|
== Uwłaszczenie na ziemiach polskich ==
{{main|Uwłaszczenie chłopów w Polsce}}
'''Próby uwłaszczenia w I Rzeczpospolitej'''
* W 1792 roku Sejm uchwalił ''Ustawę o sprzedaży królewszczyzn'', która oddawała chłopom osiadłym w [[królewszczyzny|królewszczyznach]] użytkowany grunt na własność, nadawała im wolność osobistą (po rozwiązaniu kontraktu z dziedzicem), prawo wychodu i uwolnienie z poddaństwa włościan nieposiadających gruntu - ustawa ta jednak nie weszła w życie na skutek przegranej [[Wojna polsko-rosyjska 1792|Wojną w obronie Konstytucji 3 maja]] z Rosją i II rozbioru Polski.
* W 1794 roku Tadeusz Kościuszko w oparciu o art. IV Konstytucji 3 Maja wydał [[Uniwersał połaniecki]] (własc. ''Uniwersał urządzający powinności gruntowe włościan i zapewniający dla nich skuteczną opiekę rządową, bezpieczeństwo własności i sprawiedliwość w komisjach porządkowych''), w którym zmniejszono ilość pańszczyzny, nadano chłopom wolność osobistą, zakaz rugów i nieusuwalność z gruntu.
* Niedługo przed III rozbiorem Polski w 1794 roku [[Hugo Kołłątaj]] opracował ustawę, na podstawie której gwarantowano chłopom biorącym udział w Powstaniu kościuszkowskim nadanie na własność ziemi przez nich użytkowanej, a w razie ich śmierci - ich synom.
'''Realizacja uwłaszczenia'''
Reformy uwłaszczeniowe na terenie Polski zostały dokonane przez władze zaborcze:
* od ok. [[1808]] do ok. [[1872]] w [[zabór pruski|zaborze pruskim]],
** w roku 1823 w [[Wielkie Księstwo Poznańskie|Wielkim Księstwie Poznańskim]],
* w roku [[1848]] w [[zabór austriacki|zaborze austriackim]],
* w roku [[1861]] w [[zabór rosyjski|zaborze rosyjskim]],
* w roku [[1864]] w [[Królestwo Kongresowe|Królestwie Kongresowym]].
Najbardziej rozciągnięta w czasie okazała się reforma uwłaszczeniowa w [[Królestwo Prus|Prusach]]. Była to tzw. "pruska droga do kapitalizmu", czyli odgórne, stopniowe uwłaszczenie chłopów za odszkodowaniem, z zapewnieniem przewagi ekonomicznej i politycznej [[ziemiaństwo|ziemiaństwa]], tak by nie zmienić rewolucyjnie podstaw gospodarki państwa. W latach 1807 – 1872 stopniowo uwłaszczono chłopów (nadano im ziemię przez nich uprawianą na własność) za odszkodowaniem w formie nadziału ziemi lub w formie pieniężnej. Wraz z uwłaszczeniem dokonano likwidacji [[serwitut]]ów, [[wspólnota gruntowa|wspólnot gruntowych]], komasacji i regulacji gruntów. Dzięki temu nie dopuszczono do rozdrobnienia gospodarstw chłopskich, co nastąpiło w [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Galicji]].
Proces uwłaszczenia na ziemiach pruskich przebiegał następująco:<ref>Artur Korobowicz, Wojciech Witkowski, ''Historia ustroju i prawa polskiego (1772 – 1918)'', wyd. Oficyna, Warszawa 2009.</ref><ref>Krzysztof Groniowski, ''Uwłaszczenie chłopów w Polsce. Geneza, realizacja, skutki'', Warszawa 1976.</ref>
* [[1799]] – zamiana pańszczyzny na czynsz w dobrach królewskich, początkowo dobrowolna od [[1808]] obowiązkowa,
* [[1807]] – likwidacja poddaństwa, zależności osobistej, wymogu zgody pana feudalnego na czynności prawne chłopów, przywiązania do ziemi, sądownictwa dominialnego i pozwolenie na swobodny obrót ziemią,
* [[1808]] – uwłaszczenie chłopów w dobrach państwowych, z wykupem świadczeń poddańczych,
* [[1811]] – uwłaszczenie chłopów w dobrach prywatnych na podstawie dobrowolnych umów lub z urzędu, za odszkodowaniem dla feudała w ziemi i spłatą renty feudalnej, zniesienie serwitutów,
* [[1816]] – ograniczenie reformy z 1811, rezygnacja z uwłaszczenia z urzędu, dozwolenie zawierania umów dobrowolnych tylko przez zamożniejszych chłopów
* [[1821]] – tzw. ''[[reluicja]]'', wykup powinności chłopskich dla ogółu gospodarstw,
* [[1823]] i [[1836]] – częściowe uwłaszczenie w [[Wielkie Księstwo Poznańskie|Wielkim Ks. Poznańskim]], dla chłopów w dobrach prywatnych i państwowych, na podstawie dobrowolnej umowy i odszkodowaniem w ziemi, gotówce, naturze lub pańszczyźnie,
* [[1848]] – [[1850]] – dopuszczenie do regulacji uwłaszczeniowych wszystkich gospodarstw, na podstawie dobrowolnych umów, za odszkodowaniem, zniesienie powinności i uprawnień feudalnych,
* [[1858]] – powszechne zawieranie umów regulacyjnych,
* [[1865]] – [[1872]] – spłata zobowiązań chłopskich, także dzięki pomocy państwa i instytucji bankowych.
{{Przypisy}}
[[Kategoria:Historia gospodarcza Polski]]
[[Kategoria:PolskaHistoria pod zaboramispołeczna]]
[[Kategoria:Historia chłopów w PolsceRolnictwo]]
| 