania przez racice owiec trawy i użyźnienia jej odchodami, powstawały obce zespoły roślinności, tzw. [[psiara|psiary]] z dominującym gatunkiem [[szczaw alpejski|szczawiem alpejskim]] zachwaszczającym pastwiska. Zniesienie wypasu na obszarze [[park narodowy|parków narodowych]] spowodowało jednak niekorzystne zjawisko zarastania lasem hal. Aby temu zapobiec na obszarze [[Tatrzański Park Narodowy|Tatrzańskiego Parku Narodowego]] wprowadzono kontrolowany wypas owiec na niektórych halach, tzw. kulturowy [[wypas kulturowy]].
== Etnografia ==
Nad całokształtem wypasu sprawował kontrolę [[baca]], wybierany i wynajmowany przez właścicieli stad owiec i któremu powierzano wypas owiec na terenach należących do właścicieli owiec, bądź [[dzierżawa|dzierżawionych]] przez nich polanach / halach (tzw. ''cerklach''). Pełnił on także funkcję lekarza i maga, ochraniającego zwierzęta i ludzi przed działaniem czarów i złych mocy. Jego własnością były też sprzęty i naczynia używane podczas całego wypasu.
Baca nie zajmował się owcami sam -– stada były zbyt liczne, czasami liczyły po kilkaset sztuk. Do pomocy baca werbował grupę [[juhas|juhasów]]ów (zwanych czasem ''wałachami'') -– najczęściej krewni bacy, którzy pod jego okiem wprowadzani byli do zawodu i to oni w ciągu dnia sprawowali opiekę nad stadami owiec (''kierdle''). Do pomocy miał również "honielników" (zwanych również ''owczarzami'') -– chłopców, podrostków.
Z właścicielami baca rozliczał się produktami uzyskiwanymi w czasie wypasu -– czyli produktami z owczego mleka: [[bundz]], [[bryndza]] i [[oscypek|oscypki]]. W ciągu dnia stada owiec wypasane są przez pomocników bacy (juhasów) na halach. Na noc spędzane są one do ruchomych zagród -– [[koszar|koszarów]]ów.
Latem powiększano stada do największych możliwych rozmiarów, jesienią zaś zmniejszano według zasobów paszy zimowej.
== Zobacz też ==
* [[Pasterstwo]]
* [[Redyk]]
[[kategoriaKategoria:rolnictwoRolnictwo]]
[[Kategoria:Turystyka]]
[[Kategoria:Etnografia]]
| 