Doktryna realnego socjalizmu charakteryzowała się dominacją partii marksistowsko-leninowskiej we wszystkich sferach życia publicznego, które zawładnęły ustawodawstwem, prawem, a nawet życiem prywatnym obywateli; sprawowały monopol w zakresie [[Ideologia polityczna|ideologii]] i upaństwowionej gospodarki. Zakazany był obieg publikacji poza cenzurą oraz działalność polityczna i społeczna poza organizacjami ściśle kontrolowanymi przez władze. Cechowały go liczne odstępstwa od deklarowanych teoretycznych idei socjalistycznych.
Krytykę realnego socjalizmu podjęli nawet przedstawiciele [[eurokomunizm]]u<ref>''Nauka o polityce'', pod. red. [[Artur Bodnar|Artura Bodnara]], Warszawa 1984, str.287-289, ISBN 83-01-05808-0</ref>. W 2008 [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]] wydał pracę filozoficzno-historyczną pod red. K. Brzechczyna "Obrazy PRL. O konceptualizacji realnego socjalizmu w Polsce". Podejmuje ona interdyscyplinarne badania nad koncepcjami tego pojęcia w oparciu o prace znanych teoretyków różnych orientacji ideowych - lewicowej i prawicowej: [[Józef Maria Bocheński|Józefa M. Bocheńskiego]], [[Randall Collins|Randalla Collinsa]], [[Leszek Kołakowski|Leszka Kołakowskiego]], [[Stefan Kurowski|Stefana Kurowskiego]], [[Leszek Nowak|Leszka Nowaka]]<ref>{{cytuj stronę|url=https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/300/1/Brzechczyn_O%20dwoch%20prognozach.pdf |tytuł=O DWÓCH PROGNOZACH UPADKU REALNEGO SOCJALIZMU. RANDALL COLLINS VERSUS LESZEK NOWAK |autor=Krzysztof Brzechczyn}}</ref><ref>"Obrazy PRL: o konceptualizacji realnego socjalizmu w Polsce", wyd. IPN, ISBN 83-925139-0-8; artykuł dostępny w internecie pod adresem: [http://hdl.handle.net/10593/300]</ref> [[Jadwiga Staniszkis|Jadwigi Staniszkis]] i [[Andrzej Walicki|Andrzeja Walickiego]]. Innym, bardziej praktycznym, opisem rzeczywistości realnego socjalizmu na przykładzie dwóch fabryk (w [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]] i [[Niemiecka Republika Demokratyczna|NRD]]) jest książka Małgorzaty Mazurek "Socjalistyczny zakład pracy. Porównanie fabrycznej codzienności w PRL i NRD u progu lat 60."<ref> [http://wyborcza.pl/1,75517,2860364.html recenzja A. Leszczyńskiego w Gazecie Wyborczej (podgląd z dn. 27 maja 2009)]</ref>.
