Prowincjałki: Różnice pomiędzy wersjami

'''''Prowincjałki''''' (oryg. [[język francuski|fr.]] ''Lettres provinciales'') -– utwór polemiczny [[Blaise Pascal|Blaise'a Pascala]], będący wystąpieniem autora w konflikcie pomiędzy [[jansenizm|jansenistami]] i [[jezuici|jezuitami]], a w szczególności krytyką [[kazuistyka|kazuistycznej]] koncepcji grzechu.

Od momentu swojego nawrócenia religijnej Pascal pozostawał pod silnym wpływem teologii jansenistycznej, często jeździł do głównego ośrodka jansenistów -– [[Port-Royal]]. W [[1655]] przywódca tego nurtu [[Antoni Arnauld]] poprosił go o napisanie tekstu polemicznego, który przedstawiłby racje jansenistów w sporze z jezuitami i [[Sorbona|Sorboną]]. Filozof zgodził się i w okresie między [[23 stycznia]] [[1656]] a [[24 marca]] [[1657]] opublikował kolejno 18 tekstów utrzymanych w konwencji listów pisanych przez paryżanina do przyjaciela mieszkającego poza stolicą (''Listy napisane przez Ludwika de Montalte do przyjaciela-mieszkańca prowincji i do WW.OO. Jezuitów w sprawie nauki o moralności i polityki tych Ojców''). Tytuł skrótowy ''Prowincjałki'' (''Lettres Provinciales'') został spontanicznie nadany przez czytelników utworu. Dzieło było drukowane nielegalnie, w tajnej drukarni i bez podania nazwiska autora, najpierw w częściach, a następnie w całości.

''Prowincjałki'' zawierają 18 listów. W czterech pierwszych autor skupiał się na obronie Arnaulda, celowo nawiązując w sposób parodystyczny do stylistyki współczesnych mu tekstów teologicznych jezuitów, w tym mnogości wyrażeń wieloznacznych i niekonkretnych. Wielokrotnie wykorzystywał ironię i pastisz, co było konwencją zupełnie nową w tradycji gatunku. W V liście Pascal nieoczekiwanie rozszerzył zakres polemiki z dyskusji typowo personalnej na całościowy atak na zakon jezuitów, zarzucając im promowanie przesadnie wyrozumiałej wobec grzeszników moralności oraz dążenie do uzyskania doczesnej władzy i bogactwa. Krytyce koncepcji teologicznych jezuitów poświęconych było łącznie sześć listów. Pascal przeciwstawił im własną wizję moralności chrześcijańskiej -– opartej na ascezie, nieunikającej wyrzeczeń cielesnych i moralnych, stale walczącej z instynktownym egoizmem tkwiącym w człowieku. Po dokonaniu całościowego ataku na przeciwników jansenistów, Pascal kończył cały cykl nawiązaniem do przyczyny, z jakiej został on napisany -– polemiki trwającej między obydwoma nurtami we Francji. Twierdził, że ataki na jansenistów opierają się na manipulacjach i oszczerstwach. Wysuwał również -– pośrednio poprzez samą formę tekstu, kierowanego do szerokiego odbiorcy -– tezę, że za pomocą zwykłego zdrowego rozsądku możliwa jest ocena dogmatów przedstawianych przez Kościoły oraz rozstrzyganie kontrowersji teologicznych.

G. Lanson i P. Tuffrau uważają ''Prowincjałki'' za dzieło wyjątkowe w literaturze francuskiej, wpisujące się w uniwersalne i właściwe każdemu człowiekowi poszukiwanie systemu wartości. Podkreślają połączenie ironicznego stylu z potęgą wyobraźni (indywidualizacja i wnikliwa charakterystyka przedstawianych jezuitów) i elokwencją. Te zalety utworu podkreślaliuwypuklali już wcześniejsi czytelnicy. [[Voltaire]] twierdził, że w ''Prowincjałkach'' odnajduje więcej humoru, niż w farsach [[Molier]]a, zaś [[Jean Racine]] porównywał poetykę ''Prowincjałek'' z typową dla komedii. Lanson i Tuffrau twierdzą również, że jest to pierwsze ponadczasowe arcydzieło francuskiego klasycyzmu.

* G. Lanson, P. Tuffrau, ''Historia literatury francuskiej w zarysie'', Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963.