Sztuka sumeryjska i akadyjska: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Usunięto kategorię "Sztuka starożytna" za pomocą HotCat |
poprawki - tak z grubsza |
||
Linia 1:
{{architektura starożytna}}
==
Najstarsze ślady osadnictwa znalezione na terenach [[Mezopotamia|Mezopotamii]] pochodzą z [[VIII tysiąclecie p.n.e.|
Okres [[VI tysiąclecie p.n.e.|
*[[kultura Halaf]]
*[[kultura Hassuna]]
*[[kultura Samarra]]
Najokazalsze są osady kultury Samarra. Niektóre z nich otaczały rowy i mury obronne wykonane z suszonej cegły. Część zbudowanych domów miała plan w kształcie litery T. W jednej z osad
==[[Okres Ubajd]]==
Na przełomie V i IV tys. p.n.e. na południu Mezopotamii pojawiła się kultura Eridu, najstarsza faza [[okres Ubajd|okresu Ubajd]] (tzw. Ubajd I). Ludność nadal zamieszkiwała domy budowane z suszonej cegły i ręcznie lepiła ceramiczne naczynia. W [[Eridu]] odnaleziono też ślady budowli sakralnej wzniesionej na planie prostokąta. Wraz z rozwojem, wpływy kultury Ubajd przesunęły się na północ. Drugi etap rozwoju tej kultury jest nazywany Ubajd II. Odnalezione w osadach tego okresu gliniane figurki ludzi charakteryzuje mocno wydłużony kształt. Następna faza to Ubajd III. W odnalezionych pozostałościach osad tego okresu natrafiono na świątynie wznoszone na usypanych z ziemi platformach, licowanych cegłą. Świątynie w planie prostokąta mają trzy pomieszczenia, z których środkowe to [[Naos|cella]]. Największym momentem przełomowym w ceramice było wprowadzenie do użytku [[koło garncarskie|koła garncarskiego]]. Jednocześnie rozpoczął się okres stopniowego ubożenia motywów dekoracyjnych. Ostatnia, czwarta faza okresu Ubajd (Ubajd IV) to [[IV tysiąclecie p.n.e.|IV tys. p.n.e.]]
==[[Okres Uruk]]==
==[[Dżemdet Nasr|Okres Dżemdet Nasr]]==
▲Następny okres, to Ubajd III. W odnalezionych pozostałościach osad tego okresu natrafiono na świątynie wznoszone na usypanych z ziemi platformach, licowanych cegłą. Świątynie w planie prostokąta mają trzy pomieszczenia, z których środkowe to [[Naos|cella]]. Największym momentem przełomowym w ceramice było wprowadzenie do użytku [[koło garncarskie|koła garncarskiego]]. Jednocześnie rozpoczął się okres stopniowego ubożenia motywów dekoracyjnych. Ostatni, czwarty okres kultury Ubajd (Ubajd IV) to [[IV tysiąclecie p.n.e.|czwarte tysiąclecie p.n.e.]] W połowie tego tysiąclecia kultura Ubajd przekształciła się w kulturę [[Uruk]]. W tym okresie ręcznie wykonywane naczynia ceramiczne o bogatej dekoracji malarskiej spotykane są jeszcze na północy. Ceramika wykonywana na kołach garncarskich ma coraz uboższą dekorację, czasem jest jej w ogóle pozbawiona. Motywy malowane zastępują ornamenty z nacinanych lub odciskanych linii. W okresie ok. 3300 r. p.n.e. pojawiły się pierwsze [[pieczęć cylindryczna|pieczęcie cylindryczne]] zdobione reliefem. Figurki człowieka z tego okresu mają mocno wydłużony kształt, o staranniej wykonanych głowach i ramionach oraz symbolicznie zaznaczonych nogach. Specyficzny kształt mają głowy o oczach z przylepionych kawałków gliny z ukośnym nacięciem. Kształt głowy bardziej przypomina głowę węża niż człowieka. Końcowy okres kultury Uruk przypada na początek rozwoju [[Sumer|sumeryjskich]] miast-państw.
Około 3200 r. p.n.e. istniejące osady przekształciły się w pierwsze miasta-państwa. Były to m.in. [[Eridu]], [[Uruk]], [[Ur (miasto)|Ur]], [[Girsu]]. Najwyższą władzę piastowali w nich prawdopodobnie królowie-kapłani. Życie w nich skupione było wokół
▲Około 3200 r. p.n.e. istniejące osady przekształciły się w pierwsze miasta-państwa. Były to m.in. [[Eridu]], [[Uruk]], [[Ur (miasto)|Ur]], [[Girsu]]. Najwyższą władzę piastowali w nich prawdopodobnie królowie-kapłani. Życie w nich skupione było wokół kręgów świątynnych tzw. [[ziggurat]]ów. Najstarsze świątynie tego typu miały trójdzielne wnętrza. Budowle wznoszone były najczęściej z suszonej cegły. Ściany świątyń z zewnątrz zdobione były [[lizena]]mi. Wokół świątyń wznoszono mury zdobione [[mozaika|mozaiką]] z ceramicznych stożków barwionych na kolor niebieski lub żółtozielony. Badania archeologiczne doprowadziły też do odkrycia budowli wzniesionych z płyt gipsowych lub wapiennych. W miastach spotyka się dwa kręgi świątynne. Jeden z nich, to [[ziggurat]] poświęcony bogu nieba [[Anu]], drugi to świątynia poświęcona bogini Inanie (Nini-Zaza). Ta druga świątynia wznoszona była na innych założeniach. Przypominała ona dom mieszkalny. Pomieszczenia otaczał dziedziniec, na którym umieszczono święty kamień – [[betyl]]. Sanktuarium połączone było z dziedzińcem [[portyk]]iem. Na przeciwległym boku umieszczono pomieszczenia kapłanów.
Z tym też okresem związane jest powstanie pisma, początkowo w formie obrazkowej, później przekształcone w [[pismo klinowe]] .
==
{| style="float:right"
[[Plik:Orant Telloh Louvre AO9060.jpg|thumb|right|200px|Alabastrowa figurka z ok. 2400 r. p.n.e. (Luwr, Paryż)]]
|}
Początek tego okresu przypada na
{| style="float:right"
[[Plik:Relief Ur-Nanshe Louvre AO2344.jpg|thumb|left|
|}
<br />Grobowce z tego okresu to podziemne budowle z kamienia lub cegły, złożone z jednego lub kilku pomieszczeń. Przekryte sklepieniem pozornym lub płaskim stropem. Do wnętrza z poziomu terenu prowadziły ukośne rampy i pionowe szyby.▼
<br />Rzeźba i płaskorzeźba. Najważniejszym elementem rzeźby i płaskorzeźby jest twarz, w której dominują oczy. Są to jednak dzieła pozbawione indywidualnych cech poszczególnych osób. Posążki osób w pozycji siedzącej lub klęczącej miały ukazać czynność a nie samą osobę. Stawiano je w świątyniach, podpisane imieniem fundatora. Najprawdopodobniej miały symbolizować pobożność osób, które je tam ustawili. Od tych sposobów przedstawiania osób były pewne wyjątki. Odnalezione w [[Esznunna]] (Tell Asmar) figurki miały na twarzy zaznaczoną mimikę w formie uśmiechu, przestrachu itp. a figurki znalezione w Mari (Tel al-Hariri) cechuje dużo większa staranność w wykonaniu detali. Twarze nie są pozbawione cech indywidualnych a stroje (spódniczki z baraniej skóry) zostały ukazane z dużą starannością. Rzeźby wykonywane z brązu, to figurki odlewane tzw. metodą traconego wosku. Są one bardziej realistyczne od tych wykonywanych w kamieniu. Płaskorzeźby komponowane są w układach pasowych, postacie ludzi przedstawiane są w układzie: twarz z profilu, oko od frontu, tułów i ramiona od frontu, nogi z profilu. Najstarsze, wykonywane w miękkim kamieniu, to [[stela|stele]] ukazujące ważne wydarzenia z dziejów. Są rodzajem pomników historycznych, z których jedna grupa opisuje wydarzenia pokojowe, druga zwycięskie wojny. Szczególnym zabytkiem tej epoki jest tzw. "Sztandar z Ur". Jest to mozaika, wykonana po dwóch stronach drewnianej płyty, z kamieni, muszli, macicy perłowej połączonych masą bitumiczną. W trzech pasach ukazana jest zwycięska wojna oraz wydana po niej uczta (zabytek znajduje się w Muzeum Brytyjskim w Londynie). Podobną technikę stosowano przy zdobieniu pudeł rezonansowych harf. Na znalezionych pudłach wykonana jest mozaika przedstawiająca wydarzenia mitologiczne. Dodatkową ozdobą jest złocona głowa byka. Popularnym tematem rzeźby były wyobrażenia zwierząt. Do częściej spotykanych zalicza się temat kozła wspinającego się na najprawdopodobniej święte drzewo. Przedstawienia zwierząt są znacznie realniejsze niż postaci ludzkich.▼
<br />Ważnym elementem sztuki tego okresu są też pieczęcie cylindryczne. Reliefy wykonywane na nich to coraz bogatsze przedstawienia ludzi i zwierząt. Tematyka związana jest z walką zwierząt, fantastycznych stworów. Postacie ukazywane są przy pomocy linii, z zachowaniem symetrii, licznych powtórzeń. Wrażenia ekspresji dostarcza często kłębowisko postaci, ustawienie ich w pozycji "do góry nogami" itp. Motyw uzupełniany jest drobnymi elementami dekoracyjnymi. Niektóre z tych motywów zostały przejęte przez artystów perskich, greckich a nawet z średniowiecznej Europy.▼
▲
==== Okres akadyjski ====▼
Około [[XXV wiek p.n.e.|2400 roku p.n.e.]] doszło do przejęcia władzy przez zamieszkałych na tym terenie Semitów, którzy już od dawna piastowali funkcje dostojników na sumeryjskich dworach i przejęli wiele sumeryjskich zwyczajów. Jeden z nich, znany później jako [[Sargon Wielki]], zdobył władzę w mieście Agade (Akad) po czym podbił cały Sumer i ogłosił się władcą Sumeru i Akadu. Jego wnuk, [[Naram-Sin z Akadu|Naram-Sin]] ogłosił się Królem Czterech Stron Świata. Mimo tych wydarzeń sztuka i kultura sumeryjska nadal żyła. Akadowie rozszerzyli obszar jej oddziaływania oraz podporządkowali ją swoim pojęciom estetycznym. Pismo sumeryjskie zostało przystosowane do ich własnego języka. Z zachowanych zabytków architektury odnaleziono dwie świątynie w Esznunna oraz twierdzę Naramsina w Tell Brak. Świątynie zbudowane były na planie prostokąta, bez dziedzińców. Przypominały swoim wyglądem wcześniejsze budowle wznoszone w północnej części kraju (jednonawowe z przedsionkiem, bez dziedzińca wewnętrznego). Twierdza Naramsina zbudowana była na planie kwadratu o boku 100,0 m. Wewnątrz mieściło się sześć dziedzińców i wiele, umieszczonych równolegle do siebie, wąskich pomieszczeń. Budowla otoczona była murem grubości 10,0 m. Do wnętrz prowadziła jedna brama umieszczona pomiędzy dwoma wieżami. Pierwszy dziedziniec był największy. Najprawdopodobniej było to miejsce postoju zwierząt i karawan. Otaczające go pomieszczenia pełniły funkcje magazynów. Pozostałości podobnej twierdzy znaleziono w Aszur w północnej Mezopotamii.▼
▲
▲
▲Około [[XXV wiek p.n.e.|2400 roku p.n.e.]] doszło do przejęcia władzy przez zamieszkałych na tym terenie Semitów, którzy już od dawna piastowali funkcje dostojników na sumeryjskich dworach i przejęli wiele sumeryjskich zwyczajów. Jeden z nich, znany później jako [[Sargon Wielki]], zdobył władzę w mieście [[Agade]] (Akad) po czym podbił cały Sumer i ogłosił się władcą Sumeru i Akadu. Jego wnuk, [[Naram-Sin z Akadu|Naram-Sin]] ogłosił się Królem Czterech Stron Świata. Mimo tych wydarzeń sztuka i kultura sumeryjska nadal żyła. Akadowie rozszerzyli obszar jej oddziaływania oraz podporządkowali ją swoim pojęciom estetycznym. Pismo sumeryjskie zostało przystosowane do ich własnego języka. Z zachowanych zabytków architektury odnaleziono dwie świątynie w Esznunna oraz twierdzę
{| style="float:right"
[[Plik:Stele Naram Sim Louvre Sb4.jpg|thumb|right|200px|Fragment [[Stela Naram-Sina|
|}
Płaskorzeźby akadyjskie cechuje pewne odejście od układów pasowych. Przykładem jest
Rzeźby okresu akadyjskiego cechuje większa staranność wykonania detali i próby realistycznego pokazania postaci, zarówno w wizerunku twarzy jak i poprawności w oddaniu sylwetki. Pieczęcie akadyjskie mają bardziej czytelną kompozycję. Uzyskano ją przez staranniejszy rysunek i rozdzielenie sylwetek. Postacie w walce mają często nienaturalnie wydłużone ramiona, by mogły uchwycić przeciwnika. Osoby są równego wzrostu, a wizerunki walk ze zwierzętami ukazują te ostatnie stojące na tylnych łapach. Tematyka kompozycji najczęściej zaczerpnięta jest z mitologii, którą Akadowie przejęli od Sumerów. Przykładem jest pieczęć z czasów [[Szar-kali-szarri
Okres akadyjski trwał od około 2340 do 2200 r. p.n.e. Jego zakończenie związane jest z upadkiem dynastii zwyciężonej przez plemiona [[Gutejowie|Gutejów]]z gór [[Zagros]]. Plemiona te rządziły Mezopotamią przez około 100 lat.
==== Renesans sumeryjski ====▼
{| style="float:left"
[[Plik:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|
|}
Pierwsze odrodziło się miasto-państwo [[Lagasz]], kolejne było Ur. W tym drugim mieście pojawiła się tzw. [[
Rzeźba sumeryjska tego okresu nawiązywała do wzorców starosumeryjskich. Jednak twarze przedstawianych postaci nosiły cechy indywidualne. Nowym elementem było też przedstawianie na reliefie klęczących u stóp władcy cudzoziemców z darami.
Renesans trwał około 100 lat i zakończył się wraz z najazdem [[Elam]]itów i upadkiem
==Bibliografia==
==
*[[sztuka starożytnej Mezopotamii]],
*[[Historia architektury|style architektoniczne]],
|