Wikipedia

Powstanie Żółtych Turbanów: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nous (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
31 060 edycji
m drobne redakcyjne, poprawa linków
remont, wyrzucenie nieuźródłowionych
Linia 1:
'''Powstanie żółtychŻółtych turbanówTurbanów ''' (nazywane też powstaniem '''Żółtych Szali''') to nazwa [[powstanie|powstania]] w latach [[184]] roku, które wybuchło w prowincjach [[Szantung]] i -[[Henan189]]. Powstanie wymierzone było w cesarza [[Lingdi]] z chińskiej dynastii [[Dynastia Han|Han]]<ref name="nazwa_1"> Praca zbiorowa, 2005, ''Wielka Historia Świata'', t.4, Polskie Media Amer.Com, str. 150, ISBN 83-7425-029-1.</ref>. Jego nazwa pochodzi od barwy szali, które powstańcy nosili obwiązane wokół głowy. Powstańcy związani byli z tajnym stowarzyszeniem [[taoizm|taoistycznym]] [[Tajpingowie|Tajpingów]]. ▼
{{Do poszerzenia}}
{{Źródła|data=2006-11}}
▲'''Powstanie żółtych turbanów ''' (nazywane też powstaniem '''Żółtych Szali''') to nazwa [[powstanie|powstania]] w [[184]] roku, które wybuchło w prowincjach [[Szantung]] i [[Henan]]. Powstanie wymierzone było w cesarza [[Lingdi]] z chińskiej dynastii [[Dynastia Han|Han]]<ref name="nazwa_1"> Praca zbiorowa, 2005, ''Wielka Historia Świata'', t.4, Polskie Media Amer.Com, str. 150, ISBN 83-7425-029-1.</ref>. Jego nazwa pochodzi od szali które powstańcy nosili obwiązane wokół głowy. Powstańcy związani byli z tajnym stowarzyszeniem [[taoizm|taoistycznym]] [[Tajpingowie|Tajpingów]].
 
== Przyczyny ==
Główną przyczyna powstania był kryzys ekonomiczny państwa chińskiego, wywołany rozrostem korupcji i biurokracji na dworze cesarskim, związanych z wszechwładzą [[eunuch]]ów i intrygami wielkich rodów zwalczających się w dążeniu do objęcia regencji. Na ludność chłopską nakładano wysokie podatki. Nie będący w stanie spłacać ich chłopi tracili ziemię, a często także wolność na rzecz wielkich posiadaczy ziemskich.
Główną przyczyna powstania był kryzys agrarny w wyniku którego znaczna część rolników i dawnych wojskowych musiała przenieść się z północy kraju na południe. Właściciele ziem wiedząc, że przybysze nie maja innej opcji wyzyskiwali pracowników za jak najniższą cenę. Sytuację dodatkowo pogorszyły powodzie, związane z wylewami [[Huang He|Rzeki Żółtej]] i zwiększenie podatków w celu zbudowania wałów. Około roku 170 rolnicy zaczęli tworzyć gangi do walki z którymi właściciele ziemscy powołali specjalna milicje. Zmieniło to spór w konflikt zbrojny.
 
W tej atmosferze w latach 70. zaczęły wybuchać liczne bunty chłopskie. Związane one były w dużej mierze z działalności [[mesjanizm|mesjanistycznych]] [[sekta|sekt]] [[taoizm|taoistycznych]], z których największą była założona w [[142]] [[Taiping Dao]].
W tym samym czasie dynastia Han słabła. Siła właścicieli ziemskich była problemem Chin od dawna, jednak po raz pierwszy przybrał on tak wielką skalę. Zagubiony Cesarz poddał się wpływowi dworskich [[eunuch]]ów, którzy wykorzystywali go do swoich celów. Dziesięciu najsilniejszych założyło grupę Dziesięciu Opiekunów (zwaną też grupa Dziesięciu Eunuchów), a ich przywódca ([[Zhang Rang]]) został przybranym ojcem Cesarza. Dwór nie ukrywał swojego niezadowolenia i mówiło się, że prześladujące Chiny powodzie są wynikiem utraty niebiańskiego mandatu przez Lingdi.
 
== PowstańcyPowstanie ==
W roku [[184]] doszło do wylewu [[Huang He]], co dało buntownikom bezpośredni pretekst do wystąpienia przeciwko władzy. Powstanie wybuchło w tym samym roku w zachodniej części prowincji [[Shandong]]. Głownym dowódcą powstańców był [[Zhang Jiao]], charyzmatyczny uzdrowiciel, który zdołał zgromadzić wokół siebie kilkaset tysięcy chłopów. Powstanie było starannie przygotowane i walki szybko rozszerzyły się na cały Shandong, [[Hebei]] i [[Henan]].
Żółte Turbany dowodzone były przez [[Zhang Jiao]] i jego dwóch młodszych braci – [[Zhang Bao]] i [[Zhang Liang]]a. Bracia założyli taoistyczna sektę w prowincji [[Szantung]]. Uważali się za kontynuatorów Szkoły Najwyższego Spokoju (Tai Ping Dao) i czcili bóstwo Huang-lao, które według Zhang Jiao wręczyło im księgę zwaną Rozstrzygające Klucze Do Drogi Pokoju (Tai Ping Yao Shu). Jiao twierdził, że jest magikiem i kreował się na Wielkiego Nauczyciela. Sekta propagowała prawa do równości dla wszystkich ludzi i prawo do równego podziału ziemi. Gdy powstanie wybuchło jego przywódcy podpisywali się hasłem „błękitne niebo (tj. Dynastia Han) znikło, wkrótce narodzi się żółte niebo (tj. Tajpingowie]. W tym roku Jia Zi (Jia Zi to każde kolejne sześćdziesiąt lat) niech zapanuje dobrobyt na świecie”.
 
Powstańcy nie mieli sprecyzowanych celów politycznych. Oddawali cześć bóstwu Huanglao, będącemu syntezą cesarza [[Huangdi]] i twórcy taoizmu [[Laozi]]. Przywódcy powstania głosili nadejście złotego okresu, w którym zapanuje pokój, powszechna równość i wspólnota dóbr. Z tego powodu po stronie powstania nie opowiedzieli się, mimo iż wówczas prześladowani przez władzę, [[konfucjanizm|konfucjaniści]], co przesądziło o upadku powstania.
== Działania Zbrojne ==
 
W [[184]] roku n.e. wybuchło powstanie w prowincjach [[Szantung]] i [[Henan]]. Żółte Turbany miały około 360 tys. wojowników. [[He Jin]], przyrodni brat cesarzowej, stanął na czele wojsk dynastii. Powstanie stłumiono w lutym [[185]] roku, lecz już w dwa miesiące później Tajpingowie ponownie zaatakowali. Walki rozszerzyły się o góry [[Taihang]] na zachodniej granicy prowincji [[Hebei]], w [[186]] roku dotarły do prowincji [[Shaanxi]], [[Hebei]] i [[Liaoning]], a w [[188]] do [[Shanxi]]. W grudniu [[188]] i na początku [[189]] roku powstańcy dotarli do [[Luoyang]], ówczesnej stolicy dynastii Han. W odpowiedzi wszyscy żołnierze cesarstwa ruszyli do walki. Mimo lepszego uzbrojenia nie odnieśli spodziewanego szybkiego zwycięstwa. Dowódca wojsk [[Lu Zhi]] został aresztowany za nie utrzymywanie ofensywy w stosunku do agresorów. W [[192]] roku [[Cao Cao]] pokonał powstańców po tym, gdy ci wkroczyli do [[Yanzhou]], a zakończył walki ostatecznie w roku [[205]].
Początkowo powstańcom udało odnieść się znaczne sukcesy, opanowując dużą część obszarów między rzekami [[Jangcy]] i [[Huang He]], jednak na skutek braku szerszego poparcia konfucjanistycznego społeczeństwa i zdecydowanej kontrofensywie wojsk cesarskich, wspartych przez lokalne milicje właścicieli ziemskich, w [[189]] udało się rozbić główne siły powstańcze.
 
== Następstwa ==
Pomimo rozgromienia głównych sił Żółtych Turbanów w [[189]], rozproszone wojska powstańcze zdołały się szybko zreorganizować i w kolejnych latach wybuchały nieustannie nowe powstania, z których największym było wywołane przez taoistyczną sektę [[Wudoumi Dao]]. Walki z lokalnymi siłami powstańczymi ciągnęły się aż do [[205]].
Po pokonaniu Żółtych Turbanów wojskowi przywódcy zyskali lokalna władzę co spowodowało upadek dynastii Han w [[220]] roku. Po śmierci cesarza Lingdi w [[189]] roku doszło do ostrego sporu pomiędzy He Jin a eunuchami, w wyniku którego ten pierwszy został zamordowany [[22 września]] [[189]] roku. [[Yuan Shao]], sprzymierzeniec [[He Jin]], w odwecie podpalił zamek cesarza i wymordował eunuchów. W końcu [[Dong Zhuo]] objął władzę w państwie po tym jak pokonał potężnych barbarzyńców z plemienia [[Qiang]], którzy w tym czasie atakowali Chiny od północnego zachodu.
 
Walki z niedobitkami Żółtych Turbanów zbiegły się w czasie z zamachem pałacowym w [[189]], w wyniku którego dokonano masakry eunuchów i osadzono na tronie małoletniego cesarza Xian Di. W Chinach rozpoczęła się epoka walk pomiędzy dowódcami wojskowymi i najazdów barbarzyńskich, zakończona obaleniem dynastii Han w [[220]] i podziałem państwa (zob. [[Epoka Trzech Królestw]]).
 
{{Przypisy}}
 
== Bibliografia ==
*{{cytuj książkę |nazwisko = Kajdański| imię = Edward| autor link = | tytuł = Chiny. Leksykon| wydawca = Książka i Wiedza| miejsce = Warszawa | rok = 2005| strony = | isbn = 83-05-13407-5}}
*{{cytuj książkę |nazwisko = | imię = | autor link = | tytuł = Encyklopedia historyczna świata. Tom III| wydawca = Wyd. Opres| miejsce = Kraków | rok = 2000| strony = | isbn = 83-85909-61-3}}
*{{cytuj książkę |nazwisko = | imię = | autor link = | tytuł = Encyklopedia historyczna świata. Tom X| wydawca = Wyd. Opres| miejsce = Kraków | rok = 2002| strony = | isbn = 83-85909-72-9}}
 
[[Kategoria:Dynastia Han]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie_Żółtych_Turbanów”