Typologia systemów partyjnych: Różnice pomiędzy wersjami

'''Typologia systemów partyjnych''' -– współczesne [[system partyjny|systemy partyjne]] sklasyfikować można ze względu na wiele różnych kryteriów. Najbardziej rozpowszechnione są kryteria ilościowe, jakościowe i mieszane.

Najstarsze i najbardziej rozpowszechnione kryterium. Odwołuje się do liczby partii prowadzących działalność w życiu publicznym, w mechanizmach sprawowania władzy publicznej. Podstawą rozróżnienia są te partie, które mają szansę zdobycia władzy i uczestniczenia w jej sprawowaniu (partie relewantne).

Typologia [[Maurice Duverger|Maurice Duvergera]]a:

* '''[[System jednopartyjny]]'''- – zakaz działania innych partii, oprócz rządzącej. Wyróżnić można różne formy w ramach tego systemu: jednopartyjność w państwie [[faszyzm|faszystowskim]], [[państwo socjalistyczne|realnego socjalizmu]] oraz w krajach pokolonialnych.

* '''[[System dwupartyjny]]'''- – w państwie może działać więcej partii, ale tylko dwie spośród nich mają realne szanse zdobycia władzy. System ten chroniony jest zazwyczaj większościową ordynacją wyborczą. Stwarza korzystne przesłanki dla stabilizacji systemu politycznego -– zmiana partii rządzącej nie oznacza radykalnych zwrotów w realizowanej polityce, większa jest również przestrzeń działania partii zwycięskiej, utrzymywanie się rządu z reguły przez całą kadencję umożliwia partii go tworzącej realizację długotrwałych celów politycznych. System ten nie opiera się na [[koalicjaKoalicja rządowa|koalicji]]; jest wyrazem integracji społeczeństwa wokół dwóch biegunów politycznych.

* '''[[System wielopartyjny]]'''- – trzy lub więcej partii ma szansę na zdobycie władzy. Jest wyrazem znacznego rozbicia i zróżnicowania społecznego. Zmniejsza wpływ jednostek na rządy i przesuwa punkt ciężkości na partie polityczne. Może zapowiadać niestabilność i zmiany w obszarze wykonywanej polityki. Efektywność tego systemu jest związana z charakterem zawieranych koalicji, obecnych zarówno przy formowaniu rządu, jak i po stronie opozycji.

Kryterium ilościowe nie pozwala na ukazanie różnorodności podobnych do siebie, ze względu na liczbę partii, systemów partyjnych; dopiero zastosowanie kryterium jakościowego pozwala przybliżyć zróżnicowania, jakie występują w różnych krajach w ich praktyce ustrojowej.

** '''Konkurencyjne''' -– swoboda tworzenia i działania partii. W państwach demokratycznych. Konkurencyjność przejawia się w walce o władzę, zarówno w fazie organizowania wyborów, jak i sprawowania władzy.

** '''Niekonkurencyjne''' -– systemy partyjne krajów realnego socjalizmu, zarówno w wersji systemu jednopartyjnego, jak i tzw. socjalistycznych systemów wielopartyjnych ([[system partii hegemonicznej]]). Nie dopuszczają walki o władze państwową, nie posiadają legalnej opozycji, władza państwowa w sposób trwały znajduje się w rękach jednej partii. Zaliczyć tu możemy również faszystowskie systemy partyjne, jaki i krajów pokolonialnych.

** '''Konkurencyjny''' -– hipotetycznie każda partia konkuruje z inną. Może występować konkurencja w części systemu partyjnego i w odniesieniu do niektórych problemów politycznych. Podstawowe rozstrzygnięcia w tym systemie zapadają na zasadzie większości.

** '''Oparty na uzgodnieniach'''- – związany jest z zewnętrznymi relacjami opartymi na ''amicabilis compositio''. Ten typ stosunków ma miejsce wtedy, gdy występują szczególne społeczno-kulturowe i etniczno-językowe uwarunkowania, typowe dla [[Szwajcaria|Szwajcarii]], [[Austria|Austrii]], [[Holandia|Holandii]], [[Belgia|Belgii]].

** '''Zasada monopolu''' -– związana z systemem jednopartyjnym. Występowała w dwóch wariantach: w państwach faszystowskich i realnego socjalizmu. Ograniczenie stosunków międzypartyjnych wprowadzając element podporządkowania.

** '''Zideologizowany''' -– konkurencja między partiami związana z [[ideologia|różnicami ideologicznymi]] akcentowanymi w programach.

** '''Pragmatyczny''' -– dystans ideologiczny między znaczącymi partiami w systemie partyjnym danego kraju nie jest duży, np. [[Stany Zjednoczone Ameryki|Stany Zjednoczone]].

** '''Hegemoniczny''' -– jedna partia pozostaje przy władzy przez dość długi okres (sama tworzy rząd lub koalicji rządzącej spełnia dominującą rolę). Daje szansę osiągnięcia stabilności systemu; z drugiej jednak strony może prowadzić do utraty zdolności koncepcyjnych i efektywnego działania przez partię pozostającą dłuższy czas u władzy.

** '''Zmienny''' -– następują częste i regularne zmiany partii u steru rządów, np. w [[Polska|Polsce]] w latach [[1921]]-[[1926]]. Zmiany partii rządzącej dokonują się nie tylko w wyniku wyborów, ale również w okresie kadencji, pod wpływem różnych destabilizujących czynników.

** '''System partii dominującej''' -– (wielopartyjny) w którym pozycję dominującą zajmuje jedna partia. W kolejnych wyborach partia odnosi zdecydowane zwycięstwo. Posiada absolutną dominację w parlamencie i jest zdolna do utworzenia rządu jednopartyjnego. Nie występuje równie silna partia opozycyjna. Przeniesienie ośrodka decyzyjnego z organów państwowych na struktury partyjne. Kumulacja stanowisk partyjnych państwowych. Partia nie wypełnia żadnych funkcji publicznych (to odróżnia ten system od systemu jednopartyjnego).

** '''System kooperacji partii''' -– wszystkie partie tego systemu lub co najmniej wszystkie liczące się partie, podejmują współpracę. Najczęściej przystępują do wyborów osobno, a po wyborach rezygnują z konkurencji i podejmują współpracę. W okresie zagrożenia może dojść do zawieszenia walki politycznej i utworzenia rządu jedności narodowej.

** '''System dwublokowy''' -– (wielopartyjny ustabilizowany) odmiana systemu wielopartyjnego, w którym występują bloki partii. Walka o władze toczy się między dwoma blokami. Po wyborach rządzi jeden z bloków mający absolutna przewagę w parlamencie. Prowadzi do stabilności rządów przy jednoczesnym zaniku kontroli parlamentu nad rządem. Współpraca w ramach bloków odbywa się na podstawie zawieranych porozumień.

** '''System rozbicia wielopartyjnego''' -– system wielopartyjny, w którym brak partii większościowej. Powstaje konieczność stworzenia koalicji. Koalicje są tworzone dzięki partiom centrowym, z udziałem ugrupowań [[lewica|lewicowych]] lub [[prawica|prawicowych]]. Jeżeli nie ma innych czynników stabilizujących to stan taki może zagrażać systemowi parlamentarnemu. Podobnie negatywne następstwa może mieć rozbicie wielopartyjne, w warunkach gdy prezydent nie ma wsparcia ze strony partii większościowej.

* '''Dwupartyjny ze zmieniającymi się rządami''' -– dwie bipolarnie zwrócone do siebie partie zmieniają się formując samodzielne rządy. Polaryzacja jest niewielka. Kierunek konkurencji dośrodkowy.

* '''Umiarkowany pluralizm''' -– trzy postacie: samodzielny rząd bez koalicji, z koalicjami, z koalicjami środka lub wielkimi koalicjami. Stosunkowo niewielki dystans ideologiczny między liczącymi się partiami, dążenie do biegunowego budowania koalicji, dominacja dośrodkowej konkurencji bez udziału partii antysystemowych. Mogą występować różne modyfikacje wynikające z lokalnych uwarunkowań.

* '''Spolaryzowany pluralizm''' -– łączy się z obstrukcyjną opozycją z lewa i prawa. Ideologizacja systemu partyjnego. Tendencja do odśrodkowej konkurencji. Te czynniki w konsekwencji zagrażają legitymizacji systemu politycznego. Występuje w dwóch wariantach: spolaryzowany pluralizm z fundamentalną opozycją z lewa i prawa oraz spolaryzowany pluralizm ze zdolnymi do rządzenia partiami środka.

* '''System partii hegemonicznej w spolaryzowanym pluralizmie''' -– system wielopartyjny z dominacją jednej partii. Partia dominująca z reguły tworzy rząd, który mógłby być zagrożony jedynie przez koalicje wszystkich lub większości pozostałych partii.

* '''System dwuipółpartyjny''' -– występują dwie duże partie, które konkurujące ze sobą, nie są w stanie utworzyć samodzielnie rządu. Z tego powodu pojawia się trzecie ugrupowanie, [[partia dopełniająca]], pełniąca rolę koalicjanta zapewniającego większość w parlamencie. Partia trzecia może wchodzić w sojusz z każdą z dużych partii, ponieważ najczęściej zajmuje centrową pozycję ideologiczną.

* '''System wielopartyjny z partią dominującą''' -– występuje wiele partii jednak tylko jedna zdobyła taką dużą ilość mandatów, że może sprawować rządy samodzielnie, nawet gdy inne partie połącza się [[koalicjaKoalicja rządowa|koalicją]].

* '''Umiarkowana wielopartyjność z dwiema głównymi partiami''' -– istnieje wiele partii jednak tylko dwie uzyskały dużą ilość mandatów. Wtedy mogą zawrzeć koalicję lub połączyć z partiami mniejszymi. Gdy zdecydują się połączyć z mniejszymi partiami wtedy muszą mieć większość nad innymi partiami aby sprawować rządy.

==Literatura Zobacz też ==

* [[Chaczko Krzysztof]], "System„System partyjny Izraela w perspektywie struktury podziałów socjopolitycznych"socjopolitycznych”, Wrocław 2011