Mandylion: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
źródła/przypisy |
drobne merytoryczne |
||
Linia 1:
[[Plik:MandylionJW.jpg|thumb|right|200px|Współczesny mandylion ks. Jacka Wróbla SJ]]
'''Mandylion''' - występujący w [[ikonografia|ikonografii]] od [[VI wiek|VI]] wieku rodzaj ''[[acheiropoietos]]u''. Nazwa pojawia się w źródłach począwszy od XII w., a wywodzi się od późnogreckiego ''mandilion'' - [[ręcznik]], chusta lub semickiego ''mindil''.
== Zasady kompozycji ==
Linia 7:
== Pierwszy mandylion ==
[[Plik:39bMandylion.jpg|thumb|left|160px|Mandylion z Edessy z prywatnej kaplicy papieskiej]]
Z powstaniem kanonu związana jest opowieść o królu [[Abgar V Ukkama|Abgarze V]], władcy [[Osroene|Edessy]], po raz pierwszy zanotowana przez [[Euzebiusz z Cezarei|Euzebiusza z Cezarei]]: kiedy zachorował na [[trąd]], wysłał swego sługę [[Ananiasz z Edessy|Ananiasza]], przez którego prosił Jezusa, którego sława uzdrowiciela była już wówczas głośna, aby przybył z Judei.
W późniejszych wersjach legendy (począwszy od VI w.) wspomina się, że Abgar poprosił swojego wysłannika, aby w przypadku gdyby Chrystus nie mógł przybyć, sporządził jego portret<ref>Jacek Stachiewicz, ''Skarby podkarpackie'', Nr 3(16)2009, s. 4-10, ISSN 1898-6579</ref><ref>tamże: Jarosław Giemza, ''Replika Jackowi Stachiewiczowi'', s. 12-13</ref> . W Jerozolimie okazało się jednak, że posłaniec nie jest w stanie namalować oblicza Zbawiciela. Wówczas Chrystus przyłożył chustę do swojej twarzy i w ten sposób powstał portret, którego kontemplacja uzdrowiła króla.
Następca Abgara V, Ma'nu V bar Abgar (panował 50 - 57 n.e.) powrócił do pogaństwa, obraz został zamurowany w ścianie miasta, a o miejscu tym zapomniano. W czasie oblężenia Edessy przez króla [[Persowie|Persów]] Chosreoesa (554), biskupowi edesskiemu zostało objawione miejsce w którym znajdował się obraz ''Nierukotwornoho''. Kiedy rozebrano zewnętrzne murowanie, mieszkańcy zobaczyli nie tylko pięknie zachowaną ikonę, ale także odcisk liku na glinianej desce (''czrepii''), która zakrywała obraz. Od tego zdarzenie bierze początek wersja ikony '''''Spas na czrepii''''', gdzie zamiast mandylionu twarz Zbawiciela przedstawiona jest na jednolitym tle o fakturze kamiennego muru lub drewnianej deski.▼
Począwszy od VI w. w Edessie przechowywano przedmiot, utożsamiany z mandylionem. Powszechnie przypisywano mu cudowną właściwość ochrony miasta przed wrogami. W wielu przekazach mówi się o cudownym ocaleniu Edessy w czasie najazdu perskiego. Niedługo potem Edessa padła jednak łupem Arabów. W X w. ekspansję na wschód podjęło cesarstwo bizantyńskie; w 944 wojska Bizancjum stały pod Edessą. Cesarz Roman Lekapen zgodził się na odstąpienie od oblężenia, pod warunkiem wydania przez Arabów mandylionu. Cudowny wizerunek został z wielką pompą przewieziony do Konstantynopola, do którego wkroczył 15 sierpnia 944 r. O tych wydarzeniach opowiada tekst pt. "Opowieść o wizerunku z Edessy" autorstwa cesarza [[Konstantyn VII Porfirogeneta|Konstantyna Porfirogenety]].
▲
Na pamiątkę translacji do Konstantynopola ustanowiono święto ku czci Boskiego (Świętego) Oblicza, przypadające [[16 sierpnia]]. Począwszy od X w. jest ono obchodzone przez chrześcijan obrządku wschodniego.
Relacje pielgrzymów i spisy relikwii wskazują na obecność mandylionu w Konstantynopolu aż do czwartej krucjaty. Miał on się znajdować w tzw. kaplicy Faros, w której cesarze bizantyńscy przechowywali zbierane przez siebie relikwie Chrystusa. Jego losy po zdobyciu i splądrowaniu Konstantynopola przez krzyżowców w 1204 nie są jasne. Istnieje kilka średniowiecznych tradycji i kilka współczenych hipotez, co mogło się stać z mandylionem:
1. Mandylion znajduje się w spisie relikwii, które przekazane zostały francuskiemu królowi i kolekcjonerowi relikwii [[Ludwik IX Święty|Ludwikowi Świętemu]]. Do rewolucji francuskiej w paryskiej kaplicy [[Sainte Chapelle]] znajdował się przedmiot utożsamiany z mandylionem konstantynopolitańskim. Potwierdzają to spisy inwentarzowe kaplicy i rysunki znajdującego się tam relikwiarza.
2. Jednocześnie w Konstantynopolu najprawdopodobniej nadal przechowywano jakiś przedmiot, uważany za oryginalny mandylion, bowiem w XIV w. jeden z cesarzy bizantyńskich podarował doży genueńskiemu wizerunek mandylionu. Nie jest pewne, czy podarunek ten uważano za oryginał, czy też za kopię mandylionu konstantynopolitańskiego. Mandylion z Genui jest nadal przechowywany w w tym mieście.
3. W Rzymie, w prywatnych apartamentach papieskich również przechowuje się pewną starą ikonę, której czas powstania trudny jest do określenia, a która wedle tradycji miałaby być oryginalnym mandylionem. Dzieje jej ewentualnego dotarcia z Edessy bądź Konstantynopola do Rzymu nie są jednak jasne.
4. Istnieje hipoteza (np. Iana Wilsona i innych), że zaginionym mandylionem jest tzw. [[Całun turyński]]. Identyczność obu przedmiotów ma być argumentem za autentycznością Całunu. Hipotezy te nie znajdują poparcia wśród historyków i historyków sztuki, zajmujących się dziejami mandylionu, którzy wysuwają przeciw niej następujące argumenty: - Nie istnieje żadna tradycja starsza niż XX-wieczna, łącząca ze sobą te dwa przedmioty; - Istnieją tradycje wskazujące różne inne miejsca, gdzie może znajdować się mandylion edesseński/ konstantynopolitański (patrz wyżej); - Późnostarożytna i średniowieczna tradycja powstania mandylionu w żaden sposób nie łączy się z historią Grobu Pańskiego; - Mandylion edesseński pojawia się w źródłach dopiero w VI w., wcześniej zaś znana jest wyłącznie historia korespondencji pomiędzy Abgarem a Chrystusem. Wedle zatem wszelkiego prawdopodobieństwa właśnie w VI w. powstał pierwszy przedmiot uznawany powszechnie za mandylion.
5. Inna hipoteza łączy mandylion z niezwykłym obrazem, znajdującym się w miejscowości Manopello we Włoszech (A. Badde). Jest to ikona przedstawiająca twarz Chrystusa, namalowana na niezwykle cienkim materiale, przepuszczającym światło. Kiedy spogląda się na ów wizerunek pod słońce, malowidło staje się niewidoczne. A. Badde twierdzi, że rysy Chrystusa na obrazie z Manopello, jego rysy na dwóch "zachowanych" mandylionach i na Całunie turyńskim są identyczne i są rysami Jezusa z Nazaretu. Również ta hipoteza nie znajduje poparcia wśród naukowców.
== Inne mandyliony ==
''Mandylion'' obecny na sztandarach wojsk ruskich, z czasem zajął miejsce centralne w cerkwi, bezpośrednio nad [[ikonostas|Carskimi Wrotami]].
[[Grafika:Mandylion.JPG|thumb|right|250px|Mandylion z cerkwi p.w. ''Pokrow Bogurodzicy'' w Owczarach-Rychwałdzie (II poł. XV w.)]]
Za najbliższe oryginalnemu wyobrażeniu uważa się ''Mandylion'' z kaplicy św. Matyldy w Watykanie oraz z
Przykładem acheiropoietosu jest też malowidło znajdujące się w kaplicy San Lorenzo na Piazza di Porta San Giovanni w [[Rzym]]ie, naprzeciwko [[Bazylika św. Jana na Lateranie|Bazyliki Laterańskiej]] na szczycie Świętych Schodów ([[Scala Sancta]]), które uważane są za schody, po których [[Jezus Chrystus|Chrystus]] prowadzony był na proces w domu [[Poncjusz Piłat|Poncjusza Piłata]]. Malowidło to pochodzi zapewne z VI-VII w.
W monastyrze św. Katarzyny na górze Synaj przechowywana jest ikona zożona z dwóch współoprawnych desek. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa były to pierwotnie dwa skrzydła tryptyku. Na deskach wyobrażenie są u dołu czeterej święci, zaś u góry uczeń Chrystusa Tadeusz oraz tenże uczeń wręczający mandylion Abgarowi. Wedle tezy K. Weizmanna, powszechnie przyjętej w literaturze przedmiotu, środkową część tryptyku stanowiło pierwotnie wyobrażenie mandylionu.
W Kościele [[Katolicyzm|katolickim]] odpowiednikiem mandylionu jest ''[[veraikon]]'', czyli chusta świętej Weroniki i tzw. [[Całun turyński|Całun Turyński]].▼
▲W Kościele [[Katolicyzm|katolickim]] odpowiednikiem mandylionu jest ''[[veraikon]]'', czyli chusta świętej Weroniki,
{{Przypisy}}
| |||