|
Świety Mikołaj zamieszkuje Laponie.
{{DisambigR|postaci baśniowej|św. [[Mikołaj z Miry]]}}
[[Grafika:Swiętymikołaj.jpg|230px|thumb|Święty Mikołaj]]
'''Święty Mikołaj''' ([[język angielski|ang.]] Santa Claus, Father Christmas) – baśniowa postać starszego mężczyzny z brodą ubranego w czerwony strój, który wedle legendy w okresie świąt [[Boże Narodzenie|Bożego Narodzenia]] rozwozi dzieciom prezenty saniami ciągniętymi przez zaprzęg reniferów. Według różnych wersji zamieszkuje wraz z grupą [[elf (fantastyka)|elfów]] [[Laponia|Laponię]], i [[biegun północny]].
Obecnie powszechna forma tej postaci wywodzi się z kultury brytyjskiej i amerykańskiej, gdzie jest jedną z atrakcji bożonarodzeniowych. W tradycji bizantyjskiej jego odpowiednikiem jest [[Bazyli Wielki|Święty Bazyli]], który obdarowuje prezentami dzieci w dniu [[1 stycznia]]. W Rosji i krajach ościennych popularny jest [[Dziadek Mróz]] ([[język rosyjski|ros]] Дед Мороз) i [[Śnieżynka]] ([[język rosyjski|ros.]] Снегурочка). Natomiast w Polsce, podobnie jak w większej części Europy dzień Świętego Mikołaja obchodzony jest tradycyjnie [[6 grudnia]] jako wspomnienie świętego Mikołaja, biskupa [[Mira|Miry]]. Rankiem tego dnia dzieci, które przez cały mijający rok były grzeczne, znajdują drobne upominki, ukryte pod poduszką, w buciku lub w innym specjalnie przygotowanym w tym celu miejscu (np. w skarpecie).
Na skutek przenikania do europejskiej tradycji elementów kultury anglosaskiej (w szczególności amerykańskiej) także w Europie Święty Mikołaj utożsamiany jest coraz częściej z [[Boże Narodzenie|Bożym Narodzeniem]] i świątecznymi prezentami.
Ze względu na sympatię, jaką jest darzony, postać Świętego Mikołaja stała się nieodłącznym elementem przedświątecznych promocji handlowych. Można go spotkać na ulicach miast, a także w każdym centrum handlowym, już od połowy listopada do końca grudnia. Dzięki sprawnej promocji praktycznie zastąpił on w świadomości wielu osób tradycyjny wizerunek [[Mikołaj z Miry|świętego Mikołaja biskupa]].
== Historia postaci ==
[[Grafika:Icon 03030 Svt. Nikolaj s zhitiem. Konec XV - nachalo XVI v. Polsha.jpg|thumb|Ikona przedstawiająca świętego [[Mikołaj z Miry|Mikołaja, biskupa Miry]], pierwowzór postaci świętego Mikołaja]]
Święty [[Mikołaj z Miry|Mikołaj, biskup Miry]], ze względu na przypisywane mu legendą uczynki (m.in. cały majątek rozdał biednym), został pierwowzorem postaci rozdającej prezenty dzieciom. Przedstawiany jako starzec z okazałą brodą, często w [[infuła|infule]] i [[pastorał|pastorałem]], z workiem prezentów i pękiem rózeg w ręce, 6 grudnia (w rocznicę śmierci świętego) grzecznym dzieciom przynosi prezenty (zwykle słodycze) a niegrzecznym, na ostrzeżenie, rózgę.
W kontekście polskim, [[Aleksander Brückner]] w [[Encyklopedia Staropolska|Encyklopedii Staropolskiej]] określił to jako ''zwyczaj późny, miejski, niemiecki''.
Jedna z legend głosi, że pewien człowiek, który popadł w nędzę, postanowił sprzedać swoje trzy córki do domu publicznego. Gdy biskup dowiedział się o tym, nocą wrzucił przez [[komin]] trzy sakiewki z pieniędzmi. Wpadły one do pończoch i trzewiczków, które owe córki umieściły przy kominku dla wysuszenia. Stąd w krajach, gdzie w powszechnym użyciu były kominki, powstał zwyczaj wystawiania przy nich bucików lub skarpet na prezenty. Tam, gdzie kominków nie używano, Mikołaj po cichutku wsuwa prezenty pod poduszkę śpiącego dziecka.
Początkowo św. Mikołaj przybywał z południa. W średniowiecznym Amsterdamie [[Sinterklaas]] przypływał żaglowcem z dalekich ciepłych mórz, a wór z prezentami niósł ciemnoskóry sługa zwany [[Zwarte Piet]]em. Człowiek z ciepłych krajów nie bardzo pasował do zaśnieżonego zimowego pejzażu. Toteż gdy w roku 1822 [[Clemens Clarke Moore]] napisał poemat, w którym św. Mikołaj przybywa saniami zaprzężonymi w [[renifer]]y z bieguna północnego, wkrótce przyjęło się to do tradycji.
Niezgodności kalendarza gregoriańskiego z kalendarzem juliańskim sprawiły, że dzień św. Mikołaja według starego stylu wypadał blisko dnia Bożego Narodzenia w nowym stylu. Podsunęło to pomysł, aby prezenty przynosiło, zamiast świętego, Dzieciątko Jezus. Jezusa przedstawiało ubrane na biało dziecko, worek z prezentami niósł mężczyzna przebrany za mędrca – jednego z trzech, którzy przynieśli dary Dzieciątku. Ten zwyczaj jednak się nie przyjął, mężczyzna znów stał się św. Mikołajem, dziecko zaś zostało jego pomocnicą Śnieżynką. Jednak w niektórych krajach św. Mikołaj został bożonarodzeniowym dziadkiem: Père Noël we Francji, Julemand w Norwegii, Babo Natale we Włoszech.
W Rosji św. Mikołaj był również otoczony kultem jako patron uciśnionych i skrzywdzonych, ale przejętą z zachodu postać rozdającą dzieciom prezenty nazwano [[Dziadek Mróz|Dziadkiem Mrozem]], ze względu na podobieństwo do bajkowej postaci nazywanej Moroz Krasnyj Nos. W [[Wielkopolska|Wielkopolsce]] i na [[Kaszuby|Kaszubach]] prezenty tradycyjnie przynosił [[Gwiazdor]], która to postać obecnie zlała się ze świętym Mikołajem.
== Mikołaj współcześnie ==
[[Grafika:Santa-eop2.jpg|thumb|250px|Święty Mikołaj jako przyjaciel dzieci]]
Według popularnej [[Miejska legenda|miejskiej legendy]], obecny wizerunek – czerwony płaszcz i czapka – został opracowany w [[1930]] roku na zlecenie koncernu [[The Coca-Cola Company|Coca-Cola]] przez [[Stany Zjednoczone|amerykańskiego]] artystę, [[Fred Mizen|Freda Mizena]], jednak pierwsze wizerunki Mikołaja w tym stroju pojawiły się już w [[lata 20. XX wieku|latach 20.]], kilka lat zanim został użyty w reklamie napoju. Na pewno jednak reklama ta pomogła utrwalić w powszechnej świadomości ten kostium świętego. Rok później nowy wizerunek św. Mikołaja przygotował, także na zlecenie [[The Coca-Cola Company|Coca-Coli]], [[Huddon Sundblom]].
Współcześnie, ze względów komercyjnych, wizerunek św. Mikołaja jest używany przez handlowców, a okres wręczania prezentów rozciągnął się od imienin Mikołaja do Nowego Roku. Jako postać reklamowa Mikołaj jest popularny w okresie świątecznym także w krajach Azji (mimo niewielkiej liczby mieszkających tam [[chrześcijaństwo|chrześcijan]]), dokąd trafił z [[Stany Zjednoczone|USA]]. Towarzyszy kończącym rok handlowym promocjom nawet w [[Chiny|Chinach]], gdzie jest znany jako ''Staruszek Bożonarodzeniowy'' (圣诞老人).
==Adres świętego Mikołaja==
Listy z życzeniami do świętego Mikołaja dzieci mogą wysyłać na adresy dwóch urzędów pocztowych:
* do [[Drøbak]] w południowej [[Norwegia|Norwegii]]: '''Julenissen’s Postkontor, Torget 4, 1440 Drøbak, Norwegia'''
* do [[Rovaniemi]] w [[Finlandia|Finlandii]]: '''Santa Claus, Arctic Circle, 96930 Rovaniemi, Finlandia'''
== Zobacz też ==
{{commons|Santa Claus}}
* [[Mikołajki (zwyczaj)|Mikołajki]]
* [[Mikołaj z Miry|święty Mikołaj z Miry]]
* [[Gwiazdor]]
* [[Befana]]
* [[Dziadek Mróz]]
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.santaclauslive.com/ Strona internetowa Świętego Mikołaja]
[[Kategoria:Zwyczaje bożonarodzeniowe]]
[[Kategoria:Postacie folklorystyczne]]
{{Link FA|it}}
[[als:Weihnachtsmann]]
[[ar:بابا نويل]]
[[zh-min-nan:Sèng-tàn Lāu-lâng]]
[[bg:Дядо Коледа]]
[[cs:Santa Claus]]
[[da:Julemanden]]
[[de:Weihnachtsmann]]
[[et:Jõuluvana]]
[[el:Άγιος Βασίλης]]
[[en:Santa Claus]]
[[es:Papá Noel]]
[[eo:Santa Claus]]
[[fo:Jólamaðurin]]
[[gd:Bodach na Nollaig]]
[[ko:산타 클로스]]
[[hr:Djed Božićnjak]]
[[is:Jólasveinn]]
[[it:Babbo Natale]]
[[he:סנטה קלאוס]]
[[kn:ಸಾಂಟಾ ಕ್ಲಾಸ್]]
[[lt:Kalėdų Senelis]]
[[nl:Kerstman]]
[[nds-nl:Kìrstman]]
[[ja:サンタクロース]]
[[no:Julenissen]]
[[nn:Julenissen]]
[[pt:Papai Noel]]
[[ro:Moş Crăciun]]
[[ru:Санта Клаус]]
[[simple:Santa Claus]]
[[sv:Jultomten]]
[[th:ซานตาคลอส]]
[[vi:Ông già Noel]]
[[uk:Санта Клаус]]
[[zh:圣诞老人]]
| 