Gwara podhalańska: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
→‎Fonetyka: drobne merytoryczne, ort.
Linia 43:
== Zwyczaje językowe ==
W gwarze podhalańskiej funkcjonował do niedawna tradycyjny system zwrotów grzecznościowych, wywodzący się z tradycji chrześcijańskich i staropolskich:
* Pozdrowienie osoby przychodzącej do cudzego domu: ''Niek bedziybedziē pokwolonypôkwolony (Jezus Krystus)'', na co odpowiada się ''Na wieki wiekówwiekōw''.
* Osoba wychodząca żegna się słowami ''ÔstońciéÔstońciē z BogBôg<sup>i</sup>émēm'', na co odpowiada się ''BozeBôze prowodź'' / ''BozeBôze CiyCiē prowodź'' / ''BozeBôze Wos prowodź''.
* Osobę wykonującą jakąś pracę, szczególnie w polu, należy pozdrowić słowami ''Scyńść BozeBôze'', na co odpowiada się ''Dej BozeBôze'', ''Dej PaniyPaniē BozeBôze''.
* Podziękowanie można wyrazić słowami ''BógBōg Wom zapłoć'', ''BozeBôze Ci zapłoć'' itp.
* Do osób starszych zwraca się w drugiej osobie liczby mnogiej ''Kaz to idziéciéidziēciē?'' (= gdzie pan/pani idzie?). W czasie przeszłym można powiedzieć ''CýściéCỳściē słysoł'' albo ''CýściéCỳściē słyseli'' (obie formy oznaczają ''czy pan słyszał'', przy czym druga może też oznaczać liczbę mnogą ''czy słyszeliście?''). Zwyczaj ten w zasadzie przetrwał do dziś, choć niekiedy używa się w gwarze formy ''Pon'', ''PaniéPaniē'' dla podkreślenia dystansu i oficjalności sytuacji np. w stosunku do przyjezdnych, albo np. w urzędzie.
* Również w liczbie mnogiej (przez ''wy'') zwracają się dzieci do rodziców i dziadków. Zwyczaj ten utrzymuje się do dziś, choć coraz więcej dzieci używa formy ''ty''.
* Podobnie przez ''wy'' zwracają się zięciowie i synowe do teściów; nie przyjął się tu ogólnopolski zwyczaj mówienia ''mamo'' i ''tato''.
* W rozmowach raczej nie używa się nazwisk, lecz imion w odpowiedniej do statusu (zdrobnionej lub pełnej) formie, np. ''Słuchojze JózuśJōzuś'' ale ''SłuchojciézSłuchojciēz JózefiéJōzefiē''. Ten ostatni zwrot jest półoficjalny - w celu pełnego podkreślenia szacunku do osób starszych raczej nie używa się imion w ogóle np. ''WiéciéWiēciē co, przýsełekprzỳsełek siésiē Wos cosicôsi spytać''. Spotyka się też (choć coraz rzadziej) zwroty ''krzesnyôjce'' / ''krzesnomatko'' / ''ujku'' / ''ciotko'' / ''swoku'' (bardzo stary zwrot) używane w znaczeniu ''proszę Pana / proszę Pani''.
* W rozmowach dotyczących na przykład sąsiadów lub znajomych też nie używa się nazwisk, ale przywołując w rozmowie daną osobę powie się ''JózekJōzek od Bani/BaniéBaniē'' zamiast Józef Bania, ''Franek JózkówJōzkōw'' Franek, syn Józefa.
 
Obecnie opisane zwyczaje zanikają na rzecz ogólnopolskich (choć wymawianych z gwarową intonacją) ''DziéńDziyń dobrydôbry'', ''Do widzynio'', ''DobranocDôbranoc'', czy młodzieżowego ''No to na raziéraziē''.
 
== Nadużywanie i błędy ==