Socha: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Bot: Przenoszę 8 linków interwiki do Wikidata, znajdziesz je teraz w zasobie d:q1798942 |
dodano informacje, zdjęcia, bibliografię |
||
Linia 1:
{{inne znaczenia|narzędzia|[[Socha (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
[[Plik:KulionysEtno5.JPG|thumb|250px|Socha]]
'''Socha''' - dawne drewniane [[narzędzie rolnicze]] stosowane do [[orka (rolnictwo)|orki]], charakteryzujące się rozdwojonym [[rylec (narzędzie)|rylcem
W Egipcie znano sochę od [[VII w. p.n.e.|VII wieku p.n.e.]]. W Europie wschodniej pojawiła się prawdopodobnie przed [[średniowiecze|średniowieczem]]. Przetrwała do początku XX wieku, a w niektórych miejscach nawet dłużej. W Polsce wschodniej zaczęła się rozpowszechniać obok [[pług]]a i płużycy (lekkiego pługa bez kół) od XVI wieku.
Jedno z ramion rylca ryło glebę głębiej, drugie płycej. Niesymetryczne położenie rylców powodowało, że orana [[gleba]] była częściowo odwracana, co sprzyjało niszczeniu [[chwast]]ów oraz ułatwiało przykrywanie resztek roślin. Sochy dzielą się na dwupolicowe albo łopatkowe. ▼
Sochę wykonywano domowym sposobem w całości z drewna. Rylec robiony był zwykle z deski. Poszczególne części były wiązane powrozem lub łykiem. Socha miała żelazne radlice (sośniki, narogi) na dwóch rozgałęzieniach rylca.
[[Plik:Sokha-01.jpg|mały|lewo|Praca z sochą (2008 r.)]]
Obecnie narzędzie zbudowane na zasadzie dwóch niesymetrycznie umieszczonych rylców stosowane jest do wyrywania warzyw, głównie buraków.▼
▲Jedno z ramion rylca ryło glebę głębiej, drugie płycej. Niesymetryczne położenie rylców powodowało, że orana [[gleba]] była częściowo odwracana, co sprzyjało niszczeniu [[chwast]]ów oraz ułatwiało przykrywanie resztek roślin. Sochy dzielą się na dwupolicowe albo łopatkowe. Socha dwupolicowa zbudowana jest z dwóch podłużnych desek – odkładnic (polic) i ''rogacza'' – pojedynczego grządziela (rodzaj [[dyszel|dyszla]]) z rękojeściami, utworzonego z pniaka z dwoma prostopadłymi korzeniami, do podwójnego zaprzęgu. Socha łopatkowa miała odkładnicę - łopatkę, przerzucaną z jednego ramienia rylca na drugie, oraz hołoble - podwójny dyszel z uchwytem do pojedynczego zaprzęgu.
[[Plik:Sokha-02.JPG|mały|Żelazne radlice]]
Socha częściowo odwracała i kruszyła ziemię. W przeciwieństwie do pługa i płużycy nie wymagała dodatkowego radlenia. Socha używana była głównie na [[gleba]]ch lekkich. Brak [[płóz|płozu]] sprawiał, że można ją było stosować na glebach kamienistych i [[Nowina (pole)|nowinach]], gdzie mogła omijać przeszkody. Brak płozu sprawiał jednak, że socha łatwo się zagłębiała. Dlatego orka przy jej pomocy wymagała siły i zręczności. Zwykle oracz miał do pomocy osobę prowadzącą zaprzęg.
▲Zdarzały się sochy z kółkami oraz żelazne – przerabiane z pługów fabrycznych. Obecnie narzędzie zbudowane na zasadzie dwóch niesymetrycznie umieszczonych rylców stosowane jest do wyrywania warzyw, głównie buraków.
== W heraldyce ==
Linia 19 ⟶ 25:
== Zobacz też ==
* [[zwalczanie chwastów]]
== Bibliografia ==
"Encyklopedia odkryć i wynalazków", Wiedza Powszechna, Warszawa 1979, ISBN 83-214-0021-3
[[Kategoria:Narzędzia rolnicze]]
| |||