Gerulata: Różnice pomiędzy wersjami

'''Gerulata''' – [[Starożytny Rzym|rzymski]] obóz wojskowy, znajdujący się w dzisiejszej dzielnicy [[Bratysława|Bratysławybratysławskiej]] -dzielnicy [[Rusovce|Rusovcach]]; oddział [[Muzeum Miasta Bratysławy]]{{r|muzeum.bratislava.sk}}.

Gerulata była częścią [[limes]]u -– systemu rzymskich umocnień granicznych, chroniących Imperium przed ludami barbarzyńskimi. Główny obóz powstał na początku II wieku n.e. (choć prawdopodobnie pierwsze budynki i oddziały wojskowe pojawiły się w tym miejscu już wiek wcześniej). Był pierwszym obozem na linii granicznej wzdłuż [[Dunaj]]u od [[Carnuntum]] (na terenie Austrii) do [[Ad Flexum]] (w miejscu węgierskiego [[MosonmagyarovarMosonmagyaróvár]]), broniącym prowincji Pannonia Superior (Górnej Pannoni; w II wwieku n.e. prowincja [[PannoniaPanonia]] została podzielona na Górną i Dolną). Pełnił on ważną funkcję osłaniania od wschodu stolicy Górnej Pannoni, którą było Carnuntum, oddalonej o 14 kilometrów. Nazwa "''Gerulata"'' została przypuszczalnie zaczerpnięta z języka [[Celtowie|Celtów]], zamieszkujących tereny na północ od limesu.

== Obóz wojskowy ==

Pierwsza cześć Gerulaty mogła powstać podczas rządów dynastii [[Flawiusze|Flawiuszy]]. Według niektórych teorii opartych na znaleziskach, przy budowie mieli wtedy pomagać i początkowo stacjonować żołnierze z X (''legio X Gemina et Pia Fidelis''), XIII (XIV, legion podwójny LEGXIIIG) i XV [[legion]]u (''XV Apollinaris'', który około [[119]] został przeniesiony do [[Kapadocja|Kapadocji]]); wszystkie obozowały również w Carnuntum. Pewne jest, że od początku II wieku n.e. stacjonowała tutaj elitarna jednostka kawalerii ''Ala Prima Canannefatum'' (''I Canannefatum''). Z odnalezionych inskrypcji wynika, że miały też tutaj stać oddziały z II legionu, XVIII [[Kohorta (wojsko)|kohorty]] ochotników (''cohors XIIX Voluntariorum Civium Romanorum'') oraz V kohorta. Na przełomie II i III n.e. przebywała w Gerulacie I kohorta łuczników (''Alelia Sagittariorum -– COH I AS''). W antycznym dziele ''Notitia Dignitatum'' jest wzmianka o konnej jednostce łuczników (strzelców -– ''equites sagittari'').

Obóz wojskowy, podobnie jak inne tego typu, miał od 2 do 4 hektarów i kształt kwadratu. Chroniony był wałami lub murem, dodatkowo również wykopaną przed nimi fosą, a w rogach obwarowań znajdowały się wieże strażnicze. Wejście do obozu odbywało się jedną z czterech bram.

Nieodłączną częścią obozu była osada cywilna (''vicus''), rozciągająca się wzdłuż murów, poza terenem części wojskowej. Głównym zadaniem osady była obsługa żołnierzy – mieszkali w niej rzemieślnicy, handlarze, znajdowały się w niej świątynie oraz obiekty użytku publicznego. W pobliżu osady grzebano zmarłych – w Gerulacie zachowały się liczne kamienie nagrobne oraz fragmenty ołtarzy wotywnych. Wynika z nich, że mieszkańcy ''vicusa'' oprócz tradycyjnego rzymskiego panteonu czcili również bóstwa [[Etruskowie|Etrusków]] oraz zaczerpnięte z dalekich wschodnich prowincji – [[Syria|Syrii]], [[Frygia|Frygii]] (bogini [[Kybele]]), [[Starożytny Egipt#Okres rzymski .2830(30 p.n.e..E2.80.93395–395 n.e..29)|Egiptu]] (bogini [[Izyda]]), a także persko-irańskiego [[Mitra (mitologia)|Mitrę]].

== Aktywność militarna ==

Pierwsze dziesięciolecia istnienia Gerulaty były okresem pokoju. Bezczynność sprzyjała demoralizacji wojska -– dlatego zarządzano ciągłe patrole i wyprawy na tereny położone za [[Dunaj]]em. Pierwszą ciężką próbą były [[wojny markomańskie]] ([[167]] - –[[180]]), kiedy Gerulata znalazła się w samym centrum działań wojennych. Z tego okresu zachowały się w Gerulacie nagrobki żołnierzy II legionu pomocniczego (wyprawiał się przeciw [[Kwadowie|Kwadom]] w dolinę Wagu, stacjonował w obozie Laugarico -– w pobliżu [[Trenczyn]]a, gdzie do dziś zachowała się słynna rzymska inskrypcja wyryta w skale) oraz II legionu italskiego.

== Gerulata po okresie rzymskim ==

W IV wieku n.e. granice rzymskie były ciągle napierane przez ludy barbarzyńskie. Obszar Gerulaty został zmniejszony, mniej liczna stała się też załoga wojskowa. W [[395]] Markomanowie zniszczyli Carnuntum i w tym też okresie limes właściwie przestał istnieć -– wojsko wycofało się w głąb kraju, aby bronić zagrożonych prowincji centralnych. Gerulata, podobnie jak inne punkty rzymskiej granicy, została opuszczona. Podczas wędrówek ludów na jej ruinach pojawili się [[Germanie]], [[Sarmaci]], [[Hunowie]], a wreszcie [[Słowianie]] i [[Węgrzy|Madziarzy]]. Z okresu przemarszu wielkich mas ludzkich pochodzi kilkaset grobów (być może [[Longobardowie|longobardzkich]]), w których pochowano oprócz ludzi także psy i konie.

W średniowieczu na kopcu, wyrosłym nad ruinami, powstał zamek, od którego wzięła się nazwa wsi -– Karlburg i Oroszvár. Na pewien czas o rzymskich śladach zapomniano.

Ponownie o lokalizacji Gerulaty w ówczesnym węgierskim Oroszvár zaczęto pisać w [[renesans]]ie (jednak najczęściej sytuowano ją błędnie), a w większym stopniu od XVIII wieku. Prace archeologiczne rozpoczęto pod koniec XIX stulecia za zgodą właścicielki tych terenów, grafiny Laury Henckel, pod kierownictwem Ágosta Sötéra, kustosza muzeum w [[MosonmagyarovarMosonmagyaróvár]]. Archeologowie węgierscy prowadzili prace także w latach 30. i 40. XX wieku. Po [[1947]], kiedy Rusovce przyłączono do [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]], zainteresowali się nimi słowaccy badacze. Intensywne wykopaliska zaczęto w latach 60. -– usunięto pozostałości średniowiecznego zamku, odsłaniając pozostałości po obozie -– było to stanowisko ''Bergl'' (od niemieckiego "kopiec"„kopiec”), gdzie znajduje się dzisiejsze muzeum. Również w innych miejscach wsi odkopano lub znaleziono pamiątki po Gerulacie. Przy okazji odkryto fragmenty zabudowań, które mogły świadczyć, że w przeciągu czterech stuleci obóz zmieniał swoją lokalizację lub, że w pobliżu głównego znajdował się drugi obóz. Jego dokładne sytuowanie i datowanie jest niemożliwe, ponieważ w późniejszych wiekach nowe osadnictwo niemal zupełnie zniszczyło to, co z niego jeszcze pozostało.

Główny obóz znajdował się w miejscu gdzie dzisiaj stoi kościół ewangelicki oraz w najbliższych okolicach, natomiast osada cywilna na części współczesnej ulicy BalkánskejBalkánskiej i Kovacsovej, a także na Irkutskom námestí i koło kościoła św. Magdaleny. Dotarcie do wielu miejsc jest już niewykonalne -– w ich miejscu stoi współczesna zabudowa.

Na terenie muzeum można oglądać niewielki fragment wykopalisk -– odsłonięto resztki wieży wartowniczej. Stała na 12 kamiennych słupach, w środku znajdowała się studnia. Wieżę otaczał obwodowy mur, o wymiarach 30 na 30 metrów, o grubości 2.4 metra. W pobliżu widać też pojedyncze pozostałości innych budynków. Wykopaliska pochodzą z różnych okresów istnienia obozu -– od II do IV wieku n.e.. W zadaszonym [[lapidarium]] prezentowana jest skromna część znalezionych przez archeologów przedmiotów, kamiennych inskrypcji i ołtarzy. Najbardziej wartościowe zbiory przeniesiono do Muzeum Narodowego w [[Bratysława|Bratysławie]].

== Ciekawostki ==

* O Gerulacie wspominano w antycznych dziełach ''Itinerari Antonini'' oraz ''Notitia dignitatum''. Położenie obozu zaznaczono na rzymskiej mapie z IV stulecia -– tzw. ''Tibula Peutingeriana''.

== Zobacz też ==