Wikipedia

Lutnia renesansowa: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
references must not be bare URL
rozbudowanie definicji,, ilustracja, linki zewnętrzne
Linia 20:
 
== Pochodzenie i historia ==
Lutnia renesansowa wywodzi się bezpośrednio od lutni średniowiecznej. Jej powstanie zbiegło się w czasie z pojawieniem się w muzyce znamion stylu renesansowego i było wynikiem dostosowania instrumentu do potrzeb nowego repertuaru. Jednym z pierwszych przedstawień ikonograficznych 6-chórowego instrumentu, który można uznać za lutnię renesansową, jest ''Skrzydlaty mężczyzna grający na lutni'' [[Albrecht Dürer|Albrechta Dürera]] z 1497 roku. Powstanie pierwszych systemów zapisu muzyki lutniowej, tzw. tabulatur (patrz dalej), również datuje się na koniec XV wieku<ref name="Robb">[http://www.art-robb.co.uk/hist.html History of the Lute]</ref>. Ewolucji podlegała także technika gry. W związku z rozwojem [[polifonia|polifonii]] instrumentalnej wychodzi z użycia [[plektron]], nieprzydatny do gry coraz bardziej skomplikowanej muzyki wielogłosowej. Wraz z pojawieniem się lepszych gatunkowo strun basowych, [[lutnik|lutnicy]] dodawali kolejne chóry (pary strun) do konstruowanych przez siebie instrumentów. Pierwsza wzmianka o lutni 7-chórowej pochodzi z 1511 roku<ref name="Robb"/>. Dość szybko pojawiły się również instrumenty 8-, 9- i 10-chórowe. Około 1580 roku powstała we Włoszech rozbudowana wersja lutni basowej, tzw. [[teorba]].
 
== Budowa ==
Budowa lutni ewoluowała przez cały niemal okres średniowiecza, a wynikiem tej ewolucji było powstanie pod koniec XV wieku lutni renesansowej w jej klasycznej już formie.
Lutnia renesansowa różni się nieco od lutni średniowiecznej budową. Nadal jest to instrument o wypukłym (gruszkowatym) pudle rezonansowym i podwójnych strunach, jednakże osiąga on nieco większe rozmiary, co spowodowane jest dodaniem kolejnych [[Chór (instrumentoznawstwo)|chórów]] (z ok. 4 w lutni średniowiecznej, do 6-8 w lutni renesansowej). Posiada także dłuższą [[menzura|menzurę]] (od 54 do 66 cm)<ref name=autonazwa4>[http://www.cs.dartmouth.edu/~lsa/aboutLute/ The Lute Society of America — What is a Lute?<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. Lutnia renesansowa charakteryzuje się dość szerokim i krótkim gryfem, oraz główką umieszczoną pod kontem prostym w stosunku do gryfu.
Zachowane do dziś egzemplarze tego instrumentu cechują się delikatnością konstrukcji i najwyższym poziomem rzemiosła, co może świadczyć o tym, iż lutnia była instrumentem kosztownym i przeznaczonym raczej dla odbiorców z kręgu arystokracji i bogatego mieszczaństwa.<ref>Friedemann Hellwig, ''Lute Construction in the Renaissance and the Baroque'', The Galpin Society Journal, Vol. 27 (May, 1974)</ref>. W wydanym w 1533 roku traktacie ''Scintille di Musica'', Giovanni Maria Lanfranco (w 1533 roku) nazywa ją nawet "instrumentem najdoskonalszym ze wszystkich".
 
=== Pudło rezonansowe ===
Płyta wierzchnia, najczęściej wykonywana ze świerku, posiada umieszczony centralnie otwór rezonansowy zamknięty ozdobną rozetą wyciętą bezpośrednio w płycie. Do płyty przymocowany jest na stałe mostek, z charakterystycznymi "wąsami". Mostek nie posiada typowego dla np. gitary, dodatkowego siodełka, a struny przymocowywane są bezpośrednio do znajdujących się w nim otworów.▼
Lutnia renesansowa posiada wypukłe pudło rezonansowe o przekroju gruszkowatym (nieco większe niż lutnia średniowieczna), zbudowane z kilku, do kilkunastu cienkich drewnianych litewek (pod koniec XVI wieku ich liczba wzrosła do ponad 25-ciu). Pudło lutni nie posiada wewnętrznego belkowania, poszczególne listewki sklejone są ze sobą i połączone od spodu papierowymi, bądź pergaminowymi taśmami.<ref>Friedemann Hellwig, ''Lute Construction in the Renaissance and the Baroque'', The Galpin Society Journal, Vol. 27 (May, 1974)</ref>. Do budowy pudła rezonansowego wykorzystywano, zarówno pospolite gatunki drewna, takie jak klon i cis, jak i szlachetne materiały: heban, kość słoniową czy palisander. Całość konstrukcji spina od dołu dodatkowa listwa, a u góry, znajdujący się wewnątrz pudła drewniany bloczek, do którego montowana jest szyjka..
 
=== Płyta wierzchnia ===
Ze względu na zastosowanie podwójnych strun (chórów) gryf lutni renesansowej jest dość szeroki. Na gryfie znajduje się (często palisandrowa) podstrunnica, która – inaczej niż w gitarze – nie wystaje ponad poziom płyty wierzchniej, lecz jest z nią równa, a jej koniec wpuszczony jest w płytę wierzchnią. Progi wykonane są ze strun jelitowych obwiązanych wokół szyjki, co umożliwia ich przesuwanie i dostrajanie instrumentu. Kilka najwyższych progów często przymocowanych jest już do płyty wierzchniej i wykonanych z drewna<ref>Friedemann Hellwig ''Lute Construction in the Renaissance and the Baroque'', The Galpin Society Journal (1974)</ref>.▼
▲Płyta wierzchnia, najczęściej wykonywana ze świerku, posiada umieszczony centralnie otwór rezonansowy zamknięty ozdobną rozetą wyciętą bezpośrednio w płycie, nieco powyżej jej środka. Do płyty przymocowany jest na stałe mostek, z charakterystycznymi "wąsami". Mostek nie posiada typowego dla np. gitary, dodatkowego siodełka, a struny przymocowywanemocowane są bezpośrednio do znajdujących się w nim otworów. Płyta wierzchnia wzmocnione jest od spodu belkowaniem. Sposób rozmieszczenia belek, podyktowany właściwościami akustycznymi płyty rezonansowej był starannie obliczany.
 
=== Rozeta ===
Struny lutni tradycyjnie wykonywane były z jelit, jednak w dzisiejszych czasach często używa się nylonowych zamienników. Ułożone są one w parach, przy czym najwyższa struna jest często pojedyncza. Pary strun stroi się zawsze unisono.
Najbardziej ozdobnym elementem lutni jest rozeta (późnorenesansowe lutnie basowe miewały czasem aż trzy). Pośród bogactwa zachowanych wzorów rozróżnić możemy kilka podstawowych motywów, które powtarzały się, w nieznacznie tylko zmienionych formach, przez całe stulecia. Najbardziej powszechnym motywem była tzw. [[Gwiazda Dawida]]. W swej dekoracyjnej postaci, została zapożyczona, podobnie jak sama lutnia z kultury [[arabskie panowanie w Hiszpanii|Arabów hiszpańskich]]. Rozety niektórych, późnorenesansowych lutni europejskich wykazują zadziwiające podobieństwo do motywów pojawiających się w arabskich manuskryptach oraz ceramice z [[Alhambra|Alhambry]] a także, rzecz jasna, na instrumentach muzycznych. Jednakże w lutni europejskiej, ściśle geometryczny, arabski ornament został wzbogacony o elementy florystyczne.<ref>Friedemann Hellwig ''Lute Construction in the Renaissance and the Baroque'', The Galpin Society Journal (1974)</ref>
=== Szyjka ===
▲Ze względu na zastosowanie podwójnych strun (chórów) gryfSzyjka lutni renesansowej jest dość szeroki.szeroka Nai gryfiekrótka, znajdujeposiada siępalisandrową (częstopodstrunnicę, palisandrowa)której podstrunnica,koniec którawpuszczony –jest w płytę wierzchnią (inaczej niż w gitarze, –w niektórej wystajenaklejony ponadjest poziomon płytyna wierzchniej,płytę leczwierzchnią). Szyjka zakończona jest zwygiętą niądo równa,tyłu agłówką jejz konieckołkami wpuszczonydo jestnaciągu wstrun płytę(czasem wierzchniąbogato rzeźbioną). Progi, wykonane sąz zejelit strun(współcześnie jelitowychstosuje obwiązanychsię również nylonowe zamienniki), wiązane są wokół szyjki, co umożliwia ich przesuwanie i dostrajanie instrumentu. Kilka najwyższych progów często przymocowanych jest już do płyty wierzchniej i wykonanych z drewna<ref>Friedemann Hellwig ''Lute Construction in the Renaissance and the Baroque'', The Galpin Society Journal (1974)</ref>. Wykonane z twardego drewna siodełko, nie jest przyklejone na stałe do szyjki lecz utrzymywane w miejscu przez opierające się o nie struny.
=== Struny ===
[[Menzura]] lutni renesansowej jet nieco większa niż lutni średniowiecznej i waha się od 54 do 66 cm<ref name=autonazwa4>[http://www.cs.dartmouth.edu/~lsa/aboutLute/ The Lute Society of America — What is a Lute?]</ref>. Struny lutni tradycyjnie wykonywane były z jelit, jednak w dzisiejszych czasach często używa się nylonowych zamienników. Ułożone są one w pary (chóry), przy czym najwyższa struna jest pojedyncza. Klasyczna odmiana lutni renesansowej posiada 6 chórów, choć zdarzają się instrumenty 7-mio i 8-mio chórowe. Struny lutni są bardzo delikatne, o dużo mniejszym napięciu niż struny gitary, czy innych instrumentów strunowych. [[Akcja strun]] jest niska - dla strun wiolinowych, ok. 2,75mm nad ósmym progiem, zaś dla najniższej struny basowej, ok 3,75mm<ref>http://www.mail-archive.com/lute@cs.dartmouth.edu/msg28678.html</ref>.
 
== Strojenie ==
Linia 38 ⟶ 42:
 
== Technika gry ==
[[File:Ułożenie prawej ręki.jpg|thumb|300px|Ułożenie prawej ręki w technice gry na lutni.]]
Na lutni renesansowej grano, szarpiąc struny palcami. Prawdopodobnie już na początku XVI wieku wyszedł z użycia plektron (używany jeszcze w późnym średniowieczu), o czym świadczy pierwsza drukowana Tabulatura autorstwa Petrucciego, wydana w Wenecji i przeznaczona na lutnię sześciochórową. Zawiera ona utwory wielogłosowe, o skomplikowanych liniach melodycznych, które nie mogły być grane za pomocą plektronu<ref name=autonazwa4 />. Technika gry na lutni renesansowej różni się znacznie od techniki gry na [[gitara|gitarze]]. Zasadniczą różnicą jest to, że w technice lutniowej nie używa się paznokci. Dłoń trzyma się równolegle do strun (nie prostopadle, jak w gitarze) i uderza opuszkami palców na przemian z góry (kciukiem) i z dołu (palcem wskazującym) tak, aby poszczególne pary strun szarpane były jednocześnie, a nie jedna po drugiej<ref>http://www.cs.dartmouth.edu/~lsa/publications/MacEvoy/MacEvoyLuteTechnique.pdf</ref>. [[Akord]]y wykonywano szarpiąc palcami określone struny jednocześnie, bądź używając techniki [[arpeggio]]. Nie uderzano natomiast strun całą dłonią, jak technice gitarowej.
 
Linia 114 ⟶ 119:
== Bibliografia ==
{{Bibliografia|1=
* Friedemann Hellwig ''On the Construction of the Lute Belly'', The Galpin Society Journal, Vol. 21 (Mar., 1968)
* ''Les Instructions Pour Le Luth'', Paris 1977
* ''Right Hand Position in Renaissance Lute Technique'', Journal of the Lute Society of America 12 (1979)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Lutnia_renesansowa”