Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich: Różnice pomiędzy wersjami

Od [[1988]] "odgórna rewolucja" zaczyna rozwijać się według własnych praw. Ujawniły się tłumione dotąd konflikty narodowościowe, których najkrwawszym przejawem był pogrom Ormian w [[Sumgait|Sumgaicie]] [[28 lutego]] tegoż roku. Wkrótce w większości republik powstały tzw. fronty ludowe, domagające się uwzględnienia praw narodowych. Jako pierwszy niepodległość ogłosił parlament [[Litwa|litewski]] [[11 marca]] [[1990]] (co sprowokowało interwencję Armii Radzieckiej). [[29 maja]] [[1990]] prezydentem republiki rosyjskiej zostaje Borys Jelcyn. Gorbaczowa, usiłującego zachować ZSRR poprzez negocjowanie nowego traktatu związkowego tzw. ''nowo-ogariowskiego'', który miał zamienić leninowski z [[1922]], opuszczają zwolennicy reform (Jelcyn, Szewardnadze), natomiast od grudnia [[1990]] otaczają ich przeciwnicy (szef KGB [[Władimir Kriuczkow]], szef MSW [[Boriss Pugo|Boris Pugo]], premier [[Walentin Pawłow]] i wiceprezydent ZSRR [[Giennadij Janajew]]) – którzy [[19 sierpnia]] [[1991]] dokonują nieudanego [[Pucz moskiewski|zamachu stanu]]. Zamachowcy aresztują przebywającego na [[Krym]]ie Gorbaczowa i ogłaszają wprowadzenie stanu wyjątkowego oraz przejęcie władzy w państwie przez Janajewa. Próba zdobycia siedziby władz rosyjskich kończy się jednak niepowodzeniem, gdy przed budynkiem gromadzą się tłumy mieszkańców Moskwy, do których przemawia Jelcyn, a oddziały specjalne wysłane przez przywódców puczu nie wykonują rozkazu zajęcia moskiewskiego "Białego Domu". W tej sytuacji spiskowcy niepewni poparcia żołnierzy nie decydują się na dalsze próby użycia siły i po trzech dniach oddają władzę Gorbaczowowi. Głównym wygranym puczu jest jednak [[Borys Jelcyn]], na którego wniosek [[29 sierpnia]] parlament rosyjski zakazuje działalności KPZR i konfiskuje jej majątek. [[6 września]] rząd rosyjski uznaje niepodległość [[Litwa|Litwy]], [[Łotwa|Łotwy]] i [[Estonia|Estonii]], a [[8 grudnia]] przywódcy pozostałych republik ZSRR podpisują ''[[układ białowieski]]'' o likwidacji ZSRR i utworzeniu [[Wspólnota Niepodległych Państw|Wspólnoty Niepodległych Państw]]. [[25 grudnia]] [[1991]] podaje się do dymisji całkowicie już pozbawiony władzy prezydent ZSRR – Michaił Gorbaczow i akt ten ostatecznie kończy istnienie prawie 70-letniego państwa.

 

=== Ustrój ===

ZSRR zgodnie z [[Konstytucja ZSRR|konstytucją]] z [[1924]] było państwem federalnym, w których władze lokalne sprawowały ''Rady (Sowiety) Deputowanych Robotniczych i Żołnierskich'' (na wsi ''Rady Deputowanych Chłopskich''). Na poziomie władz gubernialnych (obwodowych, krajowych), w republikach autonomicznych, w republikach związkowych i na poziomie związkowym formalną władzę stanowiły zjazdy delegatów deputowanych, przy czym deputowani chłopscy mieli prawo do wybierania kilkakrotnie mniejszej liczby delegatów niż deputowani robotniczy. Członkowie dawnych tzw. klas wyzyskujących, duchowni itp. byli pozbawieni praw wyborczych (tzw. ''лишенцы – liszeńcy''). Rady oraz ich zjazdy wybierały komitety wykonawcze; na najwyższym szczeblu był to Centralny Komitet Wykonawczy ZSRR (''Центральный Исполнительный Комитет СССР'' – ''ЦИК'' – CIK), którego przewodniczącym byli kolejno reprezentanci republik związkowych.