Wikipedystka:Psych psych/Efekt zająca

Efekt zająca − nieistniejąca w nauce nazwa efektu przywołana przez celebrytkę Katarzynę Cichopek, absolwentkę SWPS w trakcie programu Tomasz Lis na żywo. Celebrytka zaproszona została jako ekspert w sprawach psychologii. Broniąc matki, która zgłosiła zaginięcie swojego martwego dziecka, powiedziała:

Niektórzy w wielkim stresie mają efekt zająca, czyli najpierw stają jak wryci, nie wiedzą, co mają robić, a później uciekają i działają w afekcie. Ponadto, jeśli ktoś zacznie w takiej sytuacji kłamać, to nie może już później przestać i brnie w tych kłamstwach. Taka osoba jest po prostu sparaliżowana strachem.

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

Reakcje mediów

Wypowiedź celebrytki została odnotowana i wyśmiana przez tabloidy oraz portale plotkarskie. Jako kolejnego eksperta cytowano prof. Janusza Czapińskiego:

Udzielił nam krótkiej lekcji, na której wyłożył, dlaczego używana w mediach przez Kasię Cichopek terminologia (rzekomo z dziedziny nauk psychologicznych) to strzał kulą w płot. Określenie Kasi, opisujące zachowanie matki śp. Madzi z Sosnowca to zwrot jedynie wyglądający na akademicki termin. I to przy założeniu, że "efektu zająca" nie pomyliła z "efektem prof. Zajonca".

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

Psychologia o efekcie zająca i efekcie prof. Zajonca

Zarówno nazwa efekt zająca, jak i efekt prof. Zajonca nie występują w literaturze psychologicznej. Rzekomy "efekt prof. Zajonca" to efekt czystej ekspozycji, a "efekt zająca" to chybiona nazwa "walcz-albo-uciekaj" − podstawowej reakcji organizmu na stres.

Twórcą pojęcia "walcz-albo-uciekaj" był Walter Cannon, amerykański fizjolog, neurolog i psycholog. Był pionierem nowoczesnej fizjologii, zwłaszcza badań nad rolą autonomicznego układu nerwowego i układu hormonalnego w przystosowaniu się organizmu do warunków stresu, a swoje badania nad stresem opublikował w 1915 r. Jego teoria zakłada, że układ współczulny zostaje aktywowany już w pierwszych chwilach po zadziałaniu stresora i odpowiada za reakcję walki lub ucieczki. Pobudza on nadnercza do wydzielania adrenaliny i noradrenaliny i wywołuje takie skutki jak rozszerzenie źrenic, przyspieszenie tętna i oddechu, przyspieszenie akcji serca. Ta odpowiedź organizmu została później uznana za pierwszy etap ogólnego zespołu adaptacyjnego, który reguluje reakcję na stres wśród kręgowców i innych organizmów.

W literaturze psychologicznej jako klasyczny przykład reakcji ucieczki podaje się właśnie zająca, stąd być może powstała pomyłka w nazwie efektu.