Rouran: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne redakcyjne |
Nie podano opisu zmian |
||
Linia 1:
'''Żou-żan''' (''Jüan-jüan'' dosł. "Rojące się robactwo") – lud koczowniczy zamieszkujący pierwotnie w [[Azja|Azji]], na północnych granicach [[Cesarstwo Chińskie|Cesarstwa Chińskiego]], między [[Tien-szan]]em a [[Wielki Chingan|Wielkim Chinganem]].
== Etnogeneza ==
Pochodzenie etniczne Żou-żanów jest sporne. Być może powstali z różnych elementów: zbiegów, niewolników, uciekinierów ze wsi chińskiej i różnych ord Wielkiego Stepu, których połączył wspólny los. Ich pierwszy władca, Jükiulü, był niewolnikiem, następnie sienpijskim kawalerzystą, wreszcie skazańcem, któremu przed wykonaniem wyroku udało się zbiec w góry. Tam wokół niego zebrali się inni zbiegowie do których później przyłączyli się poszczególni nomadzi z rodzinami i tak powstała ich orda.
== Dzieje polityczne ==
Żou-żanie koczowali głównie na terenach obecnej Chałchy (Mongolii Północnej); ich wodzowie rezydowali u podnóży gór Changaj.
Największe znaczenie Żou-żanie osiągnęli w okresie między połową [[IV wiek|IV]] a połową [[VI wiek]]u, kiedy trudnili się głównie najazdami na Cesarstwo Chińskie.
W 338 r. n.e. narzucili zwierzchność koczowniczym Telesom (przodkowie obecnych Jakutów, Ujgurów i Telengitów), a w l. 418-441 podporządkowali sobie plemiona Hu i Jüeczy (chińska nazwa Kuszanów). Na początku trzeciego dziesięciolecia V w. n.e. stali się silnymi gospodarzami na Wielkim Stepie, ale mieli silnego przeciwnika w postaci cesarstwa Północnej Dynastii Wei, założonej przez Tabgaczy (Tobgaczy). Od 470 r. rozpoczął się zmierzch ich potęgi, choć nie gwałtowny. Najbardziej osłabiło Żou-żanów odejście Telesów, którzy w dolinie Irtyszu założyli własne quasi-państwo Kaok’ü (dosł. „Wysoki Wóz”), stając się sojusznikami Północnej Dynastii Wei, a tym samym wrogami Żou-żanów. Osłabieni prosili o pokój Tabgaczów, składając propozycje uznania zwierzchności cesarstwa. W 508 r. Tabgacze i Telesowie rozbili ich państwo, ale już 516 r. nowy władca Żou-żanów, Cz’ounu wziął rewanż na Telesach, a z czaszki ich wodza Miwotu kazał sporządzić sobie puchar. Resztki Telesów zbiegły do Heftalitów, zaś cesarstwo Północnej Dynastii Wei, uznało Żou-żanów za lud wasalny.
Jednak niebawem doszło do sporów wśród zwycięzców. W 520 r. Cz’ounu został zamordowany przez matkę, która w ten sposób pomściła śmierć wnuka, zaduszonego na rozkaz ojca wskutek intryg młodej żony Cz’ounu. Podczas tych zamieszek wszyscy pretendenci do tronu żoużańskiego znaleźli się w rękach Tabgaczy. Jeden z nich Anahuan, syn poprzedniego władcy, zniósł zależność chińską i odbudował potęgę ludu Żou-żanów. W 525 r. Anahuan pomógł Wei stłumić powstania w warowniach nadgranicznych. Po tym wydarzeniu jego pozycja urosła na tyle, że w 532 r. wysłał na dwór cesarski poselstwo w prośba o rękę księżniczki Wei dla syna. Wykorzystując rozpad Północnej Dynasti Wei na części Zachodnią i Wschodnią (534 r.) Żou-żananie zniszczyli ostatecznie w 540 r. państwo Telesów.
Kres hegemonii Żou-żanów na stepach azjatyckich położyli zależni od nich [[Kaganat staroturecki|Turkuci]], początkowo zamieszkujący góry [[Ałtaj]]u i specjalizujący się w wytwarzaniu żelaznej broni z miejscowych surowców z której składali im daniny.
W 536 r. władca Turkutów, Bumyn (lub Tumyn), przeprowadził udany atak na Telesów, którzy wyruszyli przeciwko Żou-żanom, co umocniło jego autorytet na tyle że cesarstwo Zachodniej Dynastii Wei wysłało do niego poselstwo (data sporna: 535 lub 545 r.). Bymyn sądząc że jego pozycja jest już wyjątkowo silna wysłał do Anahuana posłów z prośbą o rękę jego córki. Spotkał się jednak z odmową i przypomnieniem, że jest tylko „wytapiaczem”, więc nie może występować z taką propozycją. Rozwścieczony tym Bumyn zabił wysłannika Anahuana, zrywając tym samym wszelkie kontakty z Żou-żanami i wystąpił z podobną prośbą do cesarza Zachodniej Dynastii Wei (551 r.), która zakończyła się sukcesem. W 552 r. Bumyn uderzył zbrojnie na Żou-żanów; Anahuan popełnił samobójstwo, a jego następcy nie stanęli na wysokości zadania z powodu sporów wewnętrznych. Ostatecznie orda żoużańska została rozbita (ok. 554 r.) przez Turkutów, Kitanów i cesarstwo Północnej Dynastii Ts’in, a resztki tego ludu podzieliły się na dwie grypy.
Pierwsza - ponad 3 tys. ludzi zbiegła do Zachodniej Dynastii Wei (555 r.), gdzie ich przyjęto i osiedlono w stolicy, w Cz’anganie. Wkrótce Turkuci przysłali poselstwo domagając się wydania wszystkich zbiegów. Chińczycy uczynili temu zadość i wymordowano wszystkich członków rodu panującego i arystokracji żoużańskiej.
Druga - uciekła na zachód i w [[558]] r. pojawiła się w [[Europa|Europie]] na północnym przedpolu [[Kaukaz (pasmo górskie)|Kaukazu]], gdzie została ochrzczona przez [[Cesarstwo bizantyjskie|Bizantyńczykom]] mianem [[Awarowie|Awarów]].
== Gospodarka ==
Podstawą ekonomiczną Żou-żanów, były głównie łupieskie wyprawy wojenne, zbieranie danin o ludów uzależnionych i pasterstwo. Zboże i tkaniny zdobywali na wyprawach na Chiny, przede wszystkim jednak otrzymywali je w drodze wymiany z ludnością żyznej doliny Turbanu. Przedmioty zbytku pochodziły prawie wyłącznie z Chin.
== Religia ==
System wierzeń Żou-żanów odpowiadał wierzeniom innych nomadów Wielkiego Stepu. Wyznawali głównie szamanizm, ale ponieważ byli zbieraniną różnych ludzi od początku pleniły się wśród nich różne religię przede wszystkim zaś buddyzm. Do religii podchodzili tolerancyjnie i nie wykazywali żadnego fanatyzmu. Buddyści obok Chińczyków i miejscowych szamanów, byli intelektualną warstwa ich społeczeństwa. Obyczaje były różnorodne i ulegały rozluźnieniu np. mniszki buddyjskie mogły mieć mężów. Przyczyną tej różnorodności i tolerancji był prawdopodobnie wspomniany wyżej mieszany skład etniczny i społeczny.
== Bibliografia ==
* Romuald Wojna, ''Wielki świat nomadów. Między Chinami i Europą'', "Wiedza Powszechna", Warszawa 1983, s. 104-112,ISBN 83-214-0271-2
[[Kategoria:Historia Azji Środkowej]]
| |||