Metryka Koronna: Różnice pomiędzy wersjami

Najstarsza znana księga Metryki Koronnej pochodzi z roku [[1447]]. Księgi metryki dzieliły się w zależności od podmiotu prowadzącego na [[kanclerz wielki koronny|kanclerskie]] i podkanclerskie. Nie było między nimi różnic merytorycznych, tak jak nie było rozdzielenia zakresu obowiązków pomiędzy kanclerzem a podkanclerzym. Wpisu dokonywano do księgi tego dygnitarza, którego kancelaria sporządziła dokument. Robili to pracujący w kancelariach powyższych urzędników zaprzysiężeni pisarze. Ich praca polegała na skopiowaniu do metryki dokumentu w całości. Wtedy gdy dokonywano jednocześnie wpisu kilku dokumentów o tej samej treści (np. indywidualne przywileje), jeden wpisywano w całości, a z pozostałych tworzono regesty.

Do lat 80. XV wieku istniały jedynie ''Libri Inscriptionum'' (Księgi Wpisów), odrębnie dokonywano tylko wpisów dotyczących spraw skarbowych monarchy (lustracje i rewizje dóbr królewskich). Pod względem rzeczowym przedmiotem wpisów do ''Libri Inscriptionum'' były przykładowo: nadania i potwierdzenia nadań królewskich, nominacje, ogłoszenia [[wici]], uchwały sejmowe, zwoływanie [[sejm walny|sejmów]] i [[sejmiki ziemskie|sejmików]].

W połowie [[XVII wiek|XVII]] wieku wyodrębniono serię ksiąg zatytułowaną ''Sigillata'' (Księga Pieczętna). Jej powstanie wiązało się z tym, że w XVII wieku dopuszczono do stosowania zasadę, że do Metryki Koronnej, podobnie jak do [[księgi grodzkie|ksiąg grodzkich]] czy ziemskich, osoby prywatne mogą wnosić do oblaty ważne dla nich dokumenty. Wpisy dotyczące spraw prywatnych (transakcje sprzedaży i zamiany dóbr, zabezpieczenia [[posag]]ów itp.) zdominowały wtedy ''Libri Inscriptionum''. W ''Sigillata'' zaczęto umieszczać dokumenty oficjalne, mające moc prawną (zaopatrzone pieczęcią kanclerską, większą - kanclerza lub mniejszą - podkanclerzego).

W latach 30. [[XVIII wiek|XVIII]] wieku powstała seria Księgi Kanclerskie (Spraw Publicznych). Tu wciągano dokumenty i listy królewskie dotyczące spraw publicznych i politycznych, jak również nadania, potwierdzenia i zezwolenia królewskie. W [[1764]] roku Księgi Kanclerskie podzielono rzeczowo na 4 grupy: nadania urzędów i tytułów, inne nadania i zezwolenia królewskie, potwierdzenia królewskie, zarządzenia i decyzje króla w formie listów, reskryptów i glejtów.

Księgi Metryki Koronnej przechowywano początkowo w [[Kraków|Krakowie]], a od czasów [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III Wazy]] w [[Warszawa|Warszawie]]. W czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] Metryka Koronna została wywieziona do [[Szwecja|Szwecji]]. Udało ją się w całości rewindykować po wojnie i wtedy też zdano sobie sprawę z możliwości utraty ksiąg stanowiących szczegółowy zapis działalności państwa od ponad dwóch wieków. Dlatego dokonano dokładnej inwentaryzacji i spisu Metryki. W [[1795]] roku [[Rosjanie]] wywieźli całą Metrykę do [[Sankt Petersburg|Petersburga]]. W [[1799]] roku większość ksiąg Metryki Koronnej wróciła do [[Królestwo Prus|pruskiej]] Warszawy i tu została, z epizodem w latach [[1812]]-[[1813]], gdy ''Libri Inscriptionum'' zostały wywiezione do [[Saksonia|Saksonii]], skąd wróciły bez strat. Resztę udało się odzyskać po zawarciu [[traktat ryski (1921)|pokoju ryskiego]] ([[1921]]). Obecnie księgi Metryki Królestwa Polskiego są przechowywane w [[Archiwum Główne Akt Dawnych|Archiwum Głównym Akt Dawnych]] w Warszawie.

W tym samym czasie co Metryka Koronna powstała również Metryka Litewska (pierwsze zapisy z [[1440]] roku). Rozwijała się ona podobnie jak Metryka Koronna i dzieliła jej losy aż do [[1795]] roku. Wpisy w Metryce Litewskiej były dokonywane w języku ruskim ([[język starobiałoruski|starobiałoruskim]]) i po [[Łacina|łacinie]], a od końca XVII wieku po [[język polski|polsku]] i po [[Łacina|łacinie]]. Do dziś pozostaje w [[Rosja|Rosji]] i jej księgi są przechowywane w Centralnym Państwowym Archiwum Akt Dawnych (''Centralnyj Gosudarstwiennyj Archiw Driewnich Aktow'') w [[Moskwa|Moskwie]]. W warszawskim AGAD znajduje się część serii polskiej transkrypcji oryginalnych ksiąg oraz Summariusz Metryki Litewskiej za lata [[1474]]-[[1751]] odzyskany na mocy postanowień [[Traktat ryski (1921)|traktatu ryskiego]].