Wersja z 01:50, 4 sty 2013 edytuj Kokodyl (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 51 646 edycji m drobne techniczne ← poprzednia edycja		Wersja z 13:36, 16 lip 2013 edytuj anuluj edycję Beno (dyskusja \| edycje) Redaktorzy, Administratorzy interfejsu, Administratorzy 133 066 edycji m drobne redakcyjne następna edycja →
Linia 1: '''Pałac Biskupi w Nysie''' – okazała budowla, pełniąca w przeszłości funkcję rezydencji [[biskupi wrocławscy\|biskupów wrocławskich]] w [[Nysa\|Nysie]] jako stolicy będącego w ich władaniu [[Księstwo Nyskie\|księstwa]]. Reprezentacyjny [[pałac]] miejski zaliczany do czołowych dzieł śląskiej architektury [[barok]]owej. Obecnie siedziba [[muzeum]]. == Historia == Zanim został zbudowany pałac, istniał w tym miejscu [[średniowiecze\|średniowieczny]] [[zamek]] biskupi, zwany też [[dwór\|dworem]], wzmiankowany w 1260 roku Teren, na którym stała ta budowla, został prawdopodobnie wydzielony przed [[lokacja (historia)\|lokacją]] Nysy. Dworowi nadano w 1282 roku nowe cechy obronne, otaczając go [[mur obronny\|murami]], które zastąpiły dotychczasowy [[~~wał~~Wał (~~fortyfikacje~~fortyfikacja)\|wał ziemny]]. Wykopano też od strony miasta nową [[fosa\|fosę]] wodną. Te prace fortyfikacyjne miały związek z ostrym konfliktem miedzy [[książęta wrocławscy\|księciem śląskim]] [[Henryk IV Prawy\|Henrykiem IV Probusem]] a biskupem wrocławskim [[Tomasz II Zaremba\|Tomaszem II]] w latach 1270-1292 . Zamek został rozbudowany przez biskupa [[Jodok z Rożemberka\|Jodoka z Rożemberka]] w roku 1459. Do Nysy została przeniesiona w roku 1477 [[kapituła]] [[kolegiata\|kolegiacka]] z [[Otmuchów\|Otmuchowa]], a biskupi wrocławscy osiedli wówczas tu na stałe. W 1524 roku dwór uległ pożarowi i został dwa lata później odbudowany w stylu [[renesans]]owym przez biskupa [[Jakub von Salza\|Jakuba Salzę]]. Następnie, w 1582 roku, z inicjatywy biskupa [[Marcin Gerstmann\|Marcina Gerstmanna]] wzniesiono [[wieża\|wieżę]]. Ufortyfikowany zamek nie dawał możliwości dalszej rozbudowy, więc w 1615 roku wzniesiono obok nową budowlę, określaną, ze względu na swoje przeznaczenie, jako Sala Przyjęć.▼ ▲W 1524 roku dwór uległ pożarowi i został dwa lata później odbudowany w stylu [[renesans]]owym przez biskupa [[Jakub von Salza\|Jakuba Salzę]]. Następnie, w 1582 roku, z inicjatywy biskupa [[Marcin Gerstmann\|Marcina Gerstmanna]] wzniesiono [[wieża\|wieżę]]. Ufortyfikowany zamek nie dawał możliwości dalszej rozbudowy, więc w 1615 roku wzniesiono obok nową budowlę, określaną, ze względu na swoje przeznaczenie, jako Sala Przyjęć. W końcu XVII wieku, poza obrębem dotychczasowego dworu, od strony miasta, powstał kolejny budynek, zwany Budynkiem Głównym, który stanowił reprezentacyjną część siedziby biskupiej przed ukończeniem pałacu. Zamek biskupi, który na przestrzeni dziejów uzyskał [[historia nowożytna\|nowożytną]] rozbudowę, przetrwał do 1824 roku. Choć średniowieczny dwór już nie istnieje, to nazwą tą określa się obecnie zespół budynków powstały na jego miejscu. ▼ ▲W końcu XVII wieku, poza obrębem dotychczasowego dworu, od strony miasta, powstał kolejny budynek, zwany Budynkiem Głównym, który stanowił reprezentacyjną część siedziby biskupiej przed ukończeniem pałacu. Zamek biskupi, który na przestrzeni dziejów uzyskał [[historia nowożytna\|nowożytną]] rozbudowę, przetrwał do 1824 roku. Choć średniowieczny dwór już nie istnieje, to nazwą tą określa się obecnie zespół budynków powstały na jego miejscu. Poczynając od XVI wieku dotychczasowa rezydencja przestawała powoli zaspokajać wzrastające potrzeby związane z funkcjonowaniem [[kuria (religia)\|kurii]]. Zarówno odbudowany po pożarze zamek, jak i Budynek Główny okazały się niewystarczające w stosunku do coraz większych wymagań biskupów i ich aspiracji. Planowano wzniesienie nowej budowli na wzór pałaców rzymskich.▼ ▲Poczynając od XVI wieku dotychczasowa rezydencja przestawała powoli zaspokajać wzrastające potrzeby związane z funkcjonowaniem [[kuria (religia)\|kurii]]. Zarówno odbudowany po pożarze zamek, jak i Budynek Główny okazały się niewystarczające w stosunku do coraz większych wymagań biskupów i ich aspiracji. Planowano wzniesienie nowej budowli na wzór pałaców rzymskich. Arcyksiążę austriacki biskup [[Karol Habsburg (biskup wrocławski)\|Karol Habsburg]] postanowił wprowadzić w życie swoje pomysły i prawdopodobnie rozpoczął w 1620 roku budowę rezydencji, która miała być niezależna od zamku. Jednakże jego śmierć w 1624 roku przekreśliła na długi czas te plany. Linia 21: Tragiczne skutki [[wojna trzydziestoletnia\|wojny trzydziestoletniej]] sprawiły, że kontynuację rozpoczętego dzieła podjęto dopiero w latach sześćdziesiątych XVII wieku. Ten pierwszy etap budowy zakończył się około 1680 roku. Powstało wówczas skrzydło północno-wschodnie, północno-zachodnie i część południowo-wschodniego. Według początkowego założenia pałac miał mieć kształt podkowy, złożonej z trzech jednakowych, dwupiętrowych skrzydeł. Wkrótce jednak zmieniono te projekty. Postanowiono powiększyć powierzchnię użytkową budynku, a także nadać mu nowocześniejszy i bardziej monumentalny wygląd. W latach 1722-1729 dobudowano z fundacji biskupa [[~~Ludwik~~Franz ~~Franciszek~~Ludwig von Pfalz-Neuburg\|Franciszka Ludwika von Neuburg]], zgodnie z projektem jezuickiego architekta Krzysztofa Tauscha, czwarte skrzydło (południowo-zachodnie) i część skrzydła południowo-wschodniego, które zamykały czworobok. Pracami w tym drugim etapie kierował najpierw Michał Klein, a następnie Antoni Feliks Hammerschmidt. Dopełnieniem pałacu był [[ogród francuski\|ogród typu francuskiego]], założony przez biskupa [[~~Ludwik~~Franz ~~Franciszek~~Ludwig von Pfalz-Neuburg\|Franciszka Ludwika]] w 1702 roku. Znajdował się on na miejscu wcześniejszego kwaterowego [[ogród włoski\|ogrodu włoskiego]], pomiędzy głównym korytem rzeki [[Nysa Kłodzka\|Nysy Kłodzkiej]] a wodami Młynówki. Biskupi wkrótce jednak utracili swą nową rezydencję. Po przejęciu północnej części Księstwa Nyskiego przez [[Królestwo Prus\|Prusy]] w 1742 roku została ona przekazana w użytkowanie władzom wojskowym. W pałacu tym miało miejsce spotkanie króla pruskiego [[Fryderyk II Wielki\|Fryderyka Wielkiego]] z cesarzem austriackim [[Józef II Habsburg\|Józefem II]] w 1769 roku. To historyczne wydarzenie utrwalił malarz niemiecki [[Adolph Menzel]]. Pod koniec XVIII wieku, dzięki zręcznej polityce kardynała [[Gustav Adolf von Hohenlohe\|Gustawa Hohenlohe]] budowlę udało się na krótki czas (1796-1810) odzyskać dla biskupów wrocławskich. W 1807 roku, po wkroczeniu do Nysy [[Wielka Armia\|armii francuskiej]] w pałacu biskupim zamieszkiwał dowódca [[VIII Korpus Wielkiej Armii\|korpusu wirtemberskiego]] [[Hieronim Bonaparte]]. W 1810 roku nastąpił jednak koniec kilkuwiekowego panowania biskupów wrocławskich w księstwie nyskim z powodu [[sekularyzacja\|sekularyzacji]] dóbr kościelnych i klasztornych przez króla pruskiego. Pałac ponownie odebrano właścicielom, poddano przebudowie i zmieniono jego przeznaczenie. W 1823 r. część budynku została przekazana sądowi ziemskiemu, a w 1849 resztę pomieszczeń przejął królewski sąd wojskowy. Mieścił się tu także urząd katastralny, a w latach 1850-1852 druga kondygnacja skrzydła frontowego pełniła funkcję mieszkania służbowego księcia [[Karl Anton von Hohenzollern-Sigmaringen\|Karola Antoniego Hohenzollerna]], [[komendant]]a nyskiej [[brygada\|brygady]]. W 1881 r. cały budynek został przejęty przez władze sądowe. Gruntownie odnowiono pałac w 1927 roku. W marcu 1945 roku budynek spłonął. Zniszczenia okazały się bardzo duże. W latach 1947-1948 przeprowadzono odbudowę pałacu, zabezpieczając go dachem, lecz wnętrza zatraciły na stałe swój wystrój. Linia 50: == Architektura == Budynek o charakterze reprezentacyjnego pałacu miejskiego, zaliczany do wysokiej klasy zabytków śląskiej architektury. Porównywalny z [[Pałac Laterański \|Pałacem Laterańskim]] w Rzymie, wzniesiony w stylu baroku włoskiego. [[kondygnacja\|Trzykondygnacyjny]], [[skrzydło (architektura)\|czteroskrzydłowy]], z [[dziedziniec\|dziedzińcem wewnętrznym]], o bogatej dekoracji architektonicznej elewacji i wnętrz. Powstawał dwuetapowo i nie jest stylistycznie jednorodny. Widać wyraźnie zarysowaną różnicę pomiędzy elewacją starszą, ciasno podzieloną zdecydowanymi [[gzyms]]ami, a młodszą, z raczej wertykalnym charakterem, utrzymaną w konwencji [[wielki porządek\|wielkiego porządku]]. Elewacja frontowa, w dolnej partii zaakcentowana [[boniowanie\|ciągłymi, poziomymi pasami]], posiada dwa identyczne, symetrycznie rozmieszczone, bogato dekorowane [[portal]]e. Zdobią je [[stiuk]]owe [[ornament (sztuka)\|motywy roślinne]] w półkoliście profilowanych łukach oraz kamienne [[balustrada\|balustrady]] balkonowe oparte na wolnostojących kolumnach. Portal północny stanowi wejście do [[sień\|sieni]], południowy natomiast pełni jedynie funkcję estetyczną, a nie użytkową i jest zabudowany oknem. W górnej części elewację podzielono pionowymi [[pilaster\|pilastrami]] wielkiego porządku, łączącymi oba górne piętra w jedną całość. Z wąskiej ulicy Biskupa Jarosława fasada widoczna jest w dużym [[perspektywa\|skrócie perspektywicznym]], co pozwoliło uzyskać zamierzony efekt w postaci spotęgowanej dynamiki. Elewacje pozostałych trzech skrzydeł ukształtowane są niejednolicie. Części przylegające do skrzydła frontowego nawiązują do wielkiego porządku, który został tam wykorzystany. Pozostałe płaszczyzny zachowały natomiast charakter z pierwotnej fazy budowli : gładkie ściany parteru i mocno zaakcentowane poziomymi gzymsami piętra, w których zastosowano pilastry w [[porządek joński\|porządku jońskim]] i [[porządek koryncki\|korynckim]]. Najnowsze skrzydło frontowe jest prawie dwa razy szersze od pozostałych. W nim, wzdłuż sal, zarówno na pierwszym, jak i na drugim piętrze przebiega szeroki korytarz połączony z reprezentacyjną klatką schodową. Większość pomieszczeń wewnętrznych ma formę [[amfilada\|amfilady]]. Przez skrzydło frontowe w partii przyziemia przebiega sień przejazdowa prowadząca na przestronny dziedziniec. Stary dwór połączono z pałacem wygodnym [[ganek (architektura)\|gankiem]], poprowadzonym ponad fosą i ulicą. Na ścianach zewnętrznych od strony dziedzińca znajdują się trzy malowane [[zegar słoneczny\|zegary słoneczne]] z lat 1708-1710 . Z pierwotnego wyposażenia wnętrza pałacu zachowały się tylko stiukowe dekoracje trzech [[marmur]]owych [[kominek\|kominków]]. == Bibliografia == * J. Daniel, I. Zielonka, "''Nysa~~-przystanek~~. Przystanek wędrowca"'', 2004, wyd. Inserat, ISBN 83-912169-1-8. * Marek Sikorski, "''Nysa. Skarby sztuki i osobliwości" '', 1999, wyd. Silesiapress, ISBN 83-909213-0-8. == Linki zewnętrzne ==

Pałac Biskupi w Nysie: Różnice pomiędzy wersjami