Historia Sławkowa: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
→‎Początki miasta: drobne redakcyjne
drobne redakcyjne
Linia 6:
<small>[[#top|Na górę strony]]</small>
 
== Początki, czasy świetności i nagły upadek miasta (XII w. - początek XIV w.) ==
[[Plik:Sławków kościół.JPG|thumb|right|200px|[[Kościół św. Mikołaja w Sławkowie|Kościół św. Mikołaja i Podwyższenia Krzyża Świętego w Sławkowie]] z połowy [[XIII wiek|XIII]] w. - najstarszy zachowany zabytek miasta]]
 
Linia 15:
 
=== Znaczenie gospodarcze ===
W średniowieczu miasto leżało na ważnym [[szlak handlowy|szlaku handlowym]] z [[Kraków|Krakowa]] do [[Wrocław|Wrocławia]]ia, będącym częścią dłuższych szlaków łączących wschód z zachodem [[Europa|Europy]]<ref>J. Morawiec: ''Szlak handlowy Kijów – Kraków – Praga, a ziemie nad Przemszą i Brynicą w IX – XI w.'', w: J. Sperka, S. Witkowski (red.): ''Osadnictwo nad Przemszą i Brynicą w średniowieczu'', Sosnowiec – Cieszyn 2005, ISBN 83-88204-24-6.</ref> (''[[Via Regia]]''). W Sławkowie, u wylotu dzisiejszej ulicy Siewierskiej, znajdowało się również odgałęzienie od tego szlaku, prowadzące przez [[Łosień (Dąbrowa Górnicza)|Łosień]] w kierunku [[Siewierz]]a i dalej do [[Kalisz|Kalisza]]a i [[Poznań|Poznania]]. Z rozwojem handlu w Sławkowie związane jest istnienie od [[XIII wiek|XIII]] w. komory celnej, w której według [[Jan Długosz|Jana Długosza]] w [[XV wiek|XV]] w. ściągano cło od każdego wozu z towarem w wysokości jednego [[grosz czeski|grosza czeskiego]], a od wołu, krowy, konia, owcy lub kozy po dwa [[denar]]y. To położenie na [[szlak handlowy|szlaku handlowym]] oraz występowanie w okolicach miasta złóż [[kruszce|kruszców]] sprawiły, że rozwinęło się ono w [[XIII wiek|XIII]] w. w ważny ośrodek [[handel|handlu]] i [[rzemiosło|rzemiosła]] oraz wydobycia rud [[ołów|ołowiu]] i [[srebro|srebra]]<ref>N. Davies: ''Boże igrzysko. Historia Polski'', Kraków 1991, t. II, ISBN 83-7006-023-4, s. 216.</ref>. O znaczeniu Sławkowa w tym okresie świadczy do dzisiaj fakt istnienia w [[Kraków|Krakowie]] wzmiankowanej po raz pierwszy w [[1307]] r.<ref>J. Adamczewski: ''Kraków od A do Z'', Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1992, ISBN 83-03-03234-8.</ref>, a pochodzącej zapewne z czasu założenia miasta, ulicy Sławkowskiej. Ulica ta, odchodząca od styku linii AB i CD [[Rynek Główny w Krakowie|Rynku Głównego]], prowadziła kiedyś w kierunku nieistniejącej już Bramy Sławkowskiej i wychodziła na trakt wiodący w kierunku [[Śląsk]]a. W związku z zaświadczonym faktem istnienia w [[XIII wiek|XIII]] w. ulicy Sławkowskiej również we [[Wrocław]]iu<ref>''[...] propter plumbi fodinas, foecundam et assiduam venam plumbi fluentis erat famosum et insigne, et apud duas civitates capitales, videlicet Cracoviensem et Wratislaviensem adeo nobilitatum et vulgatum, ut et in Cracoviensi et in Wratislaviensi urbe habetur plateae duae ex nomine oppidi Slavkoviensis, Slavkovienses appellentur'', J. Długosz: ''Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis'', wyd. A. Przezdziecki, Kraków 1863-1864, t. III, s. 56.</ref>, przyjąć należy, że Sławków stanowił w tym czasie niezwykle ważny punkt na szlaku między oboma miastami, wyprzedzający swym znaczeniem nie tylko [[Bytom]], ale prawdopodobnie i [[Opole]]<ref>F. Kiryk: ''Miasto średniowieczne'', w: tenże (red.): ''Dzieje Sławkowa'', Kraków 2001, s. 82.</ref>. W istocie, dokument biskupi z [[1298]] r. dotyczący fundacji i uposażenia szpitala oraz klasztoru św. Ducha dokumentuje w Sławkowie wysoki stan zabudowy oraz zaludnienia (2 parafie) oraz rozwój rękodzielnictwa, dowodząc, że Sławków w drugiej połowie [[XIII wiek|XIII]] w. był miastem rozwiniętym pod względem gospodarczym i gęsto zaludnionym. Tylko takie miasto mogło wyasygnować jednorazowo 500 [[Grzywna (jednostka miar)|grzywien]], które otrzymał Czech Hynko z Dubia za zmuszenie kapituły krakowskiej do wybrania [[Jan Muskata|Jana Muskaty]] biskupem krakowskim. Kwota, którą obciążono mieszczan sławkowskich była niebagatelna. Dla porównania przypomnieć warto, że roczna rata odszkodowania w wysokości tysiąca grzywien, które w [[1286]] r. zobowiązał się płacić na rzecz [[Paweł z Przemankowa|Pawła z Przemankowa]] książę krakowski [[Leszek Czarny#Konflikt z biskupem krakowskim, Pawłem z Przemankowa|Leszek Czarny]], stanowiła dotkliwe obciążenie dla książęcego budżetu<ref>W. Karasiewicz: ''Paweł z Przemankowa, biskup krakowski (1266-1392)'', "Nasza Przeszłość", t. 9, 1959, s. 211.</ref>.
[[Plik:Brama Slawkowska.jpeg|thumb|right|300px|Brama Sławkowska w Krakowie, rysunek [[Zygmunt Vogel|Zygmunta Vogla]], 1799 r.]]
Szczytowy okres rozwoju sławkowskiego górnictwa kruszców ([[XIII wiek|XIII]] w.) nie jest niestety udokumentowany. Pierwsze informacje pisane na ten temat pochodzą dopiero z [[1412]] r., kiedy biskup krakowski [[Piotr Wysz]] potwierdził przywileje gwarków sławkowskich oraz ich wzorowane na węgierskim prawo górnicze. Dokument biskupi rzuca pewne światło na miejscowe górnictwo w czasach wcześniejszych, dowodząc, że także w poprzednich wiekach [[gwarectwo|gwarkami]] byli mieszczanie sławkowscy, zobowiązani do opłaty na rzecz biskupa tzw. olbory (z [[Łacina|łac.]]: ''urbarium'' - rejestr danin), czyli jedenastej części wydobytego kruszcu.
 
=== Na arenie politycznej ===
Linia 23:
 
=== Spadek znaczenia miasta na początku XIV w. ===
W splocie różnych zdarzeń, które prowadzą na początku [[XIV wiek|XIV]] w. do zahamowania rozwoju Sławkowa i do jego późniejszego upadku, odnotować należy, że oprócz topniejących już wtedy złóż kruszcowych, również zaangażowanie się miasta po "złej" stronie ówczesnych konfliktów polityczno-militarnych miało swoje niebagatelne znaczenie dla umniejszenia jego dotychczasowej roli. Królowie polscy faworyzowali bowiem pobliski królewski [[Olkusz]], a [[Jan Długosz]] odnotowuje w związku z tymi wydarzeniami, że górnictwo sławkowskie oraz miasto Sławków, będące niegdyś "sławnym i znakomitym" (''quondam famosum et insigne'')<ref>J. Długosz: ''Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis'', wyd. A. Przezdziecki, Kraków 1863-64, t. I, s. 25.</ref>, upadło wtedy na rzecz kopalń olkuskich i miasta Olkusza. Spisy [[świętopietrze|świętopietrza]] z lat [[1325]]-[[1327]] dokumentują istnienie w Sławkowie już tylko jednej parafii, potwierdzają jednak, że była ona gęsto zaludniona (ok. 1000 osób) i ciągle jeszcze nie najbiedniejsza. Wśród parafii dekanatu sławkowskiego wyprzedzała ją pod względem dochodów w pierwszej ćwierci [[XIV wiek|XIV]] w. tylko parafia bytomska, równe dochody miała tylko olkuska, a znacznie niższe chrzanowska, nowogórska i siewierska. Wiek [[XIV wiek|XIV]] kończy się dla Sławkowa niszczącym najazdem księcia raciborskiego [[Jan II Żelazny|Jana II Żelaznego]] (w [[1391]] r., podczas [[pontyfikat]]u biskupa [[Jan Radlica|Jana Radlicy]]).
 
[[Plik:Sławków4.jpg|thumb|right|250px|Ruiny [[Zamek biskupów krakowskich w Sławkowie|zamku biskupów krakowskich]], druga połowa XIII w.]]
Linia 29:
<small>[[#top|Na górę strony]]</small>
 
== Stolica klucza ([[XVXIV wiek|XV]]-[[XVIII wiek|XVIII]] w.) ==
=== XV w. ===
Od [[XV wiek|XV]] w. następuje dalszy upadek pozycji Sławkowa, związany przede wszystkim z wyczerpywaniem się złóż kruszców a także z trapiącymi miasto pożarami i najazdami. W [[1433]] r. Sławków najechany został i złupiony przez jeden z [[Husyci|husyckich]] oddziałów Biedrzycha, który na czele ośmiotysięcznego wojska wtargnął do Polski ze Śląska. Już rok później, w [[1434]] r., miasto najechał i spalił polski zwolennik husytyzmu, [[burgrabia (urząd)|burgrabia]] będziński [[Mikołaj Kornicz Siestrzeniec]]. W [[1455]] r. Sławków stał się ofiarą napadu nieopłaconych zaciężnych wojsko polsko-morawskich Jerzego Stosza z Olbrachtowic i Mikołaja Świeborowskiego, które zniszczyły zamek , rezydencję biskupów i spaliły klasztor św. Ducha. Później nastały dla Sławkowa lata pomyślniejsze, gdyż obszerny opis miasta i kościoła sławkowskiego dokonany w [[1470]] r. przez Jana Długosza nie wspomina o żadnych świeżych zniszczeniach osady. Dopiero wojna z [[Maciej Korwin|Maciejem Korwinem]] na Śląsku ([[1474]] r.) mogła zmącić ten spokój, skoro przez pogranicze małopolsko-śląskie przemieszczały się oddziały zaciężnych, a także rozlicznych band. Nie ma jednak wiadomości z tego okresu o zniszczeniach Sławkowa. Poważne zniszczenia dotknęły jednak Sławków w [[1498]] r., kiedy potężny pożar doszczętnie strawił drewnianą zabudowę miasta, tak że praktycznie musiało ono być budowane od nowa. W celu poprawy sytuacji gospodarczej miasta [[biskupi krakowscy]] nadawali mu nowe i potwierdzali stare przywileje, m.in. w [[1412]], [[1446]], [[1498]], [[1552]] i [[1573]] r. Podupadające finanse miejskie starano się ratować przyznaniem uprawnień do produkcji i wyszynku trunków. Na podstawie dwóch osobnych [[Propinacja|przywilejów propinacyjnych]], wystawionych w [[1573]] r. przez biskupa [[Franciszek Krasiński|Franciszka Krasińskiego]], mieszkańcy i karczmarze szeregu okolicznych wsi mogli wyłącznie w Sławkowie zaopatrywać się w piwo i wódkę.
 
=== Czasy najazdy i zniszczeń (koniec XIV w. - XV w.) ===
=== XVI w. ===
Od końca [[XVXIV wiek|XVXIV]] w. następuje dalszy upadek pozycji Sławkowa, związany przede wszystkim z wyczerpywaniem się złóż kruszców a także z trapiącymi miasto pożarami i najazdami. W [[1391]] r., podczas [[pontyfikat]]u biskupa [[Jan Radlica|Jana Radlicy]], napadł na Sławków, niszcząc miasto i wsie klucza, książę raciborski [[Jan II Żelazny]]. W [[1433]] r. Sławków najechany został i złupiony przez jeden z [[Husyci|husyckich]] oddziałów Biedrzycha, który na czele ośmiotysięcznego wojska wtargnął do Polski ze Śląska. Już rok później, w [[1434]] r., miasto najechał i spalił polski zwolennik husytyzmu, [[burgrabia (urząd)|burgrabia]] będziński [[Mikołaj Kornicz Siestrzeniec]]. W [[1455]] r. Sławków stał się ofiarą napadu nieopłaconych zaciężnych wojsko polsko-morawskich Jerzego Stosza z Olbrachtowic i Mikołaja Świeborowskiego, które zniszczyły zamek , rezydencję biskupów i spaliły klasztor św. Ducha. Później nastały dla Sławkowa lata pomyślniejsze, gdyż obszerny opis miasta i kościoła sławkowskiego dokonany w [[1470]] r. przez Jana Długosza nie wspomina o żadnych świeżych zniszczeniach osady. Dopiero wojna z [[Maciej Korwin|Maciejem Korwinem]] na Śląsku ([[1474]] r.) mogła zmącić ten spokój, skoro przez pogranicze małopolsko-śląskie przemieszczały się oddziały zaciężnych, a także rozlicznych band. Nie ma jednak wiadomości z tego okresu o zniszczeniach Sławkowa. Poważne zniszczenia dotknęły jednak Sławków w [[1498]] r., kiedy potężny pożar doszczętnie strawił drewnianą zabudowę miasta, tak że praktycznie musiało ono być budowane od nowa. W celu poprawy sytuacji gospodarczej miasta [[biskupi krakowscy]] nadawali mu nowe i potwierdzali stare przywileje, m.in. w [[1412]], [[1446]], [[1498]], [[1552]] i [[1573]] r. Podupadające finanse miejskie starano się ratować przyznaniem uprawnień do produkcji i wyszynku trunków. Na podstawie dwóch osobnych [[Propinacja|przywilejów propinacyjnych]], wystawionych w [[1573]] r. przez biskupa [[Franciszek Krasiński|Franciszka Krasińskiego]], mieszkańcy i karczmarze szeregu okolicznych wsi mogli wyłącznie w Sławkowie zaopatrywać się w piwo i wódkę.
 
=== Odrodzenie górnictwa sławkowskiego (XVI w.) ===
W [[XVI wiek|XVI]] w. nastąpił w Sławkowie powtórny okres rozwoju górnictwa kruszców, jednak nie rozwinęło się już taką skalę jak wcześniej, a wielu eksploatujących złoża sławkowskie gwarków było zadłużonych. Działające w [[XVI wiek|XVI]] i [[XVII wiek|XVII]] w. w okolicach [[Biała Przemsza|Białej Przemszy]] dwie huty sławkowskie ("Stara" i "Nowa") dzierżawione były przez mieszczan olkuskich.
Z [[XVI wiek|XVI]] w. pochodzą wiadomości o pierwszych sławkowskich [[cech|organizacjach cechowych]]: szewców i krawców ([[1531]]), murarzy i garbarzy ([[1563]]) oraz tkaczy ([[1568]]). Organizowały one kupno surowców do produkcji, zbyt produktów oraz kształcenie rzemieślników. Do końca [[XVIII wiek|XVIII]] w. cechy miały wyłączność na wykonywanie rzemiosła w mieście i we wszystkich wsiach [[Klucz sławkowski|klucza sławkowskiego]]. W opracowanej pod koniec [[XVI wiek|XVI]] w. kategoryzacji miast województwa krakowskiego (kryterium stanowiła wysokość poboru [[Szos|szosu]] i podatku od rzemieślników) miasto Sławków zostało zaliczone do trzeciej grupy i uszeregowane na 29 miejscu, spośród ok. 70 miast województwa.
 
=== Czasy zniszczeń i zastoju (XVII w.) ===
W [[1600]] r. Sławków nawiedził kolejny wielki pożar, który tym razem strawił całkowicie okazały drewniany ratusz z zegarem na wieży. Najprawdopodobniej wtedy spłonął również akt lokacyjny miasta. Już w [[1601]] r. nieszczęścia dopełniła zaraza, która opanowała miasto.
Okres [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] zapoczątkował dalszy proces upadku miasta. Sławków nie ucierpiał wtedy co prawda od bezpośrednich działań wojennych, lecz [[Szwedzi]] obłożyli miasto kontrybucją w naturze, żądając, pod groźbą zbrojnego napadu, dostarczenia jej do obozu szwedzkiego pod [[Częstochowa|Częstochową]]. A dodać należy, że w tym samym czasie sławkowianie ponosić musieli również koszty utrzymania stacjonujących w mieście wojsk [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]]. Wkrótce po wypędzeniu Szwedów z Polski, w [[1659]] r., miasto dotknęło kolejne nieszczęście. Do Sławkowa przybyła na leże zimowe [[Chorągiew (wojsko)|chorągiew]] [[Jerzy Sebastian Lubomirski|Jerzego Sebastiana Lubomirskiego]], nakładając na mieszczan kontrybucję w łącznej wysokości 3645 [[Złoty polski|złotych polskich]]. W związku z tak niefortunnym rozwojem wypadków miasto ciągle pustoszało. W [[1680]] r. burmistrz Sławkowa wraz z rajcami donosili o spadku wysokości podatku od domów, których liczba w porównaniu z okresem sprzed [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] obniżyła się o połowę (ze 160 do 80). Mimo tej mizernej kondycji miasta odnotować warto, że w dniu [[27 lipca]] [[1697]] r. do Sławkowa przybył przyszły król polski [[August II Mocny]], który w drodze do [[Kraków|Krakowa]] na [[koronacja|koronację]] zatrzymał się tutaj jako gość biskupa krakowskiego aż na trzy dni. W austerii sławkowskiej popisywał się on swoją siłą, gniotąc na oczach towarzyszących mu osób srebrny kubek<ref>''Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim'', wyd. nakładem Komitetu Przewodnika po Zagłębiu Dąbrowskim w Sosnowcu, 1939 r., s. 111.</ref>.
 
=== Schyłkowy okres zwierzchnictwa biskupiego (XVIII w.) ===
Wiek [[XVIII wiek|XVIII]] był dla Sławkowa bardziej sprzyjający niż wiek poprzedni. W latach [[1680]]-[[1746]], pomimo że nie zdołano w całości nadrobić skutków poprzednich zniszczeń, przybyło w mieście 110 domów. W [[XVIII wiek|XVIII]] wieku funkcjonowały w Sławkowie jeszcze prawdopodobnie kopalnie, skoro w [[1758]] r. biskup krakowski [[Andrzej Stanisław Załuski]] ufundował tu [[szpital]] górniczy, wtedy już jednak podstawowym zajęciem mieszczan sławkowskich stało się [[rolnictwo]]. Obok niego utrzymywały się jeszcze handel (m.in. winem węgierskim), rzemiosło oraz nieliczne manufaktury, a w latach [[1785]]–[[1790]] działała również założona i prowadzona przez [[Hipolit Kownacki|Hipolita Kownackiego]] huta rudy ołowianej. Nie był dla miasta korzystny okres [[Konfederacja barska|konfederacji barskiej]], kiedy przechodziły przez Sławków różne oddziały wojskowe. Szczególnie wiele strat spowodowała na początku listopada [[1770]] r. wizyta wojsk rosyjskich pod dowództwem [[Iwan Drewicz|Iwana Drewicza]]. W [[1772]] r. okolice Sławkowa znów były penetrowane przez wojska rosyjskie, które pod pretekstem rekwizycji rabowały konie, bydło i trzodę. Te grabieżcze działania trwały do [[1780]] r., kiedy to [[Rosjanie]] zmuszeni zostali do opuszczenia Polski. Z kolei w [[1782]] r. wybuchł w Sławkowie wielki pożar, którego ofiarą padło niemal całe miasto. Zostało ono jednak dość szybko odbudowane, przede wszystkim dzięki pozwoleniu biskupa krakowskiego na użycie do odbudowy drewna dębowego z pobliskiego lasu "Na Dębowej Górze". W [[1787]] r. doliczono się w Sławkowie już 308 domów.
[[Plik:Slawkow Austeria.JPG|thumb|right|250px|Austeria sławkowska po przebudowie w [[1701]] r.]]