Tyrol Południowy: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
mała rozbudowa
Mix321 (dyskusja | edycje)
drobne redakcyjne
Linia 5:
'''Tyrol Południowy''' albo '''Górna Adyga''' (niem. ''Südtirol'', wł. ''Alto Adige'') – historyczna część [[Tyrol (region)|Tyrolu]] położona na południe od głównej grani Alp.
 
== Demografia ==
Tyrol Południowy jest zamieszkany przez ludność [[Tyrolczycy|tyrolską]], [[Włosi|włoską]] i [[Retoromanie|ladyńską]]. Najważniejszym miastem, a zarazem stolicą prowincji jest [[Bolzano]] (niem. ''Bozen'').
 
== Historia ==
Do [[1919]] roku Tyrol Południowy stanowił część [[austria]]ckiego kraju koronnego Tyrol w [[Austro-Węgry|monarchii habsburskiej]]. ZNa mocy [[Traktat pokojowy z Austrią 1919|traktatu pokojowego]] w [[Saint-Germain-en-Laye|Saint-Germain]] został wcielony do [[Włochy|Włoch]] wraz z Trydentem jako region [[Trydent-Górna Adyga]].
 
Po dojściu [[Benito Mussolini|Mussoliniego]] do władzy we Włoszech nastąpiła przymusowa italianizacja niemieckojęzycznej części Tyrolu Południowego, powodując głęboki konflikt polityczny i narodowościowy. Zabroniono używania języka niemieckiego, zmieniano oryginalne nazwy miejscowości i obiektów topograficznych na włoskie, rozwiązano administracyjnie niemieckojęzyczne organizacje kulturalne i zagarnięto ich majątek. Dochodziło nawet do ustalanych drogą administracyjną zmian oryginalnych nazwisk rodowitych mieszkańców na włoskie. Czynny opór rdzennej ludności spowodował surowe represje władz.
 
W [[1939]] roku, w wyniku [[umowa o wyborze w Południowym Tyrolu|umowy]] [[Adolf Hitler|Hitlera]] z Mussolinim, miejscowa ludność niemieckojęzyczna stanęła przed opcją wyboru -między albo mogła wyemigrowaćemigracją do Rzeszy alboi pozostaćpozostaniem na miejscu, godząc się w ten sposób z italienizacjąitalianizacją. Wybór ten spowodował głębokie podziały wśród społeczeństwa i zapaść gospodarczą, -gdyż ponad 80% Tyrolczyków zdecydowało się emigrację, zyskując później opinię [[nazizmNarodowy socjalizm|nazistów]],. zZ kolei ci, coktórzy pozostali byli piętnowani przez Niemców jako zdrajcy. Pełna wymiana ludności i italienizacjaitalianizacja nie powiodła się jednak, a po zakończeniu wojny większość emigrantów powróciła do Południowego Tyrolu.
 
Problem statusu niemieckojęzycznej ludności Tyrolu Południowego stał się przyczyną długotrwałego konfliktu austriacko-włoskiego, a miejscowa ludność uciekała się nawet do ataków terrorystycznych na przedstawicieli państwa włoskiego. Zatwierdzony w [[1972]] roku "Statut Autonomiczny Prowincji Bozen", zwany [[Pakiet (statut autonomiczny)|Pakietem]], gwarantujący równouprawnienie języków niemieckiego i włoskiego w całej prowincji, dwujęzyczność napisów w miejscach publicznych, nauczanie w szkołach w języku niemieckim, tworzenie niemieckojęzycznych organizacji kulturalnych, rozwiązał w znacznym stopniu narodowościowe i polityczne problemy Południowego Tyrolu.
 
Obecnie ze względu na duży ruch turystyczny Tyrol Południowy jest jedną z najbogatszych części Włoch. Wraz z z [[prowincja Trydent|prowincją Trydent]] (ze stolicą w mieście [[Trydent]]) tworzy region [[Trydent-Górna Adyga]] (niem. ''Trentino-Südtirol'', wł. ''Trentino-Alto Adige'').