|
* polityczna – ograniczenia wolności słowa dotyczących polityki, szczególnie krytyki władz.
* religijna – ograniczenia publikacji krytykujących pewną [[religia|religię]] – zarówno jej [[dogmat]]y jak i bardziej przyziemne sprawy typu postępowanie kleru czy sprawy finansowe.
=== Cenzura korespondencji ===
Cenzurą korespondencji (albo cenzurą pocztową) nazywa się kontrolowanie treści korespondencji prywatnej, stosowane w niektórych sytuacjach (np. korespondencja listów osób osadzonych w [[areszt]]ach i [[więzienie|więzieniach]], cenzura [[poczta polowa|poczty polowej]] żołnierzy podczas wojny w ramach tzw. [[cenzura wojenna|cenzury wojennej]]); szczególnym przypadkiem tego rodzaju było cenzurowanie wszelkiej korespondencji (listów, kart pocztowych i telegramów) obywateli [[PRL]], które stosowano jawnie od chwili wprowadzenia [[stan wojenny w Polsce 1981-1983|stanu wojennego w Polsce]] w [[1981]]. Cenzura tego rodzaju polega na usuwaniu z tekstu korespondencji fragmentów, które zdaniem cenzurującego mogłyby ujawnić informacje zagrażające bezpieczeństwu. Jakkolwiek w przypadku cenzurowania korespondencji żołnierzy podczas wojny stosowanie tej zasady można uznać za racjonalne, to powszechne stosowanie cenzury korespondencji wszystkich obywateli, jak to miało miejsce w Polsce w latach 1981-1983, miało bardziej na celu utrzymywanie ich w strachu przed wszechobecnością państwa<ref>[http://www.ceeol.com/aspx/getdocument.aspx?logid=5&id=E44C69FA-2BD6-4BFD-B746-22945CE1FCFC Grzegorz Majchrzak, ''"Wojenna" cenzura''], biuletyn IPN nr 02/2004 s. 52-55</ref>; temu samemu celowi podporządkowane było jawne podsłuchiwanie w tym czasie rozmów telefonicznych (w pierwszej fazie stanu wojennego wszystkie telefony w Polsce zostały wyłączone, a po kilku tygodniach, po ich włączeniu wszystkie rozmowy były podsłuchiwane, przy czym w niektórych miastach przypominał o tym odtwarzany podczas rozmowy komunikat "rozmowa kontrolowana").
:: Wielokrotnie w konflikty z cenzurą wchodził [[Giuseppe Verdi]]. ''Rigoletto'', oparte na dramacie [[Victor Hugo|Victora Hugo]] ''Król się bawi'', w bardzo niekorzystnym świetle przedstawiało dwór królewski, więc uznano je za niebezpieczne politycznie i moralnie. Premierę uratowała pomoc dyrektora weneckiej policji, który był takim miłośnikiem muzyki Verdiego, że doradzał kompozytorowi co i jak zmienić, żeby uzyskać zgodę cenzury.<ref>H. Swolkień ''Verdi'', Kraków PWM 1968, s. 123.</ref> Z podobnymi problemami, i w konsekwencji z koniecznością daleko posuniętych zmian, spotkał się Verdi podczas pracy nad ''Balem maskowym''.
==Cenzura w [[=Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]]===
W Polsce po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] funkcjonowała cenzura prewencyjna pod nazwą [[Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk]] (powołany dekretem z [[1946]], a od lipca [[1981]] – "Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk". Instytucja ta zajmowała się kontrolą absolutnie wszystkich publikacji, drukowanych we wszystkich drukarniach w całym kraju, a także absolutnie wszystkich publicznych przedstawień teatralnych, estradowych itp., oraz wszystkich polskich audycji radiowych i telewizyjnych. Od roku 1945 do 1980 ingerencje cenzury w teksty drukowane nie były w ogóle oznaczane (ani przez pozostawianie "białych plam", jak przed wojną, ani w żaden inny sposób). Oznaczany był jednakowoż fakt ocenzurowania: każda książka i każde wydawnictwo, łącznie z [[akcydens (poligrafia)|akcydensami]], oznaczane było zazwyczaj w stopce redakcyjnej (bądź na marginesie akcydensu) numerem zamówienia oraz skrótem składającym się z litery i liczby. To literowo-liczbowe oznaczenie było identyfikatorem cenzora<ref name="H-8" />.
W [[1951]] wydany został wykaz autorów, podlegających zakazowi publikacji w [[PRL]]<ref>Wg wydanej w 2002 przez Nortom we Wrocławiu pracy pt. "Cenzura PRL. Wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951" na liście tej znaleźli się: M. A. Ałdanow, [[Robert Baden-Powell]], Bronisław Bakal, [[Jerzy Bandrowski]], Florence Barclay,G. O Baxter, Rex Beach, R. H Benson, J. Berson (Otmar), [[Wacław Kostek-Biernacki]], Big Ben, A. Błażejowski, Gustaw Bojanowski, Max Brand, M. Breszko-Breszkowski, Alfred Bronowski, Kazimierz Brzeski, [[Nikołaj Bucharin]], Jerzy Burdecki, [[Agatha Christie]], Mahler-Courths, Dekobra, Roman Dmowski, [[Tadeusz Dołęga-Mostowicz]] (wyjątki: Kariera Nikodema Dyzmy, Znachor, Profesor Wilczur), S. Elvestad, Hans Ewers, Juliusz German, [[Jędrzej Giertych]], Henryk Glass, Eleonora Glyn, Wiesław Gomułka, Ferdynand Goetel, S. Wiechecki-Gozdawa, Ridder H. Haggard, Franciszek Harazim, R. Hichens, [[Tadeusz Hołówko]], [[Tadeusz Hołuj]], [[Panait Istrati]], Jadwiga z Łobzowa, Mieczysław Jarosławski, Emma Jeleńska, [[Szczepan Jeleński]], Teodor Jeske-Choiński, [[Juliusz Kaden-Bandrowski]] (wszystko z wyjątkiem: Miasto mojej matki, W cieniu zapomnianej olszyny), [[Aleksander Kamiński]], [[Stefan Kiedrzyński]], [[Jerzy Kirchmayer]], [[Zenon Kliszko]], [[Zofia Kossak-Szczucka]], Krasnow, [[Julian Krzewiński]], J. Lasoń, [[Maurice Leblanc]], [[Stanisław Jerzy Lec]], [[Mieczysław Lepecki]], [[Gaston Leroux]], Wacław Lipiński (ps. Socha), Izabela Lutosławska, Jan Łada, Maria Łuczyńska, [[Antoni Marczyński]], Wiktor Margueritte, Jerzy Marlicz, [[Karl May]], Z. Meisnerówna, Wanda Miłaszewska, [[Czesław Miłosz]], [[Helena Mniszkówna]], [[Benito Mussolini]], Adam Nasielski, Anna Niedźwiedzka (Bohowityn), Kamil Norden, Olgierd Stella, [[Ferdynand Ossendowski]], [[Sergiusz Piasecki]], [[Józef Piłsudski]], [[Pitigrilli]], J. S. Pobratymiec-Płatkowski, J. Podowski, Rachmanowa, Marek Romański (Roman Dąbrowski), [[Bogdan Jaksa-Ronikier]], Berta Ruck, Robert Rydz, [[Stanisław Sedlaczek]], Ignacy Silone, Emil Skiwski, [[Felicjan Sławoj Składkowski]], [[Adam Skwarczyński]], [[Marian Spychalski]], Mieczysław Srokowski, Paweł Staśko, [[Władysław Studnicki]], Maria Szpyrkówna, Tadeusz Teslar, [[Lew Trocki]], Konrad Wrzos, Anna Zachorska (Savitiri), Irena Zarzycka</ref>. Przez następne dziesięciolecia lista ta była wielokrotnie modyfikowana, dopisywano do niej kolejne nazwiska, niektóre z listy usuwano.
Po powstaniu "Solidarności" kilkakrotnie pojawiały się wydania gazet z "białymi plamami" po ingerencjach cenzury (m.in. we [[Wrocław]]iu w dzienniku [[Wieczór Wrocławia]] w marcu 1981), a później weszła w życie ustawa, nakazująca oznaczać takie ingerencje czterema kropkami lub czterema pauzami w nawiasach kwadratowych: '''[– – – –]'''. Mimo wprowadzenia [[Stan wojenny w Polsce 1981-1983|stanu wojennego]] w grudniu 1981 przepis ten na ogół był przestrzegany aż do końca istnienia w Polsce cenzury, choć na ogół tylko w gazetach, i to takich, których redaktorzy naczelni nie byli zależni od partyjnego koncernu "[[RSW Prasa-Książka-Ruch]]" - np. takich jak [[Tygodnik Powszechny]].
Wszędzie tam gdzie pojawia się cenzura pojawia się natychmiast podziemna działalność wydawnicza (tzw. [[drugi obieg]]). Jednym ze sposobów walki z cenzurą były przypadki druku swoistych "[[errata|errat]]" lub uzupełnień do publikacji drukowanych oficjalnie, za zgodą cenzury. Uzupełnienia takie zawierały zazwyczaj fragmenty przez cenzurę wykreślone. Podobnym zjawiskiem było także kolportowanie poza obiegiem oficjalnym nagrań magnetofonowych z utworami dźwiękowymi, zazwyczaj tekstami czytanymi przez lektorów lub dialogami; często w nagraniach takich brali udział znani aktorzy, których głosy były powszechnie rozpoznawalne.
Jarzmo cenzury zmuszało także autorów do nadzwyczajnej niekiedy ekwilibrystyki, przemycając zakazane przez władze treści "pomiędzy wersami".
Za swoistą odmianę cenzury można uznać stosowane w Polsce przez wszystkie lata powojenne aż do [[1989]] (a także w innych krajach "obozu socjalistycznego") [[zagłuszanie]] zagranicznych [[radiostacja|radiostacji]] uznanych przez władze państwa za nieprawomyślne: [[Radio Wolna Europa]], [[Głos Ameryki]]. Pewien wpływ na zmniejszenie się znaczenia cenzury i zagłuszania miał rozwój [[telewizja|telewizji]], a zwłaszcza – w [[lata 80. XX wieku|latach 80.]] – [[telewizja satelitarna|telewizji satelitarnej]]. Był wprawdzie pomysł, aby wzorem niektórych innych krajów "obozu" wprowadzić w Polsce system zezwoleń na instalację [[antena|anten]] satelitarnych, ale skończyło się to na nieśmiałych próbach ograniczeń, wprowadzanych przez co bardziej chcących się przypodobać władzom zarządców budynków, a uzasadnianych bądź to względami estetycznymi, bądź to względami bezpieczeństwa.
Osobnym zagrożeniem jest cenzura wewnętrzna, jednak tak długo jak długo istnieje rzeczywiście wolny i niezmonopolizowany rynek mediów, nie stanowi ona większego problemu. To czego nie opublikuje jeden wydawca, skwapliwie wykorzysta inny.
===Stefan Kisielewski o cenzurze w PRL===
[[Stefan Kisielewski]] w swojej [[publicystyka|publicystyce]] wielokrotnie podkreśla odmienny charakter cenzury w krajach socjalistycznych od dawniejszych form cenzury. Cenzurę socjalistyczną ma według Kisielewskiego wyróżniać odmienność form działania, szczególnie pozaprawność przejawiająca się w nieinformowaniu autorów o przyczynach interwencji cenzorskich i braku możliwości odwołania się przez nich do wyższych instancji, oraz odmienność funkcji - cenzura nie ma tu służyć interesowi publicznemu, ale "zniewalaniu umysłu", panowaniu władzy nad sposobem myślenia ludzi. Bezprawność funkcjonowania cenzury prowadzi do wykształcenia się w umyśle autora "autocenzury", panowaniu władzy nie tylko nad umysłem odbiorców, ale też autorów. W eseju ''Przeciw cenzurze — legalnie (Garść wspomnień)'' Kisielewski pisze:
{{cytat|''Cenzura złamała i obrzydziła moje życie, cenzura uniemożliwiła mi wykonywanie zawodu publicysty politycznego, do którego czułem się powołany, cenzura zafałszowała, spaczyła i popsuła 90 procent tego, co wydrukowałem, cenzura sprawiła, że cotygodniowe felietony, jakie pisuję w krakowskim "Tygodniku Powszechnym" od lat trzydziestu dwóch, pojawiają się okaleczone i okłamują często publiczność co do moich intencji, a sprostować tego ani nawet dać do zrozumienia nie można, cenzura bowiem operuje w ścisłej tajemnicy, konfiskując najlżejszą aluzję do swych czynności. Cenzura nasza zresztą w ogóle nie jest żadną cenzurą, choć zapożyczyła swą nazwę od podobnej instytucji, działającej w Polsce przed wojną, a w krajach demokratycznych po dziś dzień. Tam, jeśli konfiskuje się jakiś tekst prasowy ze względów państwowo-politycznych, czyni się to w sposób jawny, '''p o''' wydrukowaniu owego tekstu, motywuje się swą decyzję, podając ową motywację do wiadomości publicznej, wreszcie wytacza się redaktorom pisma czy wydawnictwa sprawę sądową, której wynik wcale nie jest pewny, może on być również porażką władz odpowiedzialnych za konfiskatę. Jeśli zaś pismo boi się ryzykować koszta procesu, może poddać się dobrowolnie cenzurze prewencyjnej, wówczas to, w razie konfiskaty, trafiają się owe białe plamy, o których my, w naszych warunkach cenzuralnej konspiracji, możemy tylko marzyć.<br/>Oczywiste jest, że nasza instytucja, zajmująca się kastrowaniem, przeinaczaniem czy usuwaniem w całości cudzych tekstów, nieraz politycznie całkiem niewinnych, nie ma nic wspólnego z czynnościami cenzury, pod której nazwę się podszywa. Jest to zupełnie co innego: działająca tajnie, bezprawnie i bezapelacyjnie fabryka fałszywych tekstów, wielka, a ukryta przed publicznością mistyfikacja, mająca podwójne cele: <br/>a) zasugerowanie czytającym, że autorzy myślą tak właśnie, jak piszą;<br/>b) przyzwyczajenie piszących, aby myśleli i formułowali swe myśli w pewien określony sposób, bo pisanie w inny sposób będzie likwidowane lub przez odpowiednie skreślenia zmieniane.<br/>A więc swego rodzaju działalność "wychowawcza" tak wobec czytających, jak i piszących. Cisną się tu na usta dwa tytuły głośnych książek: "Myśli w obcęgach" Mackiewicza i "Zniewolony umysł" Miłosza.''}}
{{main|Cenzura w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej}}
{{Przypisy}}
*[[nihil obstat]]
*[[poprawność polityczna]]
==Linki zewnętrzne==
* [http://www.cenzura.zyxist.com Świat bez słów - Cenzura]
[[Kategoria:Cenzura|!]]
[[Kategoria:Polska Rzeczpospolita Ludowa]]
[[Kategoria:Wydawnictwa podziemne w PRL|*]]
[[ar:رقابة]]
|
