Lex duodecim tabularum: Różnice pomiędzy wersjami

|tytuł aktu = Ustawa (prawo) dwunastu tablic

|tytuł oryginalny = Lex duodecim tabularum

|rodzaj aktu = ustawa

|przedmiot regulacji = sądowe [[prawo rzymskie]]

|status = nigdy nie uchylona, nie obowiązuje

'''Prawo dwunastu tablic''', ustawa dwunastu tablic ([[łacina|łac.]] ''lex duodecim tabularum'') – pierwsza kodyfikacja [[Prawo rzymskie|prawa rzymskiego]] dokonana w latach [[451 p.n.e.|451]]-[[449 p.n.e.]] Formalnie obowiązywało aż do [[Kodeks Justyniana|kodyfikacji justyniańskiej]] w [[VI wiek|VI]] w. n.e.

Do kodyfikacji doszło na fali walk [[plebejusze|plebejuszy]] z [[patrycjusze|patrycjuszami]] o wpływ na rządy państwem. Jednym z postulatów plebejuszy było spisanie [[prawo zwyczajowe|prawa zwyczajowego]]. Jego znajomość i interpretacja zarezerwowane były dla [[Pontyfik|pontyfikówpontyfik]]ów wywodzących się z patrycjuszy, co umacniało ich władzę.

Według tradycji rzymskiej w [[451 p.n.e.|451 r. p.n.e.]] zawieszono obowiązywanie prawa i wyznaczono dziesięciu patrycjuszy (''Decemviri legibus scribundis'' -– stąd zwanych decemwirami), mających spisać obowiązujące prawa. Komisja działała opieszale, co spowodowało tzw. [[II secesja plebejuszy|II secesję plebejuszy]]. Z obawy o wybuch wojny domowej patrycjusze zgodzili się powołać drugą komisję, do której dopuszczono dwóch plebejuszy. Komisje wybrały się do Grecji, celem zaczerpnięcia z obowiązujących w miastach greckich praw elementów do tworzonej właśnie ustawy i w [[449 p.n.e.|449 r. p.n.e.]] spisane prawo zostało uroczyście proklamowane przez [[konsul rzymski|konsulów]]. Tekst został wyryty na XII tablicach z [[brązy|brązu]] lub drewna i umieszczony na [[Forum Romanum]], aby mógł być znany wszystkim obywatelom.

Według znanych rekonstrukcji, ustawa XII tablic miała następujący porządek:<br\>

* Tablice I, II, III -– [[Postępowanie legisakcyjne|prawo procesowe]] (np. ''Si in ius vocat est ito'' = jeśli zostałeś wezwany na sąd, to się staw; uprzywilejowanie obywateli zamożnych -– [[vindex|ręczycielem]] posiadacza mógł być tylko inny posiadacz; instytucja [[nexum]] -– surowa odpowiedzialność osobista dłużnika)

* Tablice IV i część V -– organizacja wewnętrzna rodziny rzymskiej (np. ojciec nie może sprzedać syna więcej niż 3 razy)

* Część tablicy V -– spadkobranie (np. zasady dziedziczenia testamentowego)

* Tablica VII -– prawa sąsiedzkie (np. zakaz zmiany biegu wody deszczowej na niekorzyść sąsiada)

* Tablica VIII -– przestępstwa naruszające prawa obywatela rzymskiego (np. [[prawo talionu]] w razie trwałego okaleczenia z możliwością wykupienia się w razie zawarcia ugody, kara 300 [[as (moneta)|asów]] za lżejsze okaleczenie wolnego i 150 za niewolnika płatnych do rąk jego właściciela, kara 25 asów za obrazę wolnego obywatela)

* Tablice IX i X -– prawa sakralne i publiczne (np. zakaz pochówku i spalania zwłok na terenie Rzymu, ograniczenie wystawności pogrzebów)

* Tablice XI i XII -– różne przepisy (m. in. zakaz małżeństw patrycjuszy z plebejuszami)

Oryginalne tablice dość szybko zaginęły, a do dzisiejszych czasów nie przetrwała również pierwotna treść prawa – znamy je jedynie z rekonstrukcji na podstawie rzymskiej [[Literatura|literatury]] prawniczej i gramatycznej (gramatycy przytaczali fragmenty ustawy dla zobrazowania dawnych form wyrazów).

Znaczenie "prawa„prawa XII tablic"tablic” nie ograniczało się do politycznego zwycięstwa plebejuszy. Wprowadziło procedurę sądową (proces legisakcyjny). Zapoczątkowało dynamiczny rozwój [[Prawo rzymskie|prawa rzymskiego]]. Początkowo, do czasów [[Gnejusz Flawiusz|Gnejusza Flawiusza]],

* {{cytuj książkę | nazwisko = Kolańczyk | imię = Kazimierz | autor link = Kazimierz Kolańczyk | tytuł = Prawo rzymskie | miejsce = Warszawa | rok = 1978 | isbn = }}