|
'''Główny Zarząd Polityczno-Wychowawczy Wojska Polskiego''' (GZPW WP) - '''Główny Zarząd Polityczny Wojska Polskiego''' (GZP WP)''' – Instytucja Centralna Ministerstwa Obrony Narodowej funkcjonująca w [[Ludowe Wojsko Polskie|ludowym Wojsku Polskim]] w latach 1944 - 1989 na prawach wydziału [[Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej|Komitetu Centralnego [[PolskaPolskiej ZjednoczonaZjednoczonej PartiaPartii Robotnicza|PZPRRobotniczej]].
==Geneza powołania GZPW WP==
Rozkaz [[Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego (1944)|Naczelnego Dowództwa WP]] nr 3 z dnia 8 sierpnia 1944 nakazywał: ''"Zarząd Polityczno-Wychowawczy [[Główny Sztab Formowania|Głównego Sztabu Formowania]] należy przeorganizować w Główny Zarząd Polityczno-Wychowawczy WP".
Rozkaz organizacyjny wydany został dopiero 16 września 1944 roku, przyjmując za podstawę organizacji etat Nr 02/401 zarządu polityczno-wychowawczego dowództwa Frontu nr 02/401.
'''Struktura organizacyjna według etatu Nr 02/401'''
===Obsada personalna===
Szef zarządu
* płk [[Wiktor Grosz]] ''(16 września 1944 - 9 maja 1945)'' ▼Zastępca szefa zarządu
* ppłk [[Mieczysław Wągrowski]] ''(16 września 1944 - 9 maja 1945)''
===Skład===
* Kierownictwo
▲** szef GZPW - płk [[Wiktor Grosz]] ''(16 września 1944 - 9 maja 1945) ''
** szef GZPW
*** zastępca szefa GZPW - ppłk [[Mieczysław Wągrowski]] (16 września 1944 - 9 maja 1945)
*** oficer do zleceń
* Oddział organizacyjno-instruktorski ''(16 [[oficer (wojsko)|oficer]]ów)''
** wydział finansowy
** wydział ekspedycji.
Na podstawie rozkazu Nr 040/Org. Ministra Obrony Narodowej z dnia 28 kwietnia 1950 roku GZPW WP został przeformowany w Główny Zarząd Polityczny Wojska Polskiego według etatu Nr 30/62<ref>Stefan Zwoliński, ''Organizacja i zadania organów politycznych ludowego WP 1949-1955'', s. 247.</ref>.
== Instytucje podległe ==
*[[Reprezentacyjny Zespół Artystyczny Wojska Polskiego|Teatr Wojska Polskiego]] utworzony rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 85 z [[28 października]] [[1944]] r. W celu cyt."''ujednolicenia wysiłków artystycznych żołnierzy, w celu nadania właściwego kierunku pracy [[teatr]]ów i teatrzyków żołnierskich oraz w celu rozwijania [[patriotyzm]]u żołnierzy i zapoznania ich z arcydziełami polskiej i światowej literatury teatralnej, utworzyć teatr WP, podległy Głównemu Zarządowi Polityczno-Wychowawczemu WP".'' Teatr Wojska Polskiego organizowano wspólnie z Resortem Kultury i Sztuki. Swoją siedzibę miał w [[Lublin]]ie{{r|zarys}}. ▼'''''[[Reprezentacyjny Zespół Artystyczny Wojska Polskiego|Teatr Wojska Polskiego]]'''
▲* utworzony rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 85 z [[28 października]] [[1944]] r. W celu cyt."''ujednolicenia wysiłków artystycznych żołnierzy, w celu nadania właściwego kierunku pracy [[teatr]]ów i teatrzyków żołnierskich oraz w celu rozwijania [[patriotyzm]]u żołnierzy i zapoznania ich z arcydziełami polskiej i światowej literatury teatralnej, utworzyć teatr WP, podległy Głównemu Zarządowi Polityczno-Wychowawczemu WP".'' Teatr Wojska Polskiego organizowano wspólnie z Resortem Kultury i Sztuki. Swoją siedzibę miał w [[Lublin]]ie{{r|zarys}}.
*[[Wytwórnia Filmowa Czołówka|Wytwórnia Filmowa (Czołówka)]] powołana do życia rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 97 z [[5 listopada]] [[1944]] r. na podstawie etatu nr SzG/37. Na tym etacie wytwórnia pozostawała jeszcze w [[1945]] r., po czym na mocy rozkazu Naczelnego Dowództwa WP nr 144 przeszła na nowy etat ''(SG/12)''. W myśl powyższego rozkazu wytwórnia filmowa była samodzielną jednostką gospodarczą, podległą Głównemu Zarządowi Polityczno-Wychowawczemu{{r|zarys}}. ▼
*[[Muzeum reaktywowaneWojska Polskiego w Warszawie]] reaktywowane na mocy rozkazu Naczelnego Dowództwa WP nr 27 z [[16 września]] [[1944]] r. Początkowo muzeum wchodziło w skład wydziału odbudowy dorobku kultury wojskowej Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, a następnie istniało jako jego samodzielna jednostka. Z kolei rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 218/Org Muzeum Wojska Polskiego otrzymało nowy etat nr 30/20, ''(32 osoby)'' i zostało podporządkowane Głównemu Zarządowi Polityczno-Wychowawczemu WP{{r|zarys}}. ▼'''''[[Wytwórnia Filmowa Czołówka|Wytwórnia Filmowa (Czołówka)]]'''''
▲* powołana do życia rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 97 z [[5 listopada]] [[1944]] r. na podstawie etatu nr SzG/37. Na tym etacie wytwórnia pozostawała jeszcze w [[1945]] r., po czym na mocy rozkazu Naczelnego Dowództwa WP nr 144 przeszła na nowy etat ''(SG/12)''. W myśl powyższego rozkazu wytwórnia filmowa była samodzielną jednostką gospodarczą, podległą Głównemu Zarządowi Polityczno-Wychowawczemu{{r|zarys}}.
*Centralny Dom Żołnierza powstały jesienią [[1944 ]] r., a następnie rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 64/0rg. z [[18 listopada ]] [[1944 ]] r. zreorganizowany według etatu nr OSzG/45. Początkowo mieścił się w [[Lublin]]ie, a następnie, w [[1945 ]] r., został przeniesiony do Warszawy. ▼'''''[[Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie|Muzeum Wojska Polskiego]]'''''
▲* reaktywowane na mocy rozkazu Naczelnego Dowództwa WP nr 27 z [[16 września]] [[1944]] r. Początkowo muzeum wchodziło w skład wydziału odbudowy dorobku kultury wojskowej Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, a następnie istniało jako jego samodzielna jednostka. Z kolei rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 218/Org Muzeum Wojska Polskiego otrzymało nowy etat nr 30/20, ''(32 osoby)'' i zostało podporządkowane Głównemu Zarządowi Polityczno-Wychowawczemu WP{{r|zarys}}.
*[[Centralne Archiwum Wojskowe]] utworzone rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 194/Org. według etatu nr 30/8 o stanie osobowym 57 ludzi. [[Archiwum]] funkcjonowało początkowo w Oliwie, a następnie zostało przeniesione do [[Warszawa|Warszawy]]{{r|zarys}}. ▼'''''[[Centralny Dom Żołnierza]]'''''
▲* powstały jesienią [[1944]] r., a następnie rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 64/0rg. z [[18 listopada]] [[1944]] r. zreorganizowany według etatu nr OSzG/45.Początkowo mieścił się w [[Lublin]]ie, a następnie, w [[1945]] r., został przeniesiony do Warszawy.
'''''[[Centralne Archiwum Wojskowe]]'''''
▲* utworzone rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 194/Org. według etatu nr 30/8 o stanie osobowym 57 ludzi. [[Archiwum]] funkcjonowało początkowo w Oliwie, a następnie zostało przeniesione do [[Warszawa|Warszawy]]{{r|zarys}}.
'''''Centralna Szkoła Oficerów Polityczno-Wychowawczych'''''
'''''Wydział wojskowych spraw zagranicznych'''''
'''''Redakcje czasopism {{r|zarys}}:'''''
* [[Polska Zbrojna]]
* [[Żołnierz Polski]]
* [[Skrzydlata Polska]]
== Szefowie instytucjiGZPW WP i GZP WP oraz ich zastępcy ==
==='''Szefowie GZPW WP==='''
* [[generał|gen. bryg.]] [[Wiktor Grosz]] (IX [[1944]] - VIII [[1945]])
* [[generał|gen. bryg.]] [[Piotr Jaroszewicz]] (p.o. VIII - XII [[1945]])
* [[generał|gen. bryg.]] [[Konrad Świetlik]] (XII [[1945]] -XI [[1946]])
* [[generał|gen. bryg.]] [[Janusz Zarzycki]] (XI [[1946]] - XII [[1947]]
* [[generał|gen. bryg.]] [[Eugeniusz Kuszko]] (XII [[1947]] -X [[1948]])
* [[generał|gen. bryg.]] [[Mieczysław Wągrowski]] (X [[1948]] - XI [[1949]])
==='''Szefowie GZP WP – wiceministrowie ON==='''
* [[generał|gen. bryg.]] [[Edward Ochab]] (XI [[1949]] - VI [[1950]])
* [[generał|gen. bryg.]] [[Marian Naszkowski]] (VI VI.[[1950]] - X.[[ 1952]])
* [[generał|gen. dyw.]] [[Kazimierz Witaszewski]] (X X.[[1952]] - X.[[ 1956]])
* [[generał|gen. dyw.]] [[Marian Spychalski]] (X X- XI.[[ 1956]])
* [[generał|gen. dyw.]] [[Janusz Zarzycki]] (XI XI.[[1956]] - VI.[[ 1960]])
* [[generał|gen. dyw.]] [[Wojciech Jaruzelski]] (VI VI.[[1960]] - II.[[ 1965]])
* [[generał|gen. dyw.]] [[Józef Urbanowicz]] (II II.[[1965]] - III.[[ 1971]])
* [[generał|gen. dyw.]] [[Jan Czapla (generał)|Jan Czapla]] (III III.[[1971]] - VI.[[ 1972]] (– nie był wiceministrem ON)
* [[generał|gen. broni]] [[Włodzimierz Sawczuk]] (VI VI.[[1972]] - V.[[ 1980]])
* [[generał|gen. broni]] [[Józef Baryła]] (V V.[[1980]] - I.[[ 1986]])
* [[generał|gen. broni]] [[Tadeusz Szaciło]] (I I.[[1986]] - XII.[[ 1989]] (– nie był wiceministrem ON)
==='''I zastępcy szefa GZP WP==='''
* [[generał|gen. bryg.]] [[Jan Czapla (generał)|Jan Czapla]] ([[1965]]-[[1971]])
* [[generał|gen. dyw.]] [[Mieczysław Grudzień]] ([[1971]]-[[1972]])
* [[generał|gen. dyw.]] [[Józef Baryła]] ([[1972]]-[[1980]])
* [[generał|gen. dyw.]] [[Henryk Koczara]] ([[1980]]-[[1983]])
* [[generał|gen. dyw.]] [[Tadeusz Szaciło]] ([[1983]]-[[1986]])
* [[admirał|wiceadmirał]]wiceadm. [[Ludwik Dutkowski]] ([[1986]]-[[1989]])
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę|nazwisko =Margules [red.]|imię =Józef| tytuł =Z zagadnień rozwoju ludowego Wojska Polskiego| data =1964| wydawca = Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej| miejsce = Warszawa| strony = }}
* ''Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943-1945. Wybór materiałów źródłowych'', tom I, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1958
* ''Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej'', tom III ''Ludowe Wojsko Polskie 1943-1945'', Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, wyd. I
* {{cytuj pismo | nazwisko = Chojnecki| imię = Stefan| tytuł =Struktura organizacyjna aparatu polityczno-wychowawczego WP w latach 1945-1948| czasopismo =[[Przegląd Historyczno-Wojskowy|Wojskowy Przegląd Historyczny]] | wolumin =3 1| strony =40-72| rok = 1981| miesiąc =| wydawca =Wydawnictwo "Czasopisma Wojskowe" | miejsce = Warszawa | issn = 0043-7182}}
* Stefan Zwoliński, ''Organizacja i zadania organów politycznych ludowego WP 1949-1955'', Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 2-3 (104-105), Wydawnictwa „Czasopisma Wojskowe”, Warszawa 1983.
{{Ludowe Wojsko Polskie}}
| 